آزمایش‌های پزشکی و چکاپ‌های رایج

هر شخص در طول زندگی نیاز دارد برای اطمینان از وضعیت سلامت خود آزمایش‌های مختلفی را انجام دهد. آزمایش‌های چکاپ این امکان را برای افراد فراهم می‌آورد که از بیماری‌های موجود در بدن خود و همچنین احتمال ابتلا به بیماری‌ها آگاه شوند. در صورتی که چکاپ‌ها به طور منظم انجام شوند، بیماری‌ و علائم آن‌ها سریعا شناسایی می‌شوند و احتمال درمان و بهبود آن‌ها افزایش می‌یابد.

فاکتورهای متعددی مانند سن، سابقه خانوادگی و انتخاب سبک زندگی در میزان نیاز شما به انجام آزمایش‌های چکاپ تاثیرگذار است.

چرا انجام چکاپ‌های منظم و معاینه‌های عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است؟

برای اطمینان از سلامت جسمانی خود لازم است همواره تحت نظر باشید تا پزشک معاینات عمومی لازم را انجام دهد حتی اگر هیچ‌گونه ضعف و بیماری در بدن خود احساس نکنید.

هدف از مراجعه به پزشک:

• تحت کنترل داشتن و بررسی بیماری‌های قبلی یا اطلاع از مشکلات جسمانی و بیماری‌های جدید به وجود آمده در بدن.
• بررسی و ارزیابی ریسک‌ بیماری‌هایی که در معرض ابتلا به آن‌ها قرار دارید.
• دریافت توصیه‌های پزشک و ترغیب شما به انتخاب یک سبک زندگی سالم.
• تمدید واکسیناسیون.

وقتی شما برای بیماری‌های رایجی مانند سرماخوردگی به پزشک مراجعه می‌کنید، ممکن است پزشک بعد از معاینه، بیماری‌های دیگری را در شما تشخیص دهد. همچنین بعد از معاینه مشخص می‌شود که لازم است هر چند وقت یک‌بار برای چکاپ به پزشک مراجعه کنید. از طرف دیگر ممکن است سبک زندگی اشتباهی داشته باشید و توصیه‌های پزشک باعث ایجاد تغییر در سبک زندگی و عادات روزانه شما شود.

اما معاینه‌های عمومی کافی نیست و علاوه بر آن لازم است آزمایش‌های روتین ضروری را نیز انجام دهید. به عنوان مثال بررسی پوستی باید به صورت منظم انجام شود و در صورت مشاهده موارد غیرعادی لازم است سریعا به پزشک مراجعه شود. موارد دیگری وجود دارد که لازم است به صورت منظم تحت کنترل و بررسی قرار‌گیرند. در ادامه لیستی از این موارد را آورده‌ایم:

بررسی‌های پوستی:

همان‌طور که گفته شد لازم است مرتبا پوست خود را از نظر ایجاد کک و مک، خال و لکه‌های پوستی بررسی کنید و در صورت مشاهده موارد غیر معمول به پزشک مراجعه کنید. افرادی که در خارج از منزل مشغول به کار هستند باید برای بررسی وضعیت پوست سالی یک بار به پزشک یا متخصص پوست مراجعه کنند.

مراقبت از دندان‌ها:

تمیز کردن مرتب دندان‌ها و داشتن یک رژیم غذایی کم‌قند می‌تواند خطر پوسیدگی دندان، ابتلا به بیماری‌های لثه و همچنین خراب شدن و از دست دادن آن‌ها را کاهش دهد. مراجعه به دندان‌پزشک یا متخصص دهان و دندان، حداقل یک بار در سال جهت بررسی وضعیت دندان‌ها و انجام مراقبت‌های خاص توصیه می‌شود.

رژیم غذایی:

داشتن یک رژیم غذایی سالم در رسیدن به سلامت عمومی بسیار حائز اهمیت است. مصرف میوه و سبزیجات در طول روز برای حفظ سلامت بدن ضروری است.

ورزش و فعالیت بدنی:

داشتن تحرک و فعالیت‌های بدنی منظم برای سلامت روانی، سلامت قلب و استخوان‌ها مفید است و می‌تواند از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری کند. روزانه ۳۰ دقیقه تا یک ساعت فعالیت بدنی متوسط مانند پیاده‌روی سریع، شنای آهسته و … داشته باشید.

سیگار کشیدن:

ریسک ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های ریوی و پوکی استخوان با کشیدن سیگار افزایش می‌یابد. جهت حفظ سلامت خود در صورت استعمال دخانیات هرچه سریع‌تر برای ترک آن اقدام فرمایید.

کنترل وزن:

کنترل و نگهداشتن وزن در یک بازه مشخص و تعیین شده به جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های طولانی‌مدت مانند دیابت و آرتروز کمک می‌کند.

چکاپ‌های رایج برای بزرگسالان چگونه است و چه نتایجی به همراه دارد؟

نتایج این آزمایش‌ها می‌تواند بیماری‌های فرد، علائم هشدار‌دهنده و نشانه‌های اولیه ایجاد یک بیماری را نشان دهد. بیماری‌های قلبی، دیابت و بسیاری از سرطان‌ها اغلب می‌توانند به وسیله این آزمایش‌ها در مراحل اولیه تشخیص داده شوند که در این صورت احتمال درمان قطعی آن‌ها افزایش می‌یابد.

هنگامی که برای چکاپ به پزشک مراجعه می‌کنید، پزشک ابتدا در مورد سابقه پزشکی شما، سوابق خانوادگی بیماری و سبک زندگی از شما سوال می‌کند. رژیم غذایی، وزن، استعمال دخانیات، ورزش و مصرف داروهای غیرمجاز نیز عوامل موثری هستند.

در صورتی که سابقه خانوادگی ابتلا به یک بیماری خاص را داشته باشید، احتمال ابتلای شما به آن بیماری بیش‌تر خواهد بود. انجام چکاپ‌های منظم به پزشک کمک می‌کند تا بتواند علائم بروز بیماری را خیلی زود تشخیص دهد و راهکارهایی برای کنترل بیماری و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌توصیه کند. اگر شما در معرض ابتلا به یک بیماری خاص قرار گرفته‌باشید، ممکن است پزشک آزمایش‌های چکاپ‌ مکرر را حتی در سنین پایین برای شما تجویز کند. در ادامه به ذکر برخی از آزمایش‌های چکاپ رایج خواهیم‌پرداخت.

چکاپ‌های لازم برای بررسی وضعیت سلامت قلب

فشار خون

اگر سن شما زیر ۴۰ سال است و سابقه خانوادگی فشار خون بالا ندارید می‌توانید هر دو سال یک‌بار فشار خون خود را چک کنید. اما در صورتی که بالای ۴۰ سال هستید و یا سابقه شخصی یا خانوادگی فشار خون بالا، سکته مغزی یا حمله قلبی دارید، لازم است سالانه فشار خون خود را مورد بررسی قرار دهید و تغییرات آن را تحت کنترل داشته باشید.

آزمایش خون

سطح کلسترول، تری‌گلیسیرید و فاکتورهای دیگر خون باید بررسی و کنترل شوند. وجود مقادیر بالای کلسترول و تری‌گلیسیرید می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات مختلف از جمله بیماری‌های قلبی باشد. اگر سن شما بالای ۴۵ سال است می‌توانید هر ۵ سال یک‌بار آزمایش خون را انجام دهید. اگر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی هستید و یا سابقه خانوادگی بیماری‌ قلبی دارید، لازم است از ۴۰ سالگی به بعد هرسال آزمایش خون را انجام دهید.

نوار قلب (ECG) [1]

نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام یک آزمایش پزشکی غیر تهاجمی و بدون درد است که از طریق اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی قلب هنگام انقباض ماهیچه‌ها، مشکلات و ناهنجاری‌های قلبی را نشان می‌دهد.

اندازه‌گیری وزن

اضافه وزن یکی از عوامل مهم و خطرناک در بروز بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت است. هنگام مراجعه به پزشک از او بخواهید که BMI یا همان شاخص توده بدنی‌تان را اندازه‌گیری کند. اگر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت قرار دارید باید وزن خود را تحت کنترل داشته باشید و مرتبا آن را چک کنید.

چکاپ‌های لازم برای دیابت

این چکاپ شامل آزمایش قند خون ناشتا است که میزان گلوکز خون را اندازه‌گیری می‌کند. آزمایش قند خون معمولا قبل از خوردن صبحانه انجام می‌شود. بسته به شرایط جسمی شما و در نظر گرفتن این موضوع که آیا در معرض ابتلا به دیابت قرار دارید یا خیر، لازم است در فواصل زمانی مشخصی این آزمایش را تکرار کنید. ممکن است این آزمایش به صورت سالیانه یا هر سه سال یک‌بار نیاز باشد.

عوامل خطر دیابت نوع ۲ شامل موارد زیر است:

• سابقه خانوادگی دیابت
• پیش‌دیابت (حالتی که سطح گلوکز خون کمی افزایش یافته است)
• سن بالای ۴۵ سال
• چاقی و اضافه وزن
• فشار خون بالا
• کلسترول خون بالا
• استعمال دخانیات
• ورزش نکردن
• سابقه آنژین (درد قفسه سینه)، حمله قلبی یا سکته
• سابقه دیابت بارداری در بانوان
• سابقه سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) در بانوان

غربالگری دیابت

این آزمایش در حالت نرمال باید هر ۳ سال یک‌بار انجام ‌شود. اگر شما اضافه وزن دارید یا در معرض ابتلا به دیابت قرار دارید، در رابطه با تعداد دفعات انجام این غربالگری در طول سال با پزشک خود مشورت کنید شاید لازم باشد به طور مکرر این غربالگری را انجام دهید.

چکاپ برای تشخیص سرطان روده

گاهی قسمت‌هایی از روده خون‌ریزی‌های خفیفی دارد که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست و برای تشخیص آن از آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT) [2] کمک می‌گیرند. در این آزمایش از مواد شیمیایی استفاده می‌کنند تا حرکات روده و وجود یا عدم وجود خون در قسمت‌های مختلف روده را بررسی کنند. وجود خون در روده ممکن است نشان‌دهنده سرطان روده باشد.

در حالت طبیعی بعد از سن ۵۰ سالگی باید هر دو سال یک‌بار این آزمایش را انجام دهید اما در صورتی که سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده را دارید، باید از سن ۴۰ سالگی به بعد تحت نظر پزشک باشید و این آزمایش را انجام دهید.

افرادی که در معرض خطر ابتلا به سرطان روده قرار دارند، ممکن است هر ۵ سال یک‌بار به کولونوسکوپی نیاز داشته باشند. در کولونوسکوپی پزشک یک لوله باریک و بلند را از راه مقعد وارد بدن می‌کند تا هرگونه ناهنجاری موجود در روده بزرگ و راست‌روده (رکتوم) را بررسی کند.

چکاپ برای بررسی وضعیت سلامت چشم‌ها

با افزایش سن به مرور قدرت بینایی چشم‌ها کم می‌شود. بیماری‌های چشمی مانند گلوکوم (آب‌سیاه)، آب‌مروارید، رتینوپاتی دیابتی [3] و دژنراسیون ماکولا [4] (تباهی لکه زرد) در سنین بالا شایع‌تر است. افراد بالای ۶۵ سال باید معاینه چشم سالانه داشته باشند با این وجود افرادی که در معرض خطر بیش‌تری قرار دارند باید به صورت مداوم تحت نظر بوده و معاینه شوند مانند:

• افرادی که سابقه خانوادگی بیماری‌های چشمی دارند.
• افرادی که سابقه شخصی ابتلا به بیماری‌های چشمی دارند.
• افرادی که دیابت یا فشار خون بالا دارند.
• افرادی که داروهای خاص مصرف می‌کنند.

همچنین اگر از عینک‌های طبی یا لنزهای تماسی چشم استفاده می‌کنید، باید سالی یک‌بار برای چکاپ و معاینه چشم به پزشک مراجعه کنید اما بزرگ‌سالانی که از عینک طبی یا لنز تماسی استفاده نمی‌کنند باید هر دو سال یک‌بار برای چکاپ چشم به پزشک مراجعه کنند.

چکاپ برای بررسی وضعیت شنوایی‌

مشکلات شنوایی با بالا رفتن سن ایجاد می‌شوند. یکی از راه‌های تشخیص این مشکلات انجام تست شنوایی‌سنجی یا تست ادیومتری است. این تست‌‎ انواع مختلفی دارد که می‌تواند شدت و تُن صدای دریافتی توسط گوش شما را بررسی کند. همچنین می‌تواند مشکلات تعادلی و مشکلات مربوط به گوش داخلی‌تان را مشخص کند. تشخیص و درمان این بیماری‌ها بر عهده متخصص شنوایی‌سنجی است.

چکاپ برای بررسی وضعیت سلامت استخوان‌ها

افزایش سن یکی از عوامل مهم و خطرناک برای ابتلا به پوکی استخوان در مردان و زنان است. با آزمایش تراکم استخوان می‌توان وضعیت سلامت استخوان‌ها را بررسی کرد. به طور کلی افراد بالای ۵۰ سال باید از نظر تراکم استخوان چکاپ شوند.

چکاپ‌های مخصوص بانوان

برای اطمینان از حفظ سلامت جسمانی بانوان و شناسایی بیماری‌های احتمالی (حتی در مراحل اولیه) لازم است چکاپ و معاینات روتین به طور منظم انجام شود. در ادامه تعدادی از این آزمایش‌های روتین را ذکر می‌کنیم:

• آزمایش غربالگری سرطان سینه

بیماری سرطان سینه یکی از بیماری‌های شایع در زنان است. به گونه‌ای که از هر ۸ نفر ۱ نفر به سرطان سینه مبتلا می‌شود. برای جلوگیری از گسترش این بیماری در افراد و حفظ سلامت آن‌ها حتی در صورت سلامت کامل لازم است غربالگر سرطان سینه در فواصل زمانی مشخصی انجام شود.

غربالگری سرطان سینه به روش‌های مختلفی مانند ماموگرافی، معاینه بالینی و MRI انجام می‌شود.

توصیه می‌شود بانوان بین سنین ۵۰ تا ۶۹ سال برای اطمینان از سلامت خود غربالگری سرطان سینه از طریق ماموگرافی را هر دو سال یک‌بار انجام دهند زیرا هیچ تضمینی وجود ندارد که معاینه‌هایی که توسط خود شخص انجام می‌شود وجود سلول‌های سرطانی را به صورت قطعی مشخص کند.

• آزمایش غربالگری سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم یکی از سرطان‌های رایج در بانوان است و بعد از سرطان سینه کشنده‌ترین بیماری در زنان به‌شمار می‌رود. تست پاپ اسمیر هر ۵ سال یک‌بار با آزمایش غربالگری سرطان دهانه رحم (CST) جایگزین می‌شود. CST یک آزمایش ایمن و دقیق‌تر است و عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) – عامل اصلی سرطان دهانه رحم – را تشخیص می‌دهد.

اولین آزمایش CST شما باید در ۲۵ سالگی یا ۲ سال بعد از آخرین تست پاپ اسمیر انجام شود. اگر نتیجه آزمایش شما نرمال بود و مورد غیرطبیعی وجود نداشت شما باید این آزمایش را ۵ سال بعد تکرار کنید.

حتی اگر واکسن HPV را زده‌اید باید به صورت منظم غربالگری دهانه رحم را انجام دهید زیرا واکسن در برابر انواع عفونت‌های HPV که باعث بروز سرطان دهانه رحم می‌شوند، ایمنی ایجاد نمی‌کند.

• آزمایش غربالگری STI

در صورت داشتن رابطه جنسی در سنین ۱۵ تا ۲۹ سالگی برای تشخیص کلامیدیا هر سال با انجام یک آزمایش ادرار ساده می‌توانید از وجود یا عدم وجود کلامیدیا در بدن خود مطلع شوید و در صورت مثبت بودن تست اقدامات لازم را انجام دهید. کلامیدیا همیشه از خود علائم نشان نمی‌دهد و ممکن است به صورت خاموش در بدن وجود داشته باشد.

اگر در معرض سایر عفونت‌های مقاربتی مانند HIV یا هرپس (تبخال تناسلی) قرار دارید لازم است آن را با پزشک خود در میان بگذارید و در رابطه با انجام آزمایش‌های بیش‌تر از او سوال کنید.

• آزمایش‌های پیش از بارداری

قبل از باردار شدن لازم است با انجام آزمایش‌های مختلف وضعیت سلامت خود را بررسی کنید. پزشک با دیدن نتایج این آزمایش‌ها شما را از ریسک‌ها و خطرات احتمالی در دوران بارداری مطلع می‌کند.

در دوران بارداری چکاپ‌های منظم پیش از زایمان شرایط نظارت بر رشد کودک را فراهم می‌کند همچنین باعث می‌شود ناهنجاری‌ها و شرایط غیرعادی را بهبود ببخشید و وضعیت سلامت خود را ارزیابی کنید.

آزمایش‌های مربوط به بارداری ممکن است شامل اسکن‌های اولتراسوند، آزمایش ادرار، آزمایش خون و آزمایش ژنتیک باشد. برخی از آزمایش‌های قبل از زایمان برای همه زنان باردار لازم است در حالی که برخی دیگر از این آزمایش‌ها فقط برای زنان بارداری که در معرض خطر افزایش عوارض بارداری هستند، ضروری است و نه برای همه. در رابطه با انجام آزمایش‌های پیش از زایمان به توصیه‌های پزشک خود عمل کنید.

چکاپ‌های مخصوص آقایان

انجام آزمایش‌های چکاپ منظم برای مردان باعث حفظ سلامت و تشخیص به موقع بیماری‌های احتمالی می‌شود. در ادامه تعدادی از آزمایش‌های ضروری مربوط به آقایان را ذکر می‌کنیم:

• چکاپ برای تشخیص سرطان پروستات

برای انجام این آزمایش با پزشک خود مشورت کنید. توصیه نمی‌شود که همه آقایان به طور روتین آزمایش‌های سرطان پروستات را انجام دهند. شما باید مزایا، خطرات و عدم قطعیت‌های این آزمایش و همچنین احتمال ابتلا به این بیماری را در نظر بگیرید. در صورت نیاز، پزشک به شما توصیه می‌کند که این آزمایش را انجام دهید.

آزمایش‌های چکاپ مخصوص مردان میانسال

با افزایش سن مراقبت از سلامت افراد اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند. در مورد انجام آزمایش‌های ذکر شده در زیر با پزشک خود مشورت کنید.

• سونوگرافی غربالگری آئورت شکمی (غربالگری آنوریسم)

ممکن است نیاز باشد افراد سیگاری یا افرادی که قبلا سیگار می‌کشیدند (به خصوص مردان مسن‌تر) برای بررسی آنوریسم آئورت شکمی (برآمدگی مملو از خون در رگ خونی اصلی شکم به نام آئورت) سونوگرافی انجام دهند.

• غربالگری فشار خون

اگر شما به دیابت، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های کلیوی مبتلا هستید یا شرایط خاص دیگری دارید ممکن است لازم باشد سالی یک‌بار یا در دفعات بیش‌تری آزمایش غربالگری فشار خون را انجام دهید.

• غربالگری سرطان روده

این آزمایش جهت تشخیص علائم سرطان روده برای افراد بالای ۵۰ سال هر دو سال یک‌بار توصیه می‌شود.

• غربالگری کلسترول و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی

در صورت نرمال بودن سطح کلسترول خون این آزمایش هر ۵ سال یک‌بار انجام می‌شود. در صورت بالا بودن میزان کلسترول، ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی و کلیوی و برخی شرایط دیگر ممکن است لازم باشد در فواصل زمانی کوتاه‌تری این آزمایش را انجام دهید.

• غربالگری سرطان ریه

این آزمایش برای افراد سیگاری یا افرادی که در ۱۵سال گذشته سیگاری بوده‌اند انجام می‌شود.

• غربالگری پوکی استخوان

اگر در معرض ریسک‌ها و عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارید، برای انجام این غربالگری با پزشک خود مشورت کنید. این عوامل خطر شامل استفاده طولانی مدت از استروئیدها، کمبود وزن بدن، سیگار کشیدن، مصرف الکل یا سابقه خانوادگی پوکی استخوان می‌باشد.

• معاینه فیزیکی

لازم است سالی یک‌بار یا بیش‌تر (بسته به تشخیص پزشک) برای معاینه‌های روتین مانند بررسی قد، وزن و شاخص توده بدنی (BMI) به پزشک مراجعه کنید.

همچنین لازم است در رابطه با واکسیناسیون‌های ذکر شد در زیر با پزشک خود مشورت کنید:

• اگر تا‌به‌حال واکسن پنوموکوک نزده‌اید یا بیش‌تر از ۵ سال از تزریق این واکسن می‌گذرد.
• واکسن سالیانه آنفولانزا
• واکسن کزاز، دیفتری و سیاه سرفه هر ۱۰ سال یک‌بار
• واکسن زونا یا هرپس زوستر

جمع‌بندی

همان‌طور که گفته شد هر شخص برای اطمینان از وضعیت سلامت خود در طول زندگی آزمایش‌های مختلفی را انجام می‌دهد. برخی از این آزمایش‌ها عمومی و روتین هستند و برخی دیگر برای تشخیص بیماری‌های خاص.

علاوه بر آزمایش‌های ذکر شده در این مطلب آزمایش‌های دیگری نیز وجود دارد که بسته به شرایط شما توسط پزشک درخواست داده می‌شود. به عبارت دیگر هنگامی که برای معاینه به پزشک عمومی مراجعه می‌کنید، ممکن است آزمایش‌های خاص دیگری را برای اطلاع از وضعیت جسمانی و بررسی بیماری‌های شما درخواست کند. این آزمایش‌ها بر اساس سوابق خانوادگی، سابقه پزشکی یا علائم مشاهده شده درخواست می‌شود. بسته به نتایج آزمایش‌ها ممکن است پزشک بخواهد یک دوره درمانی را برای شما در نظر بگیرد یا شما را به یک متخصص ارجاع دهد. هدف از نگارش این مقاله آشنایی با آزمایش‌های چکاپ رایج بود. امیدواریم مطالب ذکر شده در این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد.