روز جهانی بیماری مزمن انسداد ریوی (بمار)

به گفته‌ی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، در حالی که هیچ درمانی برای بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD) وجود ندارد اما راه‌هایی هست که می‌توان عوارض ناشی از آن را کاهش داد و همچنین از موارد جدید ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد.

بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD) زمانی اتفاق می‌افتد که ریه‌ها و مجاری تنفسی آسیب دیده و ملتهب می‌شوند. سالانه حدود 300 میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری انسداد مزمن ریوی مبتلا می‌شوند و می‌توان این بیماری را سومین علت اصلی مرگ و میر در جهان به شمار آورد.

اگر هنگام انجام کارهایی مانند دویدن یا بالا رفتن از پله‌ها، اغلب دچار نفس تنگی می‌شوید، ممکن است در معرض خطر به بیماری مزمن انسداد ریوی هستید.

برای اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.

بیماری مزمن انسداد ریوی

بیماری مزمن انسداد ریوی ^[1] که به اختصار “بمار” نیز نامیده می‌شود، به مجموعه‌ای از بیماری‌های پیشرونده ریه گفته می‌شود که اغلب شامل آمفیزم (Emphysema) و برونشیت مزمن (Bronchitis) هستند. بیماری مزمن انسداد ریوی معمولا ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گازهای تحریک کننده یا ذرات معلق در هوا است که اغلب از دود سیگار ناشی می‌شود.

در آمفیزم آلوئول‌ها در انتهای کوچکترین مجاری هوایی (برونشیول) ریه‌ها به آرامی از بین می‌روند.

برونشیت نیز باعث التهاب و باریک شدن لوله‌های برونش می‌شود که هوا را به کیسه‌های هوایی ریه‌ها (آلوئول‌ها) منتقل می‌کند و اغلب با جمع شدن خلط همراه است.

بسیاری از افراد مبتلا به COPD هر دوی این شرایط را تجربه می‌کنند و در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان ریه هستند.

علائم بیماری انسداد مزمن ریوی چیست؟

بیماری انسداد مزمن ریوی، تنفس را برای افراد دشوار می‌کند. علائم این بیماری ممکن است در ابتدا خفیف باشند و با سرفه متناوب و تنگی نفس شروع شوند. با پیشرفت بیماری، تنفس بیمار ممکن است به طور غیر قابل تحملی سخت شود.

همچنین بیمار ممکن است خس خس سینه خلط بیش از حد را تجربه کند.

علائم اولیه  بیماری انسداد مزمن ریوی (بمار)

علائم اولیه بیماری مزمن انسداد ریوی می‌تواند بسیار خفیف باشد و با سرماخوردگی اشتباه گرفته شود. علائم اولیه شامل موارد زیر است:

• تنگی نفس، به ویژه پس از ورزش
• سرفه خفیف اما مکرر

علائم شدید

با گذشت زمان، علائم این بیماری به تدریج شدیدتر شده، به‌طوری که تحمل آن بسیار سخت می‌گردد. علائم شدیدتر انسداد مزمن ریوی عبارتند از:

• تنگی نفس، حتی پس از تمرینات خفیف مانند پیاده روی
• خس خس سینه، که نوعی تنفس پر سر و صدا با صدای بلند است، به ویژه هنگام بازدم
• تنگی قفسه سینه
• سرفه مزمن، با خلط یا بدون خلط
• احساس دائم سرماخوردگی، آنفولانزا یا سایر عفونت های تنفسی
• کمبود انرژی
• تورم مچ یا ساق پا
• کاهش وزن

افراد مبتلا به COPD نیز به احتمال زیاد اپیزودهایی به نام تشدید یا exacerbations را تجربه می‌کنند که طی آن علائم بدتر از حالت معمول شده و حداقل برای چند روز ادامه می‌یابد.

علت بروز بیماری مزمن انسداد ریوی چیست؟

برای درک بهتر علت بروز بیماری مزمن انسداد ریه، بهتر است ابتدا کمی با عملکرد ریه‌ها آشنا شوید.

هوا از طریق دو لوله بزرگ (نایژه‌ها) از نای به داخل ریه‌ها وارد می‌شود. در داخل ریه‌ها، این لوله‌ها مانند شاخه‌های درخت به بسیاری از لوله‌های کوچک‌تر به نام برونشیول‌ها تقسیم می‌شوند. در انتهای برونشیول کیسه‌های کوچک هوایی به نام آلوئول وجود دارد.

این کیسه‌های هوا دارای دیواره‌های بسیار نازک و پر از رگ‌های خونی کوچک (مویرگ‌ها) هستند. اکسیژن موجود در هوایی که استنشاق می‌کنید به این عروق خونی منتقل شده و وارد جریان خون شما می‌شود. در همان زمان، دی اکسید کربن که نتیجه‌ی متابولیسم بدن است، بازدم می‌شود.

ریه‌های شما به کشش طبیعی لوله‌های برونش و کیسه‌های هوا متکی هستند. بیماری مزمن انسداد ریوی باعث می‌شود که این خاصیت ارتجاعی از بین برود و هنگام بازدم مقداری هوا در ریه‌های شما به دام بیفتد.

علت اصلی بروز بیماری مزمن انسداد ریوی در کشورهای توسعه یافته سیگار کشیدن است.

در کشورهای در حال توسعه نیز COPD اغلب در افرادی که در معرض دود ناشی از سوزاندن سوخت برای پخت و پز و گرمایش با تهویه ضعیف قرار دارند، رخ می‌دهد. آلودگی هوا و قرار گرفتن در معرض گرد و غبار یا دود نیز می‌تواند در بروز بیماری مزمن انسداد ریوی موثر باشد.

حدود 1 درصد از افراد مبتلا به COPD، در اثر یک اختلال ژنتیکی به این بیماری مبتلا می‌شوند. در بدن این افراد، سطح پروتئین به نام alpha-1-antitrypsin (AAt) کاهش می‌یابد. AAt در کبد ساخته شده و در جریان خون ترشح می‌شود تا از ریه‌ها محافظت کند. کمبود این پروتئین می‌تواند باعث بیماری کبد، بیماری ریه یا هر دو شود.

چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی هستند؟

• افراد سیگاری و نزدیکان آن‌ها: مهم‌ترین عامل خطر برای ابتلا به بیماری مزمن ریه، کشیدن سیگار است. هرچه سال‌های بیشتری سیگار بکشید، خطر بروز این بیماری نیز بیشتر خواهد شد.

افرادی که در معرض دود سیگار زیاد قرار دارند نیز در خطر هستند.

• افراد مبتلا به آسم: آسم می‌‎تواند یک عامل خطر برای COPD باشد. ترکیب آسم و سیگار کشیدن خطر COPD را بیشتر می‌کند.
• قرار گرفتن در معرض گرد و غبار و مواد شیمیایی: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض گازهای شیمیایی و گرد و غبار می‌تواند ریه‌های شما را تحریک و ملتهب کند.
• قرار گرفتن در معرض دود ناشی از سوختن سوخت: در کشورهای در حال توسعه، افرادی که در معرض دود ناشی از سوزاندن سوخت برای پخت و پز و گرمایش خانه هستند بیشتر در معرض ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی قرار دارند.

• ژنتیک: اختلال ژنتیکی غیر معمول کمبود آلفا-1-آنتی تریپسین علت برخی موارد ابتلا به COPD است. سایر عوامل ژنتیکی نیز احتمالاً برخی از افراد سیگاری را مستعد ابتلا به این بیماری می‌کند.

عوارض ناشی از ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی چیست؟

بیماری مزمن انسداد ریوی می‌تواند عوارض زیادی را برای بیمار ایجاد کرده و زندگی او و اطرافیانش را تحت تاثیر قرار دهد. از شایع‌ترین این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت های تنفسی: افراد مبتلا به COPD بیشتر در معرض سرماخوردگی ، آنفولانزا و ذات الریه قرار دارند. هرگونه عفونت تنفسی می‌تواند تنفس را بسیار دشوارتر کرده و باعث آسیب بیشتر به بافت ریه شود.
• مشکلات قلبی: به دلایلی که کاملاً درک نشده است، COPD می تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلب ، از جمله حمله قلبی را افزایش دهد.
• سرطان ریه: افراد مبتلا به COPD بیشتر در معرض ابتلا به سرطان ریه هستند.
• فشار خون بالا در عروق ریه: COPD ممکن است باعث فشار خون بالا در ‌رگ‌هایی شود که خون را به ریه‌های شما می‌رسانند (فشار خون ریوی).
• افسردگی: مشکل در تنفس می‌تواند شما را از انجام فعالیت‌هایی که از آن لذت می‌برید، باز دارد و به این ترتیب سبب مشکلات روحی و افسردگی گردد.

آیا بیماری مزمن انسداد ریوی قابل پیشگیری است؟

همانطور که تا به اینجای مطلب خواندید، بیماری مزمن انسداد ریوی از آن دسته بیماری‌هایی است که می‌تواند فعالیت‌های روزمره یک فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. با این حال چگونه می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد؟

COPD  در اغلب موارد قابل پیشگیری است و راه پیشگیری روشنی دارد. اکثر موارد ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی به طور مستقیم با سیگار کشیدن مرتبط هستند و بهترین راه پیشگیری از COPD این است که هرگز سیگار نکشید و یا همین حالا سیگار را ترک کنید.

قرار گرفتن در معرض گازهای شیمیایی و گرد و غبار یکی دیگر از عوامل خطر COPD است. اگر به واسطه‌ی شغل خود با این نوع تحریک کننده‌های ریه سر و کار دارید، در مورد بهترین راه‌های محافظت از خود، مانند استفاده از تجهیزات حفاظتی تنفسی، با سرپرست خود صحبت کنید.

واکسیناسیون سالانه آنفولانزا و واکسیناسیون منظم علیه پنومونی را انجام دهید تا خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهید یا از آن جلوگیری کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در ابتدای ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی ممکن است علائمی شبیه سرماخوردگی را تجربه کنید و آن را چندان جدی نگیرید. اما در صورت عدم بهبود علائم یا بدتر شدن آن و یا مشاهده‌ی علائم عفونت، مانند تب یا تغییر رنگ خلط، به پزشک مراجعه کنید.

اگر نمی‌توانید نفس بکشید، دچار کبودی شدید لب‌ یا ناخن (سیانوز) شدید، تپش سریع قلب احساس کردید و یا احساس گیجی داشتید، فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.

درمان‌های جدید و فعلی برای بیماری مزمن انسداد ریوی

تا به امروز هیچ درمان قطعی برای بیماری مزمن انسداد ریوی وجود ندارد. اما راه‌هایی وجود دارد که می‌تواند به شما در مدیریت این بیماری و زندگی طولانی کمک کند. این روش‌ها شامل مصرف دارو و تغییر شیوه زندگی است.

درمان COPD از فردی به فرد دیگر متفاوت است و ممکن است با تغییر علائم و با گذشت زمان تغییر کند.

مصرف داروهای استنشاقی

پزشک ممکن است برای بهبود بیماری مزمن اتسداد ریوی داروی برونکودیلاتور را تجویز کند. این داروها ماهیچه‌های اطراف مجاری تنفسی شما را شل می‌کنند تا علائم بیماری تسکین یابد.

مصرف داروهای خوراکی

روفلومیلاست (Roflumilast) به کاهش التهاب راه‌های هوایی در افراد مبتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی کمک می‌کند. این دارو همچنین می‌تواند با آسیب بافت مقابله کرده و به تدریج عملکرد ریه را بهبود بخشد.

عوارض جانبی که ممکن است در اثر روفلومیلاست ایجاد شود عبارتند از:

• اسهال
• حالت تهوع
• کمردرد
• سرگیجه
• کاهش اشتها
• سردرد

اکسیژن درمانی

بیماری مزمن انسداد ریوی می‌تواند باعث کاهش سطح اکسیژن و در نتیجه علائم مختلفی از جمله سرگیجه، گیجی و خستگی شود. اکسیژن درمانی ممکن است بتواند برخی از این اثرات را جبران کند.

اکسیژن درمانی ممکن است همیشه مورد نیاز نباشد. در حقیقت، برخی افراد ممکن است تنها زمانی به استفاده از آن نیاز داشته باشند که دور‌های شدید را تجربه می‌کنند.

عمل جراحي

جراحی معمولاً آخرین راه‌حل برای درمان COPD است و معمولاً برای افرادی توصیه می‌شود که روش‌های دیگر در بهبود آن‌ها تاثیری نداشته باشد.

درمان با سلول‌های بنیادی

محققین در حال ارزیابی سلول‌های بنیادی برای درمان COPD هستند.

با تزریق سلول‌های بنیادی به بدن، می‌توان بافت ریه را بازسازی کرده و آسیب‌دیدگی آن را بهبود بخشید. محققان معتقدند از سلول‌های بنیادی می‌توان برای ایجاد سلول‌های جدید آلوئولی استفاده کرد.

جمع‌بندی

بیماری مزمن انسداد ریوی یکی از معضلات شایعی است که افراد زیادی در سراسر جهان با آن مواجه هستند. این بیماری ممکن است به علل مختلفی در افراد ایجاد شود اما مصرف سیگار و قرار گرفتن در معرض دود ناشی از سوخت را می‌توان از جمله علل بارز آن دانست.

همانطور که در این مطلب نیز گفته شد، تاکنون هیچ درمان قطعی و موثری برای این بیماری یافت نشده است اما محققین در تلاش هستند تا با استفاده از سلول‌های بنیادی راهی برای درمان بیماری مزمن انسداد ریوی پیدا کنند.

ما در این مقاله و به مناسبت روز جهانی بیماری مزمن انسداد ریوی که مصادف با 18  نوامبر (27 آبان) است، سعی کردیم اطلاعاتی در رابطه با این بیماری ارائه کنیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه: