همه چیز درباره بیماری هپاتیت نوع B : از علت بروز و راه‌های انتقال تا پیشگیری از ابتلا

بیماری هپاتیت نوع B یکی از بزرگترین معضلات سلامت و شایع‌ترین عفونت کبدی در جهان است به طوری که هرساله حدود 884 هزار نفر در دنیا، جان خود را در اثر هپاتیت B و عوارض آن از دست می‌دهند. این در حالی است که به کمک واکسن ایمن و مؤثر هپاتیت نوع B، می‌توان از بروز بیش از 90 درصد موارد ابتلا جلوگیری نمود.

امسال به مناسبت روز جهانی هپاتیت که در تاریخ 7 ام مرداد ماه 1399 (مصادف با 28 جولای 2020) برگزار می‌شود، سازمان بهداشت جهانی (WHO) شعار “آینده‌ای عاری از هپاتیت^[1]“ را در نظر گرفته و تصمیم دارد تا با تمرکز جدی بر بیماری هپاتیت نوع B در مادران و نوزادان، به کاهش انتقال این بیماری از مادر به نوزاد جلوگیری نماید.

ما نیز به مناسبت این روز تصمیم داریم تا اطلاعاتی در رابطه با هپاتیت نوع B که خطرناک‌ترین نوع هپاتیت محسوب می‌شود برای شما ارائه کنیم.

هپاتیت نوع B و علت بروز آن

هپاتیت به معنی التهاب کبد است که گاهی در اثر مصرف سنگین الکل، قرارگیری در معرض سموم، استفاده از برخی داروها و یا به علت برخی شرایط پزشکی خاص ایجاد می‌شود. با این حال، علت اصلی بروز این بیماری در انسان ویروس‌ها هستند.

بیماری هپاتیت نوع B یک بیماری عفونی است که در اثر ویروسی به نام ^[2]HBV ایجاد می‌شود و بیشترین آسیب این بیماری متوجه کبد انسان است. آلودگی به این ویروس نه تنها باعث بروز مشکلات جدی سلامتی مانند ابتلا به سیروز^[3] و سرطان کبد می‌شود بلکه خطر ابتلا به سرطان پانکراس را نیز افزایش خواهد داد.

هپاتیت نوع B می‌تواند به عنوان عفونتی کوتاه مدت شروع شود و فرد را تنها به مدت چند هفته بیمار کند (هپاتیت B حاد). اما در بعضی افراد، ویروس در بدن باقی مانده و باعث عفونت مزمن یا مادام العمر خواهد شد (هپاتیت B مزمن).

چه تفاوتی بین هپاتیت B حاد و مزمن وجود دارد؟

بیماری هپاتیت نوع B ممکن است به دو صورت حاد و مزمن در افراد ایجاد شود.

نوع حاد هپاتیت B، یک بیماری کوتاه مدت است که معمولاً پس از گذشت 6 ماه از زمانی که فرد در معرض ویروس هپاتیت B قرار گرفت، بروز می‌کند. برخی از افراد مبتلا به هپاتیت B حاد هیچگونه علائمی ندارند و بیماری پس از مدتی بهبود می‌یابد اما برخی مواقع نیز بیماری فرد کمی شدید بوده و ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشد.

اگر ویروس هپاتیت نوع B برای مدت زمانی طولانی در بدن فرد مبتلا باقی بماند، باعث عفونت مزمن خواهد شد. هپاتیت B مزمن با گذشت زمان، باعث ایجاد مشکلات جدی سلامتی مانند آسیب و سیروز کبدی و سرطان کبد شده و حتی خطر مرگ را به دنبال خواهد داشت.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به گونه مزمن هپاتیت نوع B قرار دارند؟

سن نقش بسزایی در بروز هپاتیت B مزمن دارد. به طور کلی هرچه سن فرد کمتر باشد، احتمال بروز هپاتیت نوع B مزمن در او بیشتر خواهد بود. به طوری که حدود 9 نفر از 10 نوزاد آلوده به ویروس هپاتیت نوع B، به نوع مزمن این بیماری مبتلا هستند.

در مقابل، تقریباً تمام افرادی که در سنین بزرگسالی به این ویروس آلوده شده‌اند به گونه‌ی حاد مبتلا بوده و کاملاً بهبود می‌یابند.

بیماران مبتلا به هپاتیت نوع B دچار چه علائمی می‌شوند؟

علائم هپاتیت نوع B به حاد و یا مزمن بودن بیماری بستگی دارد.

به طور کلی نیمی از مبتلایان به بیماری هپاتیت B حاد، دچار هیچگونه علائمی نمی‌شوند. اما در مواردی نیز ممکن است علائم بیماری پس از گذشت حدود 3 ماه از ورود ویروس به بدن آشکار شود. این علائم معمولاً چند هفته به طول می‌انجامند، اما بعضی افراد ممکن است تا 6 ماه احساس بیماری کنند. از جمله شایع‌‎ترین علائم این بیماری می‌‎توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تب
• خستگی
• از دست دادن اشتها
• حالت تهوع
• استفراغ
• درد شکم
• تیرگی ادرار
• درد مفاصل
• زردی (رنگ زرد پوست یا چشم)

اکثر مبتلایان به هپاتیت B مزمن نیز فاقد هرگونه علائم هستند و حتی احساس بیماری نیز نمی‌کنند. این مسئله ممکن است تا زمانی ادامه پیدا کند که کبد بیمار به طور کامل از کار بیفتد. مطابق با آمارهای ارائه شده، حدود 15٪ از افرادی که به هپاتیت B مزمن مبتلا هستند، بدون اینکه دارای علامت خاصی از بیماری باشند، سرانجام در اثر شرایط جدی کبدی مانند سیروز و یا سرطان جان خود را از دست می‌دهند. انجام آزمایش خون تنها راه اطلاع از هپاتیت B مزمن است.

از چه راه‌هایی ممکن است به بیماری هپاتیت نوع B مبتلا شویم؟

بیماری هپاتیت نوع B به طور کلی از طریق تماس با خون و یا سایر مایعات بیولوژیکی بدن فرد آلوده منتقل می‌شود. در ادامه برخی از شایع‌ترین راه‌های انتقال این بیماری از فرد آلوده به افراد سالم ذکر شده‌ است.

1- انتقال بیماری از مادر به فرزند: هپاتیت نوع B اغلب در حین زایمان و از طریق مادر آلوده به نوزاد منتقل می‌شود که به آن انتقال پری ناتال^[4] می‌گویند. نوزادانی که از این طریق به هپاتیت B مبتلا شده‌اند بیشتر مستعد ابتلا به هپاتین نوع B مزمن هستند.

2- داشتن رابطه جنسی با یک فرد آلوده: بیماری هپاتیت نوع B ممکن است از طریق داشتن رابطه جنسی با افراد آلوده نیز منتقل شود. به ویژه زمانی که فرد سالم واکسینه نشده باشد.

3- استفاده از سرنگ مشترک: ویروس هپاتیت B ممکن است در اثر استفاده مجدد از سرنگ نیز منتقل شود. این مسئله اغلب از طریق تزریق مواد مخدر در بین افراد و استفاده از سرنگ مشترک رخ می‌دهد. اما ممکن است در مراکز بهداشتی – درمانی نیز اتفاق بیفتد. علاوه‌بر این احتمال انتقال هپاتیت نوع B از طریق استفاده مشترک از لوازم شخصی مانند ژیلت و لوازم دندان پزشکی نیز وجود دارد.

4- واکسینه نشدن: ویروس هپاتیت B می تواند حداقل 7 روز در خارج از بدن انسان زنده بماند. در این مدت، چنانچه فردی واکسینه نشده باشد، ویروس به راحتی وارد بدن او شده و سبب بروز بیماری هپاتیت نوع B خواهد شد.

5- تماس مستقیم با خون یا زخم‌های باز یک فرد آلوده

6- خالکوبی و پیرسینگ در مراکز غیر بهداشتی

ذکر این نکته لازم است که بیماری هپاتیت نوع B از طریق غذا یا نوشیدنی، شیردهی، در آغوش گرفتن، بوسیدن، دست دادن، سرفه و یا عطسه منتقل نخواهد شد.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به هپاتیت نوع B قرار دارند؟

اگرچه احتمال بروز هپاتیت نوع B در هر فردی وجود دارد، اما عده‌ای از افراد بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

همانطور که گفته شد، بسیاری از موارد ابتلا به بیماری هپاتیت نوع B در زمان تولد اتفاق می‌افتد. از این رو نوزادانی که از مادران آلوده متولد می‌شوند، در معرض خطر بالایی از ابتلا به هپاتیت B قرار دارند. افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند، افرادی که با بیماران هپاتیت B در یک محل سکونت دارند، کارمندان بخش سلامت که در تماس مستقیم با خون و زخم‌های باز بیماران هستند و همچنین بیماران نارسایی کلیوی که نیاز به دیالیز دارند نیز مستعد ابتلا به بیماری هپاتیت نوع B هستند.

تشخیص بیماری هپاتیت نوع B

تشخیص ابتلا به هپاتیت نوع B به لحاظ بالینی و تنها بر اساس مشاهده علائم امکان پذیر نیست. زیرا سایر انواع هپاتیت (به طور مثال هپاتیت A و C) نیز علائم مشابه هپاتیت B را در فرد ایجاد می‌کنند. از این رو، انجام آزمایش تشخیصی ضرورت دارد. جهت تشخیص هپاتیت نوع B آزمایشات خون انجام خواهد شد که به کمک آن‌ می‌توان نوع هپاتیت و همچنین حاد یا مزمن بودن عفونت را تشخیص داد.

بررسی نتایج آزمایش خون هپاتیت B حتما باید توسط پزشک متخصص صورت گیرد. با تفسیر نتایج این آزمایش می‌توانید متوجه شوید که آیا:

• آلوده هستید؟
• در برابر ویروس محافظت شده‎اید؟
• و یا در معرض خطر ابتلا به نوع مزمن بیماری هپاتیت B قرار دارید؟

نتیجه آزمایش خون هپاتیت B بسته به اینکه این عفونت حاد و یا مزمن باشد، متفاوت خواهد بود. در این بررسی اغلب وجود آنتی ژن و آنتی بادی هپاتیت B در بدن فرد بررسی می‌شود.

1- بررسی HBsAg :HBsAg یا آنتی ژن سطحی هپاتیت B، اولین نشانگر سرولوژیکی است که به دلیل یک عفونت حاد ظاهر می‌شود. این آنتی‌ژن حدودا پس از گذشت 1 ماه از زمانی که فرد در معرض ویروس هپاتیت B قرار گرفت در بدن ظاهر شده و طی 1 الی 9 هفته پس از ظاهر شدن قابل شناسایی است.

نتیجه تست HBsAg تقریبا برای تمام افرادی که به طور خودبخود از یک عفونت بهبود می‌یابند منفی است.

2- بررسی HBsAb :HBsAb آنتی بادی سطح هپاتیت B پس از ناپدید شدن HBsAg (آنتی ژن سطحی هپاتیت B) در افراد ظاهر می‌شود. بیمارانی که پس از ابتلا به عفونت حاد هپاتیت نوع B، توانسته‌اند بهبود یابند، این آنتی بادی را در بدن خود دارند. وجود این آنتی‌بادی در بدن عموماً نشانگر بهبودی است و باعث می‌شود فرد در برابر ویروس محافظت شود.

3- بررسی HBcAb: وجود HBcAb یا آنتی بادی هسته هپاتیت B در بدن بیانگر این است که فرد در گذشته به عفونت هپاتیت B مبتلا شده است و جهت بررسی وضعیت بیمار لازم است تا آزمایشات دیگری نیز انجام شود.

به کمک جدولی مشابه با جدول 1، که در ادامه آمده است، می‌توان تا حدودی نتایج آزمایش هپاتیت B را تفسیر کرد. اما لازم به تاکید است که این نتایج حتما باید توسط پزشک و با بررسی وضعیت سلامت بیمار مورد ارزیابی قرار گیرند.

آیا هپاتیت نوع B قابل درمان است؟

به طور کلی می‌توان گفت که تاکنون هیچگونه درمان خاصی برای بیماری هپاتیت نوع B یافت نشده است اما به کمک داروها می‌توان روند پیشرفت بیماری را کند نمود و از بروز عوارض خطرناکی مانند سیروز کبد جلوگیری کرد.

در رابطه با هپاتیت B حاد، روش درمانی خاصی وجود ندارد و جهت بهبود این بیماری، باید بیشتر بر روی تغذیه بیمار و جایگزینی مایعات از دست رفته بدن (به دلیل اسهال و استفراغ) تمرکز نمود. نکته‌ی حائز اهمیت این است که برای بهبود این بیماری از همه مهم‌تر اجتناب از داروهای غیر ضروری است. به همین دلیل لازم است تا از مصرف داروهایی مانند استامینوفن^[5] یا پاراستامول^[6] و داروی ضد استفراغ اجتناب شود.

عفونت مزمن هپاتیت B را نیز می‌توان به کمک مصرف داروهای خوراکی کنترل کرد. سازمان بهداشت جهانی، مصرف داروی تنوفوویر^[7] را جهت بهبود بیماری هپاتیت B و جلوگیری از عوارض آن توصیه می‌کند. ویروس هپاتیت B به ندرت در برابر این دارو مقاومت نشان داده و مصرف آن عوارض جانبی کمی دارد. البته لازم به ذکر است که مصرف داروها حتما باید با تجوز پزشک صورت گیرد. در غیر این صورت، ممکن است مشکلات جدی برای سلامت افراد را به دنبال داشته باشد.

برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت B چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟

1- واکسیناسیون: واکسن هپاتیت B پایه اصلی پیشگیری از بروز هپاتیت نوع B است. به همین دلیل توصیه می‌شود تا تمام نوزادان بلافاصله پس از تولد (ظرف 24 ساعت) این واکسن را دریافت کنند.

همچنین لازم است تا تمامی كودكان و نوجوانان كمتر از 18 سال كه در سنین کودکی واكسینه نشده‌اند، این واكسن را دریافت نمایند. واکسن هپاتیت B، تاکنون اثربخشی بسیار زیادی داشته است و در بسیاری از کشورها میزان ابتلا به عفونت مزمن را به کمتر از 1٪ کاهش داده است.

2- اجرای استراتژی‌های ایمنی خون: علاوه‌بر واکسیناسیون نوزادان، اجرای استراتژی‌های ایمنی خون نیز در پیشگیری از بروز هپاتیت نوع B اهمیت زیادی دارد. این مسئله به این معنا است که لازم است تا تمامی خون‌ها و اجزای خون اهدا شده که برای انتقال خون به بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرند، غربالگری شوند.

جمع‌بندی

بیماری هپاتیت نوع B یک عفونت ویروسی است که بیشترین آسیب آن متوجه کبد است و می‌تواند باعث بروز بیماری حاد و مزمن شود .این بیماری معمولاً در هنگام تولد و زایمان از مادر به کودک و همچنین از طریق تماس با خون یا مایعات بدن فرد آلوده منتقل می‌شود. خوشبختانه واکسن موثر هپاتیت B در دسترس است و به کمک آن می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری نمود.

اما یکی از نکات مهم در رابطه با جلوگیری از این بیماری شناخت علائم و راه‌های انتقال آن است. به همین دلیل ما در این مقاله سعی کردیم تا اطلاعات جامعی را در رابطه با بیماری هپاتیت نوع B برای شما آماده نماییم تا از این طریق توانسته باشیم به شناخت هرچه بیشتر این بیماری و کمک به کاهش شیوع آن کمک کنیم. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما واقع گردیده باشد.

واژه‌نامه