تفاوت بین سیستم عصبی سوماتیک و خودمختار در بدن چیست؟

حتما شما هم نام سیستم عصبی سوماتیک و خودمختار را شنیده‌اید. اما آیا تفاوت این دو را می‌دانید؟

سیستم عصبی به موجودات زنده اجازه می‌دهد تا اطلاعات را از محیط خارجی به دست آورند، پردازش کنند و این اطلاعات را به دستورالعمل تبدیل کنند. پنج حواس اصلی فرد یعنی لامسه، بویایی، چشایی، بینایی و شنوایی ریشه در سیستم عصبی دارند. محققین برای مطالعه و بررسی سیستم عصبی انسان، آن را به بخش های مختلفی تقسیم می‌کنند. سیستم سوماتیک و خودمختار یکی از این طبقه بندی ها است که در ادامه قصد داریم به بررسی تفاوت‌های آن‌ها بپردازیم.

بخش‌های سیستم عصبی انسان

برای درک بهتر تفاوت بین سیستم سوماتیک و خودمختار، بهتر است ابتدا با سیستم عصبی انسان آشنا شویم. سیستم عصبی را می‌توان بر اساس آناتومی، بر اساس عملکرد یا با استفاده از ترکیبی از هر دو به بخش‌هایی تقسیم کرد. بیشتر طرح‌ها با تمایز بین سیستم عصبی مرکزی (CNS)که شامل مغز و نخاع می‌شود و سیستم عصبی محیطی که شامل سایر بافت‌های سیستم عصبی است، شروع می‌شود. PNS به نوبه خود به سیستم های عصبی جسمی و خودکار (SNS و ANS) تقسیم می شود که این اصطلاحات به ترتیب به “ارادی” و “غیر ارادی” ترجمه می شوند. در نهایت، ANS را می توان بر اساس نوع پاسخ های غیرارادی ایجاد شده در هر یک به دو سیستم عصبی پاراسمپاتیک و سمپاتیک تقسیم کرد.

سیستم عصبی سوماتیک

در ادامه به بررسی سیستم سوماتیک و خودمختار و عملکردهای آن در بدن خواهیم پرداخت.

سیستم عصبی سوماتیک (Somatic Nervous System) به اختصار SNS نیز نامیده می‌شود. این بخشی از دستگاه عصبی محیطی است که درک آگاهانه از محیط اطراف و حرکات ارادی ما را تنظیم می‌کند. SNS شامل اعصاب آوران (حسی) است که انواع مختلفی از اطلاعات (مانند بو، فشار و درد) را برای پردازش به مغز منتقل می‌کند. همچنین اعصاب وابران (حرکتی) که عضلات تحت کنترل را هدایت می‌کنند را نیز در بر می‌گیرد. مانند عضلات پاها و بازوها، برای اجرای برخی حرکات، مانند پرتاب یا دویدن. سیستم عصبی سوماتیک عمدتا ارادی است. اما برخی از واکنش‌های غیرارادی را نیز مدیریت می‌کند. مانند تکان‌های زانو یا دور کردن دست از جسم داغ.

سیستم عصبی سوماتیک بر اساس مکان طبقه‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، 12 جفت اعصاب جمجمه‌ای وجود دارد که از سر منشا می‌گیرند و ماهیچه‌های چشم، گلو و سایر نواحی داخل سر را با فیبرهای حرکتی و حسی حمایت می‌کنند. 31 جفت اعصاب نخاعی نیز به عضلات ارادی تنه، لگن، بازوها و پاها خدمت می‌کنند. در SNS  نوعی ماده شیمیایی انتقال دهنده عصبی به نام استیل کولین وجود دارد. این ماده یک انتقال دهنده عصبی تحریک کننده است. به این معنی که تمایل به تحریک حرکات دارد.

سیستم عصبی خودمختار

سیستم عصبی خودمختار (Autonomic Nervous System) با نام اختصاری ANS شناخته می‌شود. ANS در مقابل سیستم عصبی سوماتیک قرار دارد. یعنی در حالی که سیستم عصبی سوماتیک تحت کنترل آگاهانه شما است، هیچ یک از اجزای سیستم عصبی خودمختار تحت کنترل شما نیستند. هضم، ضربان قلب و ترشحات داخلی مختلف ناشی از فعالیت‌های ANS است.

سیستم عصبی خودمختار به دو شاخه تقسیم می‌شود: سیستم عصبی سمپاتیک که واکنش را کنترل می‌کند و سیستم عصبی پاراسمپاتیک که استراحت و هضم را کنترل می‌کند.

 شاخه سمپاتیک^[1] دارای اجزای CNS در قفسه سینه، شکم و پشت است. سیگنال‌های آن در ساختارهایی به نام گره‌‌های محیطی^[2] پردازش می‌شوند.این گره‌‌ها نزدیک به نخاع قرار دارند .

شاخه پاراسمپاتیک^[3] دارای اجزای CNS در سر و انتهای تحتانی نخاع است. همچنین دارای گره‌‌های محیطی است، اما این گره‌‌ها به اندام های هدف سیگنال‌های عصبی نزدیک هستند.

تفاوت بین سیستم سوماتیک و خودمختار

سیستم عصبی یک شبکه پیچیده است که مسئول انتقال سیگنال‌ها بین قسمت‌های مختلف بدن است. می‌توان آن را به طور کلی به سیستم عصبی سوماتیک و سیستم عصبی خودمختار تقسیم کرد. جدول زیر تفاوت بین سیستم سوماتیک و خودمختار را نشان می‌دهد.

شباهت‌های بین سیستم عصبی سوماتیک و خودمختار

سیستم عصبی سوماتیک و خودمختار عملکردهای حیاتی برای حفظ تعادل فیزیولوژیکی و واکنش به محرک‌های خارجی و داخلی را تنظیم می‌کنند. این دو سیستم شباهت هایی نیز دارند. به عنوان مثال:

• اختلال در عملکرد هر دو سیستم می‌تواند منجر به مشکلات و بیماری های مختلف شود.
• هر دو سیستم برای کنترل موثر فرآیندهای بدن با هم کار می‌کنند.
• هر دو سیستم تحت تأثیر مراکز بالاتر مغز از جمله قشر مغز، هیپوتالاموس و ساقه مغز قرار دارند.
• هر دو سیستم دارای انعطاف پذیری هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد به تقاضاها و محرک‌های محیطی در حال تغییر پاسخ دهند.

سخن پایانی

سیستم عصبی به دو شاخه سوماتیک و خودمختار تقسیم می‌شود. سیستم سوماتیک فعالیت‌های آگاهانه را تنظیم می‌کند. مانند حرکت اندام‌های و تجربه احساسات از اطراف. در مقابل، سیستم خودمختار به طور خودکار عمل می‌کند و فعالیت‌هایی مانند ضربان قلب، هضم غذا و تنفس را بدون دخالت آگاهانه ما کنترل می‌کند. در حالی که هر دو برای سلامتی ما مهم هستند، تمایز بین فرآیندهای سوماتیک و خودمختار بر اساس درجه کنترل آگاهانه‌ای است که ما بر آن‌ها داریم.

واژه نامه