مروری بر گونه‌های بورلیا: بیماری زایی و تشخیص آزمایشگاهی

گونه‌های بورلیا (Borrelia sp.) عامل ایجاد بیماری لایم و تب راجعه در انسان و حیوان هستند. این گونه‌‌ها، اسپیروکت‌های گرم منفی هستند. تا کنون ۴۲ گونه در جنس Borrelia شناخته شده است که سبب ایجاد بیماری در انسان و حیوانات می‌شود. اگرچه بیماری ناشی از این باکتری‌ها در برخی مناطق جغرافیایی رایج تر است. اما نقش گونه‌های بورلیا در بیماری زایی انسان و حیوانات اهمیت بالینی زیادی دارد. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم به بررسی این گونه باکتریایی، بیماری‌زایی و نحوه تشخیص آن در آزمایشگاه بپردازیم.

مروری بر گونه‌های بورلیا

همانطور که در قسمت مقدمه گفته شد، تا کنون ۴۲ گونه در جنس Borrelia شناخته شده است که سبب ایجاد بیماری در انسان و حیوانات می‌شود.

۲۱ گونه در ایجاد بیماری تب راجعه (TBRF) و ۲۰ گونه در ایجاد بیماری لایم (Lyme-Borreliosis) نقش دارد. یک گونه (B. turcica) نیز عامل بیماری در خزندگان است.

گونه‌های Borrelia از خانواده Spirochaetaceae هستند. بنابراین شکل مشخصه اسپیروکت (مارپیچ) را ارائه می‌دهند. بیشتر گونه‌ها بی‌هوازی اجباری هستند. اگرچه برخی از آن‌ها قادر به تحمل اکسیژن نیز می‌باشند.

 گونه‌های بورلیا دارای غشای بیرونی هستند که حاوی ماده‌ای شبیه لیپوپلی ساکاریدها است. این ماده سبب شده تا که آن‌‎ها را به عنوان گرم منفی طبقه بندی کنند با این حال، این نتیجه به راحتی با استفاده از رنگ آمیزی گرم قابل مشاهده نیست.

گونه‌های بورلیا معمولاً ۲۰ الی۳۰ میکرومتر طول و ۰/۲ الی ۰/۳ میکرومتر عرض دارند. غشای خارجی گونه Borrelia حاوی پروتئین‌های سطح بیرونی (Osp) است که در بیماری زایی آن‌ها نقش دارد.

نحوه انتقال گونه‌های بورلیا به انسان و حیوانات

گونه‌های بورلیا معمولا از طریق نیش کنه منتقل می‎شوند. به طور کلی انتقال این باکتری به روش‌های زیر اتفاق می‎افتد:

• کنه‌های آلوده، باکتری‌ها را از طریق ترشحات کوکسال یا بزاق ناشی از نیش به میزبان خود منتقل می‌کنند.
• این باکتری می‌تواند از طریق مدفوع و بافت‌های پرندگان آلوده پخش ‌شود.
• شیوع B. anserina در پرندگان به دلیل مدفوع‌خواری (coprophagia) و لاشه‌خواری (cannibalism) رخ می‌دهد.

تشخیص آزمایشگاهی

جهت تشخیص گونه‌های بورلیا از روش‌های آزمایشگاهی مختلفی استفاده می‌شود.

این آزمایش‌ها مستلزم کشت بورلیا از پوست، خون یا مایع مغزی نخاعی (CSF) و تشخیص ماده ژنتیکی با واکنش زنجیره‌ای پلیمراز است. در ادامه به بررسی روش‌های آزمایشگاهی برای تشخیص گونه‌های بورلیا در نمونه‌های بالینی خواهیم پرداخت.  

میکروسکوپ و رنگ‌آمیزی

یکی از روش‌های تشخیصی گونه‌های بورلیا، استفاده از تکنیک‌های رنگ‌آمیزی و روش میکروسکوپی است. این کار معمولا روی نمونه خون بیمار مشکوک انجام می‌شود. لازم به ذکر است که رنگ آمیزی اسپیروکت‌ها معمولا موثر نیست. اما بورلیای که عامل تب راجعه است به خوبی توسط رنگ‌های آنیلین اسیدی مانند لکه‌های رایت یا گیمسا رنگ‌آمیزی می‌شوند.

گونه‌های بورلیا موجوداتی نازک و مارپیچی هستند که زمانی که بین گلبول‌های قرمز قرار می‌گیرند بیشتر قابل مشاهده می‌شوند. برای رنگ آمیزی و بررسی میکروسکوپی لازم است اسمیر ضخیم تهیه شود. زیرا در برخی موارد اسپیروکت‌ها تنها با بررسی لایه ضخیم تشخیص داده می‌شوند.

کشت نمونه برای گونه‌های بورلیا

روش میکروسکوپی ممکن است همیشه کاربرد نداشته باشد. در چنین مواقعی لازم است کشت نمونه انجام شود. لازم به ذکر است که شرایط انکوباسیون و محیط کشت بر اساس نوع ارگانیسم مشکوک متفاوت خواهد بود.

تست سرولوژی برای گونه‌های بورلیا

کیت تست ELISA و IFA (آزمایش فلورسانس غیرمستقیم) برای تشخیص آنتی بادی‌های سرم در دسترس هستند. با این وجود تنها تعداد کمی از آزمایشگاه‌های مرجع، روش سرولوژی را برای تشخیص گونه‌های بورلیا انجام می‌دهند. زیرا بورلیاها برای استفاده در IFA غیرمستقیم باید کشت شوند. سنجش GIpQ مطمئن ترین روش سرولوژیکی است. این یک سنجش ایمونوبلات است که آنتی بادی علیه آنتی ژن GlpQ نوترکیب (گلیسروفسفودی استر فسفودی استراز) را تشخیص می‌دهد.

روش‌های مولکولی

Multiplex Real-time PCR با هدف قرار دادن ژن‌های ۱۶SrRNA، پروتئین B تاژکدار (flaB)، و ژن‌های GlpQ برای شناسایی گونه‌های مختلف بورلیا که باعث بیماری می‌شوند، در دسترس هستند.

سخن پایانی

گونه‌های بورلیا دسته ای از باکتری ها هستند که در ایجاد بیماری های خطرناکی مانند تب راجعه یا بیماری لایم موثرند. این باکتری توسط کنه یا پرندگان منتقل می‌شود و در برخی مناطق جهان شیوع بالایی دارد. به همین دلیل تشخیص آن در نمونه های بالینی برای حفظ سلامت جامعه ضروری است. در این مطلب سعی کردیم مروری بر این باکتری و نحوه تشخیص ان در آزمایشگاه داشته باشیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.