ارتباط چاقی احشایی و آسیب خاموش رگ‌ها

چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل خطر بیماری‌های قلبی–عروقی است و سال‌ها شاخص توده بدنی (^[1]BMI) ، معیار اصلی برای ارزیابی آن بوده است. با این حال، پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که ظاهر لاغر یا وزن نرمال، تضمینی برای سلامت قلب نیست؛ برخی افراد به‌ظاهر لاغر ممکن است چاقی پنهان (چاقی احشایی و کبدی) داشته باشند که به‌طور خاموش باعث آسیب رگ‌ها و افزایش خطر بیماری‌های قلبی و سکته می‌شود.

در این مقاله، به بررسی نقش چربی‌های احشایی و کبدی در بروز آسیب‌های شریانی و افزایش خطر بیماری‌های قلبی‌–‌عروقی خواهیم پرداخت و اهمیت بازنگری در معیارهای سنجش چاقی را بررسی خواهیم کرد.

چاقی پنهان و خطر بیماری‌های قلبی-عروقی

بر اساس پژوهشی جدید از دانشگاه مک‌مستر (McMaster)، چاقی پنهان در عمق شکم و کبد ممکن است به‌طور خاموش به رگ‌های خونی آسیب برساند، حتی در افرادی که از نظر ظاهری سالم به نظر می‌رسند.

نتایج این مطالعه که در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۵ و در مجله Communications Medicine منتشر شد، باور دیرینه به شاخص توده بدنی (BMI) به‌عنوان معیار اصلی چاقی را به چالش می‌کشد و دیدگاه تازه‌ای درباره‌ی نقش چربی پنهان در بروز بیماری‌های قلبی ارائه می‌دهد.

چاقی احشایی (نوعی چربی که دور اندام‌های داخلی را احاطه می‌کند) و چاقی کبدی (چربی ذخیره‌شده در بافت کبد) از عوامل شناخته‌شده افزایش خطر دیابت نوع دو، فشار خون بالا و بیماری قلبی هستند. اما تأثیر آن‌ها بر سلامت شریان‌ها تاکنون کمتر مورد بررسی قرار گرفته بود.

چاقی پنهان و آسیب شریان‌های کاروتید

پژوهشگران با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته تصویربرداری MRI و بررسی داده‌های بیش از ۳۳ هزار بزرگسال در کانادا و بریتانیا، دریافتند که چاقی احشایی و چاقی کبدی به‌طور قابل‌توجهی با افزایش ضخامت و انسداد شریان‌های کاروتید (carotid arteries) در گردن مرتبط هستند. این شریان‌ها خون را به مغز می‌رسانند و تنگی آن‌ها نشانه‌ای مهم از خطر بروز سکته مغزی و حمله قلبی است.

این مطالعه نشان می‌دهد که حتی با در نظر گرفتن عوامل کلاسیک خطر قلبی–عروقی مانند کلسترول و فشار خون، چربی احشایی و چربی کبد همچنان در آسیب به شریان‌ها نقش دارند.

این نتایج در پژوهشی به سرپرستی راسل دِ سوزا (Russell de Souza)، نویسنده همکار اصلی و دانشیار گروه روش‌های پژوهش سلامت، شواهد و پیامدها^[2] در دانشگاه مک‌مستر به‌دست آمده است.

روش‌ها، یافته‌ها و پیامدهای پژوهش

پژوهشگران تأکید کرده‌اند که یافته‌های این مطالعه می‌تواند زنگ هشداری برای جامعه پزشکی و عموم مردم باشد. هدایت این تحقیق را راسل دِ سوزا، عضو هیئت علمی دانشکده جهانی سلامت و پزشکی اجتماعی مری هیرسینک^[3] و عضو مرکز متابولیسم، چاقی و دیابت (^[4]MODR) در دانشگاه مک‌مستر به عهده داشته است. او این پژوهش را همراه با ماری پیژرِ (Marie Pigeyre)، دانشیار دانشکده پزشکی دانشگاه مک‌مستر، رهبری کرده است.

تیم پژوهشی داده‌های دو گروه بزرگ مطالعاتی را تحلیل کرد:

• اتحاد کانادایی برای قلب و ذهن سالم (^[5]CAHHM)

• بانک زیستی بریتانیا (UK Biobank)

آن‌ها با استفاده از اسکن‌های MRI، توزیع چربی و سلامت شریان‌ها را اندازه‌گیری کردند و دریافتند که چربی احشایی به‌طور مداوم با تجمع پلاک در شریان کاروتید و ضخیم شدن دیواره آن همراه است، در حالی که چربی کبدی نیز رابطه‌ای ضعیف‌تر اما همچنان معنادار نشان داد. نکته مهم این است که این ارتباط‌ها حتی پس از تنظیم داده‌ها بر اساس عوامل سبک زندگی و خطرات متابولیک همچنان برقرار ماندند.

این نتایج پیامدهای گسترده‌ای دارد. در جامعه پزشکی نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که ارزیابی وضعیت چاقی نباید تنها بر اساس شاخص توده بدنی یا اندازه دور کمر انجام شود، بلکه بررسی توزیع چربی بدن با استفاده از روش‌های تصویربرداری دقیق نیز ضروری است. برای افراد میانسال نیز این یافته‌ها یادآور اهمیت چاقی پنهان بدن است که می‌تواند بدون علائم ظاهری، خطر بیماری‌های قلبی را افزایش دهند.

بازنگری در معیار‌های چاقی

بر اساس توضیحات سونیا آنانْد (Sonia Anand)، نویسنده مسئول مقاله و متخصص پزشکی عروقی در مرکز علوم سلامت همیلتون^[6] و استاد گروه پزشکی دانشگاه مک‌مستر^[7]، چاقی احشایی و کبدی معمولاً از روی ظاهر فرد قابل شناسایی نیستند. این نوع چاقی‌ها به‌دلیل فعالیت متابولیکی بالا می‌توانند خطرناک باشند و با افزایش التهاب و آسیب به شریان‌ها همراه شوند. حتی در افرادی که اضافه‌وزن قابل مشاهده ندارند. بنابراین، لازم است معیارهای سنجش چاقی و ارزیابی خطر بیماری‌های قلبی‌–‌عروقی بازنگری شوند.

پشتیبانی پژوهش و منابع اطلاعاتی

پشتیبانی مالی این پژوهش از سوی مشارکت کانادایی علیه سرطان^[8]، بنیاد کانادایی قلب و سکته مغزی^[9]، و مؤسسه تحقیقات سلامت کانادا^[10] تأمین گردید. همکاری‌های علمی و فنی نیز از سوی مؤسسه تحقیقات سلامت جمعیت^[11]، مؤسسه قلب مونترآل^[12]، مرکز علوم سلامت سانی‌بروک^[13] و سایر مراکز تحقیقاتی ارائه شد. هزینه‌های قرائت تصاویر  MRI به‌صورت درون‌سازمانی توسط بیمارستان سانی‌بروک^[14] پشتیبانی گردید و شرکت Bayer AG ماده حاجب تزریقی را برای تصویربرداری تأمین نمود.

داده‌های مورد استفاده همچنین از پایگاه‌ها «Canadian Partnership for Tomorrow’s Health» و «PURE Study» استخراج شدند.

جمع‌بندی

چاقی پنهان به تجمع چربی در بخش‌های داخلی بدن، به‌ویژه اطراف اندام‌های حیاتی (چاقی احشایی) و در بافت کبد (چاقی کبدی)، گفته می‌شود. این نوع چاقی‌ها از بیرون قابل مشاهده نیستند اما از نظر متابولیکی فعال و خطرناک است.

نتایج پژوهش دانشگاه مک‌مستر نشان داد که افزایش چاقی احشایی و کبدی حتی در افرادی با وزن طبیعی، می‌تواند باعث ضخیم‌شدن دیواره شریان‌ها و تجمع پلاک در عروق شود؛ عواملی که خطر سکته و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهند. این یافته‌ها بیانگر آن است که شاخص توده بدنی (BMI) معیار کافی برای سنجش چاقی نیست و بررسی دقیق‌تر توزیع چربی بدن از طریق تصویربرداری می‌تواند در پیشگیری و تشخیص زودهنگام بیماری‌های قلبی مؤثر باشد.