مدیریت خون بیمار، رویکردی جدید در انتقال خون

شاید عبارت ” مدیریت خون بیمار^[1]” در ابتدا کمی عجیب به نظر بیاید و با شنیدن آن سوالات زیادی در ذهن شما ایجاد شود. اما می‌توان گفت که امروزه موضوع مدیریت خون بیمار به یکی از مباحث بسیار مهم در حوزه‌ی انتقال خون تبدیل شده است. اما مدیریت خون بیمار چیست و چه اهمیتی دارد؟

مدیریت خون بیمار (PBM) یک رویکرد مبتنی بر شواهد است که توسط پزشکان برای بهبود وضعیت پزشکی بیمار و به منظور اطمینان از بهبود او مورد استفاده قرار می‌گیرد. تمرکز اصلی مدیریت خون بیمار، جلوگیری از کم خونی و یا از دست دادن خون است. مدیریت خون بیمار از روش‌های مختلف پزشکی و جراحی استفاده می‌کند تا در صورت امکان از تزریق خون غیر ضروری به بیماران جلوگیری شود. این کار نه تنها موجب کاهش مصرف فراورده‌های خونی و بهره‌وری مناسب از فراورده‌های موجود خواهد شد، بلکه در کاهش هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی نیز موثر خواهد بود. از طرف دیگر افرادی که نیاز به دریافت خون دارند، با بستری شدن در مراکز درمانی به مدت طولانی، بیشتر در معرض عفونت‌های ناشی از محیط‌های درمانی قرار خواهند گرفت. در صورتی که با مدیریت خون بیمار می‌توان از بروز چنین خطراتی نیز کاست.

لازم به یادآوری است که PBM به این معنی نیست که بیماران هرگز نیاز به تزریق خون نخواهند داشت. بلکه تمام تکنیک‌های طراحی شده در این حوزه در صورت نیاز به انتقال خون، پروتکل‌ها و دستورالعمل‌هایی را به پزشک ارائه می‌کند تا قادر به تصمیم‌گیری‌های بهتری باشد.

در این مقاله قصد داریم تا بیشتر به مبحث مدیریت خون بیمار و اهمیت آن بپردازیم. پس اگر شما نیز جز افرادی هستید که به انتقال خون نیاز دارند و یا در بین اطرافیان خود این موضوع را مشاهده کرده‌اید، در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.

انتقال خون چیست و چرا ممکن است پزشک آن را توصیه کند؟

حتما می‌دانید که انتقال خون چیست. اما پیش از اینکه به سراغ مبحث مدیریت خون بیمار برویم، بهتر است ابتدا مروری بر موضوع انتقال خون داشته باشیم. انتقال خون روشی است که در آن به بیمار، خون یا اجزای خون داده می‌شود تا بدن وی بتواند به درستی کار کند. نیاز به خون ممکن است به دلیل جراحی، جراحت یا بیماری باشد. توجه داشته باشید که انتقال خون تنها به خون کامل خلاصه نمی‌شود  بلکه ممکن است بسته به شرایط، به بیمارِ نیازمند خون، خونِ کامل یا اجزای خون – مانند گلبول‌های قرمز، پلاکت یا پلاسما – تزریق شود.

انتقال خون در مواقع زیادی می‌تواند نجات‌بخش جان انسان‌ها باشد. با این وجود، مانند هر روش درمانی، خطرات آن نیز باید سنجیده شود. امروزه به‌‌واسطه‌ی روش‌های دقیق در انتخاب و آزمایش‌ اهدا کنندگان خون، خطر انتقال بیماری از طریق خون بسیار کم شده و دریافت خون، ایمن‌تر از گذشته است.

اما بدن می‌تواند حتی نسبت به ایمن‌ترین خون نیز واکنش داده و سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. واکنش‌های رایج در انتقال خون، واکنش‌های آلرژیک هستند که علائمی مانند خارش، کهیر، تب یا لرز را به همراه دارند. این واکنش‌ها در کمتر از 1 درصد از بیمارانی که خون تزریق می‌کنند رخ داده و به ندرت تهدید کننده زندگی هستند. واکنش های شدیدتری نیز ممکن است در طی انتقال خون رخ دهد که تب، حالت تهوع گرفته، نارسایی کلیه و حتی مرگ را به دنبال خواهد داشت. اگرچه خطر هرگونه واکنش کم است، اما از آنجایی که این خطرات محتمل هستند، موضوع مدیریت خون بیمار بیش از پیش اهمیت می‌یابد.

مدیریت خون بیمار چیست ؟

اصطلاح مدیریت خون بیمار (PBM) اولین بار در سال 2005 توسط پروفسور جیمز ایسبیستر (Professor James Isbister)، متخصص خون در استرالیا استفاده شد. مدیریت خون بیمار یک استراتژی مبتنی بر بیمار است که با هدف به حداقل رساندن استفاده از فرآورده‌های خونی و بهبود سلامت بیماران انجام می‌شود. PBM سه هدف اصلی دارد:

1) بهبود توده گلبول‌های قرمز، شامل درمان‌هایی مانند عوامل تحریک کننده گلبول قرمز و مکمل‌های آهن و ویتامین

2) به حداقل رساندن از دست دادن خون، با بهینه سازی روش‌های جراحی و بیهوشی و استفاده از خون اتولوگ

3) مهار کم ‌خونی با ارتقا عملکرد ریوی و قلبی

چرا مدیریت خون بیمار مهم است؟

همانطور که در قسمت مقدمه نیز گفته شد، امروزه مدیریت خون بیمار در حوزه‌ی انتقال خون اهمیت زیادی یافته است. از جمله دلایل آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مدیریت خون بیمار بر حفظ خون بیمار تاکید داشته و از انتقال غیر ضروری خون جلوگیری می‌کند.
2. قرار گرفتن در معرض خطرات احتمالی مرتبط با انتقال خون، به‌ویژه عوارض ناشی از دریافت خون و احتمال بروز عفونت‌ها را کاهش می‌دهد.
3. مدیریت خون بیمار می‌تواند به کاهش مدت اقامت و بستری شدن یک فرد در مراکز درمانی کمک کند.
4. با مدیریت خون بیمار، خون بیشتری برای معالجه‌ی سایر بیماران در دسترس است. باید توجه داشت که خون و فراورده‌های خونی منبع مهمی است که ممکن است میزان اهدای آن بسیار کمتر از مقدار نیاز باشد. در حالی‌که فراورده‌های خونی اغلب در تروما و سایر شرایط حیاتی، نجات دهنده زندگی هستند.

برای مدیریت خون بیمار چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟

موارد بسیار زیادی است که در آن ممکن است یک فرد به دریافت خون احتیاج داشته باشد. انجام عمل جراحی یکی از این قبیل شرایط است که موجب تزریق و انتقال خون زیادی می‌شود. به همین دلیل بحث مدیریت خون بیمار پیش از عمل جراحی، حین عمل و بعد از آن از اهمیت بالایی برخوردار است. می‌توان گفت که برخی از خطرات و عوارض مربوط به انتقال خون (به‌عنوان مثال، انتقال عوامل بیماری‌زا) به واسطه‌ی پیشرفت‌های زیادی که در حوزه‌ی  انتقال خون صورت گرفته، تا حد زیادی کاهش یافته است. اما میزان بروز کم‌خونی و عوارض ناشی از تزریق خون در بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند همچنان نگران‌کننده به نظر می‌رسد. به همین دلیل در واقع یکی از مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد PBM در عمل‌های جراحی است. در ادامه به بررسی برخی اقدامات خواهیم پرداخت که برای مدیریت خون بیمار در این شرایط صورت می‌گیرد:

• قبل از جراحی: برای بیمارانی که تحت عمل‌های انتخابی با خطر متوسط تا زیاد خونریزی قرار دارند، حداقل 4 هفته قبل از جراحی، شمارش کامل خون (CBC) و بررسی سطح آهن بدن توصیه می‌شود. در صورت کمبود آهن، برای بهبود تولید گلبول‌های قرمز یا سطح هموگلوبین (Hgb) ، ممکن است پزشک داروهای مختلفی را تجویز نماید. این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
  • آهن
  • ویتامین B12
  • اسید فولیک
  • ویتامین C
  • اریتروپویتین ^[2]

همچنین ممکن است از بیماران خواسته شود که مصرف داروهایی مانند ایبوپروفن و آسپرین که خطر خونریزی را قبل از عمل جراحی افزایش می‌دهند متوقف نمایند. دقت داشته باشید که پزشک شما باید از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، از جمله مکمل‌های گیاهی و ویتامین‌ها مطلع باشد.

• حین جراحی: جراحان و متخصصان بیهوشی هنگام جراحی اقدامات احتیاطی زیادی برای حفظ خون بیمار انجام می‌دهند. به‌طور مثال از انواع تکنیک‌های پیشرفته مانند جراحی با حداقل تهاجم (minimally invasive surgery)، روش‌های جراحی مناسب، ابزارهای ویژه برای قطع و جلوگیری از خونریزی عروق، استفاده از داروها برای كاهش میزان از دست دادن خون و حتی بازیابی خون از دست رفته استفاده می‌كنند. این تکنیک‌ها جنبه‌ی مهم مراقبت از بیمار هستند.
• بعد از عمل جراحی: جلوگیری از خونگیری غیرضروری و استفاده از حداقل لوله‌های آزمایش خون باعث کاهش از دست رفتن خون پس از جراحی می‌شود و به مدیریت بهتر خون بیمار کمک می‌کند. در صورت لزوم نیز ممکن است داروهایی که تولید گلبول‌های قرمز خون را افزایش می‌دهند برای بیمار تجویز شود. بسته به نوع جراحی انجام شده، در این دوره از سایر روش‌های بازیابی خون (Blood recovery) نیز استفاده می‌شود. بازیابی خون به این معنا است که خون از دست رفته از بیمار حین عمل جراحی یا بعد از آن جمع‌آوری می‌شود و سپس این خون به بدن بیمار باز می‌گردد.

توجه: توصیه می‌شود پیش از عمل جراحی حتما با پزشک خود در رابطه با روش‌های مدیریت خون صحبت و مشورت نمایید.

توصیه‌هایی برای مدیریت خون بیمار

پیش از عمل جراحی خون اهدا نکنید:

اهدای خون خود قبل از جراحی به‌طور کلی توصیه نمی‌شود. زیرا این امر فرد را در معرض کم خونی قرار می‌دهد و کم خونی شایع‌ترین دلیل تزریق خون به بیمار است. در این حالت سطح کمی گلبول قرمز در بدن وجود دارد. بیماران باید از هر چیزی که منجر به کم خونی قبل از جراحی شود اجتناب کنند زیرا این امر می‌تواند جراحی و روند بهبودی بیمار را پیچیده کند. بسیاری از جراحان از روش‌های بازیابی خون در حین جراحی استفاده می‌کنند تا خون از دست رفته را مستقیماً به بیمار برگردانند و در نتیجه میزان انتقال خون مورد نیاز را کاهش دهند.

پیش از هرگونه عمل جراحی سوالات زیر را از پزشک خود بپرسید:

1. ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشم؟
2. چه اقداماتی قبل، حین و بعد از جراحی من انجام خواهد شد تا احتمال نیاز به انتقال خون کاهش یابد؟
3. چه سیاست هایی توسط بیمارستان برای استانداردسازی مراقبت از بیمارانی که ممکن است نیاز به تزریق داشته باشند، اعمال شده است؟

سخن پایانی

همانطور که گفته شد انتقال خون یکی از مسائل بسیار مهم و حیاتی در حوزه پزشکی محسوب می‌شود که اهمیت بسیار زیادی در نجات جان انسان‌ها دارد. اما نباید از این موضوع غافل شد که تزریق خون، حتی در صورت ایمن بودنِ خون اهدایی، می‌تواند عواقب جبران ناپذیری را به دنبال داشته و حتی برخلاف تصور، باعث مرگ بیمار شود.

از این‌رو امروزه مبحث مدیریت خون بیمار بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مدیریت خون بیمار در وهله اول بر روی روش‌های جلوگیریِ از دست رفتن خون و کاهش کم‌خونی در افراد تمرکز دارد. اما علاوه براین روش‌هایی که سبب جلوگیری از تزریق غیرضروری خون می‌شوند را نیز در بر می‌گیرد.

ما در این مقاله سعی کردیم تا شما را با موضوع مدیریت خون بیمار بیشتر آشنا کنیم. دقت داشته باشید که آگاهی از این موضوع و صحبت با پزشک در رابطه با این مقوله از اهمیت زیادی در حفظ سلامت افراد برخوردار است. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه‌نامه: