به گفته‌ی رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، ۱۱ هزار و ۹۰۶ بیمار مبتلا به جذام در سال گذشته در کشور شناسایی شدند که ۲ هزار و ۵۰۳ بیمار جان خود را از دست دادند.

جذام یک بیماری عفونی است که توسط نوعی باسیل به نام مایکوباکتریوم لپره، ایجاد می‌شود و عوارضی مانند لکه‌های پوستی، تغییر شکل اندام‌ها، آسیب به عصب‌های بدن و زخم‌های متعدد را به دنبال دارد. این بیماری از دوره‌های باستان وجود داشته و اغلب با داستان‌هایی ترسناک و تصوراتی منفی از بیماران به همراه بوده است.

قرن‌ها است که جذام کیفیت زندگی بیماران و خانواده‌های آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده و نام این بیماری افراد را وحشت زده می‌کند. گذشتگان این بیماری را عذاب و نفرینی از سوی خداوند تلقی می‌کردند که علاج ناپذیر و مسری است. با این وجود، باید دانست که بیماری جذام آنچنان که می‌گویند وحشتناک نبوده و قابل درمان است. اما به دلیل تصورات ذهنی که در گذشته وجود داشته است، مبتلایان به آن، همچنان با مشکلات زیادی روبرو هستند و برخی از آن‌ها با وجود اینکه بهبود یافته‌اند، به دلیل عوارض این بیماری هنوز هم به دور از سایر افراد زندگی می‌کنند.

از این رو سازمان بهداشت جهانی (WHO) هرساله، در آخرین یکشنبه‌ی ماه ژانویه، برنامه‌هایی را با هدف کمک به مجذومین و افزایش آگاهی عموم نسبت به این بیماری ترتیب می‌دهد. در این روز که روز جهانی کمک به جذامیان نامیده شده است، سازمان‌ها و انجمن‌های مختلف در سراسر دنیا برای کمک به مجذومین و ایجاد نگرش مناسب نسبت به این بیماری می‌کوشند. کشور ایران نیز همگام با مردم جهان و با هدف ریشه‌کن کردن جذام، این روز را در تقویم خود جای داده است.

ما تلاش کرده‌ایم تا با ارائه‌ی این مقاله و آگاهی بخشی نسبت به علت بروز جذام و روشن‌گری در مورد قابل درمان بودن آن، از بروز عوارض غیرقابل بازگشت این بیماری جلوگیری کرده و در کمک به هم نوعان خود سهیم باشیم. پس در ادامه ما را همراهی نمایید.

عامل ابتلا به بیماری جذام

علت بروز این بیماری تا قرن‌ها مشخص نبود. اما در سال 1873 عامل ابتلا به بیماری جذام، به عنوان اولین باکتری بیماری‌زا در انسان، توسط یک پزشک نروژی به نام هانس کشف شد. در حقیقت می‌توان جذام را نخستین بیماری عفونی کشف شده نامید.

جذام که با نام‌های لپرسی (بیماری که پوست را فلس فلس می‌کند)، بیماری هانسن و خوره نیز شناخته می‌شود نوعی بیماری عفونی مزمن و باستانی است که از دیر باز سبب ترس و وحشت مردم می‌شد. نگرشی که از این بیماری در ذهن مردم نقش بسته بود سبب می‌شد تا مبتلایان به جذام در مکان‌هایی دور از سایرین نگهداری شوند و در آن‌جا به زندگی خود ادامه دهند.

بیماری جذام توسط باسیل مایکوباکتریوم لپره یا باسیل هانسن (یک باکتری اسید فاست) ایجاد می‌شود.

نکته‌ی حائز اهمیت در رابطه با این بیماری نحوه‌ی سرایت آن است. برخلاف تصور عموم، این بیماری به راحتی قابل سرایت نیست و جهت انتقال باسیل از فرد بیمار به فرد سالم، تماس نزدیک و طولانی ‌مدت لازم است. به همین جهت ترس و وحشتی که از گذشته نسبت به شدت مسری بودن این بیماری در افکار عمومی نقش بسته، معنایی ندارد.

علائم بیماری جذام

بیماری جذام عمدتاً روی پوست، اعصاب محیطی، دستگاه تنفسی و چشم‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث بروز مشکلات پوستی و آسیب به اعصاب بدن می‌گردد.

به طور کلی اولین علامت بیماری جذام در اکثر مبتلایان وجود لکه‌های کمرنگ بر روی پوست و بی حسی انگشتان دست و پا می‌باشد و درصورتی که فرد با مشاهد‌ه‌ی این علائم نسبت به درمان اقدامی نکند، عوارض بسیار جدی گریبان‌گیر او خواهد شد.

مشکلات پوستی که در اثر بیماری جزام ایجاد می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

• لکه‌های کمرنگ روی پوست
• گره‌های پوستی
• زخیم شدن و خشک شدن پوست
• ریختن ابرو و مژه
• ایجاد زائده بر روی لاله‌ی گوش
• زخم‌های پوستی بدون درد

بیماری جذام در مراحل پیشرفته‌تر و درصورت آسیب به اعصاب بدن، علائم زیر را به همراه خواهد داشت:

• بی‌حس شدن مناطقی از پوست
• تحلیل رفتن عضلات
• مشکلات بینایی وکوری
• از بین رفتن انگشتان دست و پا و غضروف بینی
• معلولیت

همانطور که گفته شد از جمله مشکلات اساسی که مجذومین با آن دست به گریبان هستند از بین رفتن عصب و حس اعضای بدن است. به همین دلیل بیمار دردهای ناشی از آسیب‌دیدگی، شکستگی و سوختگی را احساس نکرده و این مسئله سبب زخم شدن، عفونت و از دست دادن اندام‌ها می‌گردد.

جذام، از خفیف‌ترین تا پیشرفته‌ترین حالت

بیماری جذام بر اساس علائمی که بروز می‌دهد، شدت عفونت و نوع پاسخ سیستم ایمنی فرد به انواع مختلفی طبقه‌بندی می‌شود. دسته‌بندی‌های مختلفی برای بیماری جذام وجود دارد که در ادامه به بررسی معروف‌ترین آن‌ها خواهیم پرداخت.

1- جذام نامعین:

ابتدایی‌ترین حالت بیماری جذام، جذام نامعین نام دارد که فرد تنها دارای یک لکه‌ی پوستی می‌باشد. درصورتی که این نوع از جذام پیشرفت کند ممکن است مشکلات اساسی برای فرد به وجود آورد.

2- جذام توبرکلوئيد:

 سیستم ایمنی فرد مبتلا به جذام توبرکلوئيد به خوبی نسبت به عامل عفونت پاسخ می‌دهد. فرد مبتلا به این نوع عفونت تنها دچار چند ضایعه پوستی شده و میزان مسری بودن این نوع جذام بسیار خفیف است.

3- جذام لپروماتو :

در جذام لپروماتو، سیستم ایمنی فرد نسبت به بیماری ضعیف عمل می‌کند. در نتیجه این نوع عفونت سبب ایجاد تعداد زیادی ضایعات پوستی عفونی، ریزش مو، درگیری شدیدتر عصب و ضخیم شدن عصب پیرامونی، ضعف بدن، از شکل‌افتادگی اندام‌هایی مانند انگشتان دست و پا و غضروف بینی می‌شود. احتمال انتقال این بیماری به سایر افراد، به دلیل وجود باکتری‌های بیشتر در بدن بیمار، نیز بیشتر است.

4- جذام بردرلاین (بینابینی):

این نوع جذام دارای ویژگی‌های بالینی هردو نوع جذام توبرکلوئيد و لپروماتو می‌باشد و به دو دسته‌ی زیر تقسیم می‌گردد:

جذام توبرکلوئید بینابینی: دارای علائمی شبیه به جذام توبرکلوئيد که با تعداد ضایعات و اعصاب درگیر بیشتری همراه است.

جذام لپرواماتوز بینابینی: دارای علائم خفیف تری نسبت به جذام لپروماتو بوده و سبب ایجاد زخم‌های مسطح، گرانولوم‌های پوستی و بی‌حسی بیشتر اندام‌ها می‌گردد.

تشخیص بیماری جذام

یکی از دلایل اصلی ترس و وحشت مردم نسبت به بیماری جذام، تغییر شکل اندام‌ها و معلولیت انگشتان دست و پا می‌باشد. در صورتی که با شناخت علائم این بیماری و تشخیص به موقع آن، می‌توان از بروز چنین عوارضی جلوگیری نمود.

چنانچه فردی علائم بیماری جذام را در خود مشاهده کرد، می‌بایست سریعاً به پزشک مراجعه نماید.

با مراجعه به پزشک، ابتدا معاینات فیزیکی صورت می‌گیرد. همچنین بخش کوچکی از پوست و یا اعصاب بدن مورد آزمایش بیوپسی قرار گرفته تا وجود باکتری‌های بیماری‌زا در بدن فرد مورد بررسی قرار گیرد و درصورتی که فرد به بیماری جذام مبتلا باشد، درمان آن به سرعت آغاز خواهد شد.

جذام قابل درمان است

بیماری جذام یك بیماری قابل درمان است كه در صورت تشخیص به موقع، بدون ایجاد معلولیت برای فرد، بهبود پیدا می‌كند.

اولین درمانی که برای این بیماری در نظر گرفته شد استفاده از قرص داپسون بود. از آنجا که پس از مدتی درمان جذام با مصرف یک دارو (تک درمانی) منجر به ایجاد مقاومت به آن دارو شد، سازمان بهداشت جهانی روش چند دارو درمانی (شامل داروهای داپسون ، کلوفازیمین و ریفامپین) را، موثرترین درمان پیشنهادی برای بیماری جذام معرفی نمود.  میزان مصرف این دارو بسته به نوع بیماری جذام حدود 6 الی 24 ماه به طول می‌انجامد.

چگونه از شیوع جذام پیشگیری کنیم؟

بهترین روش پیشگیری از ابتلا به بیماری جذام، تشخیص و اقدام به درمان به ‌موقع‌ در بیمارانی است که باکتری بیماری‌زا به تازگی وارد بدن آن‌ها شده است. در این صورت میزان انتقال بیماری به سایرین کاهش یافته و از گسترش آن جلوگیری خواهد شد.

در سال 2016 سازمان بهداشت جهانی، استراتژی جهانی جذام را ایجاد نمود که هدف اصلی آن کنترل جذام و ایجاد دنیای عاری از جذام تا سال 2020 بوده است.

این استراتژی بر افزایش تعداد متخصصین درمان بیماری جذام، برهم زدن تصورات غلط و تشویق بیماران برای مراجه به مراکز بهداشتی-درمانی و کمک به کاهش عوارض و ناهنجاری‌های مرتبط با این بیماری تأکید دارد.

مطابق با این برنامه و به منظور کمک به پیشگیری از جذام و ریشه کن کردن آن اقدامات زیر در نظر گرفته شده‌اند:

1- آموزش به عموم در رابطه با این بیماری و شناخت علائم آن

2- نظارت بر وضعیت بیماران و آموزش اقدام‌های مراقبتی و درمانی

3- مدیریت وضعیت بیماران و کمک به جذامیان ناتوان

سخن پایانی

بیماری جذام یک نوع بیماری عفونی است که در اثر نوعی باکتری به نام مایکوباکتریوم لپره ایجاد می‌گردد و برخلاف تصوراتی که از دیر باز در رابطه با این بیماری صورت گرفته، قابل درمان است.

ابتلا به بیماری جذام و عدم درمان به موقع آن می‌تواند به شدت زندگی مجذومین را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین توجه به شناخت علائم این بیماری و اقدام به موقع نسبت به درمان، از جمله نکاتی است که باید بیش‌تر به‌ آن توجه داشت.

متاسفانه در سراسر جهان مجذومینی زندگی می‌کنند که علی رغم اینکه بهبود یافته‌اند، به جهت معلولیت و عوارض جانبی بر جا مانده از این بیماری، همچنان انزوا و گوشه‌گیری را ترجیح می‌دهند. یکی از اقدامات جهانی که باید در رابطه با این افراد صورت گیرد، اقدام به آموزش عموم و برهم زدن تصورات غلط در رابطه با این بیماری می‌باشد.

ما در این مقاله سعی کرده‌ایم تا با تفسیر علت بروز و علائم این بیماری و تاکید بر قابل درمان بودن آن، نگرشی جدید را در رابطه با بیماری جذام و مجذومین ایجاد نماییم.

خوش‌حال می‌شویم تا نظرات و تجربیات خود را در برخورد با این بیماران، با ما در میان بگذارید.

تشخیص کرونا ویروس: هرآنچه لازم است در رابطه با آزمایش کرونا بدانید