برای اولین بار در جهان، درمان دیابت نوع ۱ با استفاده از پیوند سلول‌های بنیادی

دیابت به عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در سراسر جهان شناخته می‌شود و همواره مباحث زیادی پیرامون روش درمان آن مطرح می‌گردد. در حال حاضر نیز روش‌هایی برای کنترل و مدیریت آن وجود دارد که مورد استفاده قرار می‌گیرند. روش‌هایی مثل تزریق‌های متعدد روزانه (MDI)^[1] یا تزریق انسولین مداوم زیرپوستی (CSII)^[2] . در چین، پیشرفت‌های مهمی در زمینه درمان دیابت نوع ۱ به خصوص از طریق به‌کارگیری سلول‌های بنیادی صورت گرفته‌است. یکی از این روش‌ها که اخیرا نیز مورد استفاده قرار گرفته است، پیوند سلول‌های بنیادی القا شده پرتوان (IPSC)^[3] به بدن بیمار می‌باشد. در ادامه مقاله توضیحات بیشتر در مورد این روش آورده شده‌است.

روش سنتی درمان دیابت نوع ۱

در گذشته، درمان دیابت نوع ۱ به کمک جراحی نیز انجام میشد. شیوه انجام این جراحی به این شکل بوده‌است که سلول‌های جزیره‌ای موجود در پانکراس فرد اهداکننده برداشته شده و به کبد فرد بیمار پیوند زده می‌شدند. این روش علیرغم اثرگذاری، محدودیت‌هایی نیز داشت که انجام آن را مشکل می‌ساخت. یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که این روش با خود به همراه داشت این بود که بدن بیمار سلول‌های پیوند زده شده را سلول مهاجم تشخیص داده و به آن‌ها حمله می‌کردند که باعث شکست پیوند یا به اصطلاح پس‌زدن پیوند می‌گردید. سلول‌های جزیره‌ای از طریق تولید و ترشح هورمون‌های انسولین و گلوکاگون به تنظیم قند خون می‌پردازند.

روش جدید

یک تیم پژوهشی متشکل از محققان بیمارستان مرکزی تیانجین (Tianjin First Central Hospital) و دانشگاه پکینگ (Peking University) اخیرا  طی یک عمل جراحی که تنها حدود۳۰ دقیقه‌ به طول انجامید این روش را برای نخستین بار در جهان پیاده‌سازی کردند. این جراحی روی خانم ۲۵ساله‌ای انجام شد که از ۱۱سال قبل تحت درمان بوده‌است.

 در روش جدید درمان دیابت نوع ۱ از سلول‌های جزیره‌ای مشتق شده از سلول‌های بنیادی پرتوان القاشده شیمیایی (CiPSC islets)^[4] استفاده می‌شود. به این صورت که محققان سلول‌های بافت چربی بیمار را جمع‌آوری کرده و با ایجاد تغییراتی در آن‌ها از طریق مواد مولکولی شیمیایی کوچک، آن‌ها را به سلول‌های بنیادی پرتوان القاشده تبدیل می‌کنند. اکنون، این سلول‌های بنیادی قابلیت تبدیل به هر سلول دلخواهی را دارند و محققان آن‌ها را به سلول‌های جزیره‌ای مورد نظر تبدیل می‌کنند. سپس سلول‌های جزیره‌ای به بدن بیمار پیوند زده می‌شوند. به دلیل اینکه این سلول‌ها از بدن بیمار مشتق شده‌اند، هنگامی که مجدد پیوند زده شوند بدن آن‌ها را اصطلاحا پس نمی‌زند و به لحاظ ایمنی آن‌ها را می‌پذیرد. تیم تحقیقاتی چینی در ژوئن سال گذشته تاییدیه رسمی برای تحقیقات بالینی دریافت کرد و این شیوه را ادامه داد. همان‌طور که قبل‌تر گفته شد، بیمار تحت درمان قرار گرفته ۱۱ سال پیش مبتلا به دیابت نوع ۱ تشخیص داده شده بود و دو مرتبه هم تحت عمل پیوند کبد و یک مرتبه عمل پیوند ناموفق سلول‌های بنیادی پانکراس قرار گرفته‌بود.

وضعیت بیمار بعد از پیوند

به دنبال انجام این پیوند برای درمان دیابت نوع ۱ ، سطح قند خون ناشتا بیمار به میزان نرمال رسید و نیاز او به دریافت انسولین خارجی به شدت کاهش یافت. ۷۵ روز پس از پیوند نیاز وی به دریافت انسولین کاملا متوقف شد و این بهبودی به مدت بیش از ۱سال ادامه داشت.

 قبل از انجام پیوند، بیمار نوسان‌های زیادی در سطح قند خون خود تجربه می‌کرد، همچنین دوره‌های هیپوگلیسمی شدیدی نیز وجود داشت. ۵ماه پس از انجام پیوند، بیمار در ۹۸% مواقع سطح قند خون موردنظر و مطلوب داشت و یک ثبات پایدار را تجربه می‌کرد. تیم تحقیقاتی در یک اقدام ابتکاری و برای تسهیل پروسه درمان، به‌جای پیوند زدن سلول‌ها به کبد بیمار آن‌ها را به عضلات شکمی وی پیوند زدند. این کار باعث کاهش ریسک التهاب، کاهش مدت زمان تزریقات تهاجمی به کمتر از ۳۰دقیقه و تسهیل نظارت بر سلول‌ها گردید.

سخن پایانی

با گذشت ۱سال از این پیوند، داده‌های بالینی به دست‌آمده تمامی نیاز‌ها را پاسخ دادند و هیچ نشانه‌ای از ناهنجاری‌های مربوط به پیوند زدن مشاهده نمی‌شود. نتایج امیدوارکننده‌ای که از این عمل جراحی روی این بیمار به‌ دست آمد ضرروت تحقیقات و بررسی‌های بیشتر درمورد این شیوه و استفاده بیشتر از  آن در آینده را نشان می‌دهد. انتظار می‌رود ظرف چند سال پیش‌رو تحولات عظیمی در زمینه درمان انواع دیابت، به ویژه درمان دیابت نوع ۱ با استفاده از سلول‌های بنیادی رخ دهد که نویدبخش روزهای روشن برای بیماران می‌باشد.