حقایقی در ارتباط با واکسن

احتمالا شما هم با افراد زیادی برخورد داشته‌اید که نظرات مختلفی در رابطه با واکسن‌ و تزریق آن دارند. برخی معتقدند که واکسن نقش مهمی در سلامت جامعه دارد و می‌تواند از شیوع بیماری‌های مسری، خطرناک و کشنده مانند سرخک، فلج اطفال، اوریون، آبله مرغان، سیاه سرفه، دیفتری و HPV  جلوگیری کنید. اما برخی دیگر نیز معتقدند که تزریق واکسن برای سلامت آن‌ها مضر است و سیستم ایمنی بدون تزریق واکسن به مراتب بهتر عمل خواهد کرد.

در حقیقت از دیرباز تاکنون، باورها و نقطه نظرات بسیار متفاوتی در رابطه با واکسن وجود داشته که برخی از آن‌ها به طور کامل اشتباه هستند.

ما در این مقاله قصد داریم تا ابتدا اطلاعاتی در رابطه با واکسن ارائه کنیم و سپس به بررسی شایعاتی که درباره تزریق واکسن وجود دارد بپردازیم. پس اگر قصد دارید در رابطه با نظرات مختلفی که درباره تزریق واکسن به گوشتان می‌رسد، تصمیم‌گیری درستی داشته باشید، در ادامه ما را همراهی کنید.

مروری بر تاریخچه ساخت واکسن

در سال 1796 میلادی و زمان گسترش آبله (smallpox)، یک پزشک بریتانیایی به نام ادوارد جنر^[1] روشی را برای حفاظت در برابر این بیماری به کار برد. در این روش که تلقیح دست به دست یا arm to arm inoculation  نامیده می‌شود، مایع درون کورک افرادی که به آبله گاوی مبتلا بودند به پوست افراد دیگر تلقیح می‌شد و باعث ایجاد ایمنی بدن می‌گردید.

اما در واقع تاریخچه واکسن با سابقه طولانی مدت بیماری‌های عفونی در انسان و تلاش برای تأمین مصونیت در برابر این‌ها بیماری آغاز می‌شود. شواهدی وجود دارد که چینی‌ها از اوایل سال 1000 میلادی از تلقیح آبله استفاده می‌کردند. این روش حتی پیش از اینکه در اروپا و قاره آمریکا گسترش یابد، در آفریقا و ترکیه نیز انجام می‌شد. اما نوآوری‌های ادوارد جنر، به سرعت این عمل را گسترش داد و روش وی طی 200 سال آینده دستخوش تغییرات پزشکی و فن‌آوری شد که در نهایت به ریشه‌کن شدن آبله منجر گردید.

واژه واکسن نیز از کلمه لاتین “گاو” گرفته شده که منعکس‌کننده ریشه واکسیناسیون آبله است.

در سال 1885 میلادی، واکسن هاری که توسط لویی پاستور تولید شد، یکی دیگر از مواردی بود که بیماری‌‌های بشر را تحت تاثیر قرار داد. سپس با ظهور علم باکتریولوژی، تحولات واکسن‌ها به سرعت دنبال شد.

بعدها و در دهه 1930، واکسن‌های دیفتری، کزاز، سیاه زخم، وبا، طاعون، حصبه، سل و … ساخته شدند.

اواسط قرن بیستم، زمانی برای توسعه واکسن بود و در این زمان، روش‌های رشد و کشت ویروس در آزمایشگاه منجر به ایجاد واکسن فلج اطفال شد. همچنین محققان سایر بیماری‌های شایع دوران کودکی مانند سرخک، اوریون و سرخچه را هدف قرار دادند و ساخت واکسن این بیماری‌ها، تاثیر بسزایی در کاهش شیوع آن‌ها داشت.

امروزه، با گسترش علم پزشکی و به کمک فناوری DNA نو ترکیب، دانشمندان در زمینه ساخت واکسن به مسیرهای جدید هدایت شده‌اند و بیماری‌های هدف گسترش یافته است. حتی برخی تحقیقات واکسن بر روی شرایط غیرعفونی مانند اعتیاد و آلرژی متمرکز گردیده است.

واکسن چیست؟

واکسن (یا واکسیناسیون) روشی برای ایجاد ایمنی بدن نسبت به یک بیماری، قبل از بیمار شدن، است که باعث می‌شود فرد نسبت به ابتلا به بیماری مصون بوده و از شیوع بیشتر بیماری و عفونت نیز جلوگیری می‌کند.

بدن هر فرد، یک سیستم دفاعی برای مقابله با میکروب‌های خارجی دارد. هنگامی که بدن برای اولین بار در معرض انواع میکروب‌ها و پاتوژن‌ها قرار می‌گیرد، این سیستم دفاعی فعال شده و آنتی‌بادی‌هایی برای مقابله با عوامل خارجی تولید می‌کند. اما  تولید آنتی‌بادی علیه میکروب‌ها زمان می‌برد و اغلب، فرد پیش از اینکه بدن او مقدار کافی آنتی بادی تولید کرده باشد، بیمار می‌شود.

با تزریق واکسن، شکلِ ضعیف شده میکروب بیماری‌زا به بدن تزریق می‌شود. بدن میکروب‌های مهاجم (آنتی ژن‌ها) را تشخیص داده و برای مقابله با آن‌ها آنتی بادی تولید می‌کند. این آنتی بادی‌ها برای مدت طولانی و حتی در برخی موارد تا پایان عمر در بدن باقی می‌مانند. به این ترتیب اگر فرد در معرض بیماری قرار گیرد، بدن، بدون بیمار شدن، با آن مبارزه خواهد کرد.

باورهای غلطی که در ارتباط با واکسن وجود دارند

در قسمت مقدمه نیز به این موضوع اشاره شد که در رابطه با واکسیناسیون نظرات متعددی وجود دارد که یکسری از آن‌ها کاملا نادرست هستند. در ادامه قصد داریم تا به برخی از رایج‌ترین باورهای غلط در رابطه با واکسن‌ها بپردازیم و دلیل نادرست بودن آن‌ها را ارائه کنیم.

1- واکسن‌ها موثر نیستند

این تصور که واکسن‌ها موثر نیستند کاملا غلط است. امروزه به دلیل ریشه‌کن شدن یکسری بیماری‌های واگیردار مانند آبله و کاهش شیوع بیماری‌هایی مانند سرخک و سرخچه و …، ممکن است تاثیر قابل توجهی که واکسن‌ها در از بین بردن این بیماری‌ها داشته‌اند، کمرنگ شده باشد. اما حقیقت این است که واکسیناسیون از شیوع و گسترش بسیاری از بیماری‌هایی که در گذشته سبب مرگ و میر می‌شد جلوگیری کرده است.

نکته‌ی حائز اهمیت این است که برای موثر بودن اثر واکسن، باید آن‌ را در زمان مشخص و تعیین شده، تزریق کرد. دلیل این امر این است که چند هفته یا چند ماه طول می‌کشد تا برخی واکسن‌ها در بدن ایمنی ایجاد کنند. بنابراین، هر واکسن باید طبق برنامه‌ی ارائه شده توسط پزشک تزریق شود.

2- تزریق واکسن خطرناک است و می‌تواند کشنده باشد

حقیقت این است که ایمنی هر واکسن از ابتدای تولید تا مراحل تزریق به‌طور کامل بررسی می‌شود. هنگامی که یک واکسن تولید می‌شود، فرآیند دقیق تولید آن تحت نظارت سازمان غذا و دارو ایالات متحده (^[2]FDA) قرار می‌گیرد. سازمان غذا و دارو قبل از تزریق واکسن به افراد، باید تضمین کند که واکسن ایمن و کاملا بی‌خطر است.

واکسن‌ها پیش از تزریق در فازهای مختلفی مورد آزمایش قرار می‌گیرند. این امر شامل آزمایش روی هزاران داوطلب و بررسی و تجزیه و تحلیل دقیق داده‌های به دست آمده است.

هنگامی که سازمان غذا و داروی ایالات متحده تایید کرد که تزریق واکسنِ ساخته شده بی‌خطر است، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (^[3]CDC) در ادامه نظارت بر واکسن، به FDA می‌پیوندد و جوانب مختلف واکسن از جمله چگونگی عملکرد و عوارض جانبی آن را بررسی می‌کند.

علاوه‌بر تست و بررسی خود واکسن، سازمان‌های مذکور تسهیلات و تجهیزات دخیل در ساخت واکسن را نیز بررسی می‌کنند.

به همین دلیل این تصور که تزریق واکسن خطرناک است، کمی غیرمنطقی است.

3- سیستم ایمنی، بدون تزریق واکسن هم عمل می‌کند و نیازی به واکسیناسیون نیست

بسیاری از پاتوژن‌ها با ورود به بدن انسان، سبب بروز بیماری‌های بسیار خطرناکی می‌شوند. ممکن است سیستم ایمنی بدن با بیماری مقابله کند و در نهایت آن را شکست دهد که البته همیشه هم این‌طور نیست. اما حتی در صورت بهبود بیماری، عوارض جانبی آن بر بدن باقی مانده و می‌تواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد کند.

به همین دلیل است که تزریق واکسن و جلوگیری از ابتلا به بیماری راهی مطمئن‌تر است.

علاوه‌بر این، واکسیناسیون کمک می‌کند تا بیماری به اطرافیانی که هنوز واکسینه نشده‌اند، منتقل نشود.

4- تزریق واکسن عوارض جانبی منفی دارد

نمی‌توان گفت که چنین باوری غلط است. در واقع ممکن است اغلب واکسن‌ها عوارض جانبی‌ از جمله موارد زیر را ایجاد کنند:

• درد، قرمزی و تورم در نزدیکی محل تزریق
• تب خفیف
• سردرد
• بثورات

 اما حقیقت این است که مزیت دریافت واکسن بسیار است.

5- واکسن‌ها باعث اختلال طیف اوتیسم می‌شوند

چندین سال پیش مطلبی با این محتوا منتشر شد که واکسن‌ها باعث ایجاد نوعی ناتوانی به نام  اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder) می‌شوند. به همین دلیل محققان شروع به بررسی ارتباط بین واکسن‌ها و اختلال طیف اوتیسم کردند. اما هیچ چیزی که این دو موضوع را به یکدیگر ارتباط دهد یافت نشد و غلط بودن این ادعا نیز ثابت گردید. در حقیقت دانشمندان متوجه شدند که کودکان مبتلا به اوتیسم از بدو تولد یک ژن معیوب دارند که سبب ایجاد این اختلال می‌گردد.

اما چه چیز باعث این تصور غلط شده که واکسن‌ها سبب بروز اختلال طیف اوتیسم می‌شوند؟

دلیل اینكه مردم معتقدند واكسن و اوتیسم به هم مرتبط هستند را می‌توان زمان تزریق واکسن محسوب کرد. علائم این اختلال در کودکان اغلب در سنینی پدیدار می‌شود که کودک واکسن سرخک، اوریون و سرخچه را دریافت می‌کند.

6- تزریق واکسن در دوران بارداری خطرناک است

این موضوع نیز یکی از باورهای غلطی است که در ارتباط با وکسن وجود دارد. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) به خانم‌های باردار توصیه می‌کند که واکسن دیفتری، کزاز و سرفه سیاه را دریافت کنند. حتی در فصول شیوع آنفلانزا نیز توصیه می‌شود مادران باردار واکسن آنفلانزا را تزریق کنند تا به این ترتیب هم از جان مادر و هم کودک محافظت شود.

تزریق واکسن به خانم‌های باردار می‌تواند برای چند ماه پس از تولد، برای کودک در برابر بیماری‌ها مصونیت ایجاد کند. این امر به ویژه از آن جهت اهمیت دارد که نوزادان تازه متولد شده سیستم ایمنی کامل ندارند و در صورت بیمار شدن، جان آن‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرد.

7- تزریق واکسن در هر سن و شرایطی امکان‌پذیر است

همان‌طور که گفته شد، واکسن‌ها حتما باید طبق برنامه‌ی پزشک و در زمان معین، تزریق شوند.

علاوه‌بر این برخی افراد مانند نوزادان زیر 2 ماه و افرادی است که دارای مشکلات پزشکی خاصی هستند، نمی‌توانند واکسن تزریق کنند. همچنین سیستم ایمنی عده‌ی کمی نیز نسبت به واکسن واکنشی نشان نمی‌دهد. از آنجا که این افراد نمی‌توانند واکسینه شوند، تزریق واکسن توسط سایر افراد جامعه اهمیت بیشتری می‌یابد. این امر به حفظ مصونیت جامعه کمک بسیاری خواهد کرد. در واقع اگر بیشتر افراد یک جامعه به کمک واکسیناسیون در برابر بیماری ایمنی داشته باشند، از انتشار بیماری جلوگیری خواهد شد.

جمع‌بندی

همانطور که گفته شد، در رابطه با تزریق واکسن نظرات و باورهای مختلفی وجود دارد. اما یکسری از این نظرات کاملا از واقعیت به دور هستند و برای اصلاح آن‌ها نیاز به آگاهی‌رسانی است.

در حقیقت با بررسی منابع و مطالعات مختلفی که در زمینه تزریق واکسن صورت گرفته است، تزریق واکسن و ایمن‌سازی بدن برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های مسری ضروری است.

ما در این مقاله سعی کردیم تا به برخی از رایج‌ترین شایعات و باورهای نادرستی که در ارتباط با واکسیناسیون وجود دارد بپردازیم.

خوشحال می‌شویم نظرات و شنیده‌های خود را در ارتباط با تزریق واکسن با ما به اشتراک بگذارید.

واژه‌نامه: