اکتینومایسس (Actinomyces): بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی

گونه‌‌های اکتینومایسس (Actinomyces) باکتری‌هایی هستند که می‌توانند سبب بروز عفونت اکتینومیکوز (Actinomycosis) در انسان شوند. اکتینومیکوز یک بیماری عفونی نادر است که در آن باکتری‌ها از طریق بافت‌های بدن از یک قسمت به قسمت دیگر منتقل می‌شوند. با گذشت زمان، این بیماری می‌تواند منجر به آبسه، درد و التهاب شود. در این مطلب قصد داریم به بررسی اکتینومایسس، بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی آن بپردازیم.

آنچه باید در مورد اکتینومیکوز بدانید

اکتینومایکوز زمانی اتفاق می‌افتد که گونه‌های باکتری اکتینومایسس (Actinomyces) به دلیل آسیب بافتی در بدن پخش شوند.

باکتری اکتینومایسس به عنوان فلور طبیعی در مخاط دهان، گلو، دستگاه گوارش، مجاری ادراری و در دستگاه تناسلی زنان وجود دارد. اما اگر از محیط معمول خود به سایر نقاط بدن پخش شوند، عفونت ایجاد کرده و خطرناک خواهند بود.

انتشار این باکتری در بدن ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیفتد:

• بیماری
• آسیب بافتی به دلیل جراحت یا جراحی
• آسیب بافت داخلی بدن. به عنوان مثال آسیب مری در اثر استخوان ماهی
• پوسیدگی دندان یا بیماری لثه

گاهی اوقات، عفونت ممکن است آنقدر شدید باشد که وارد استخوان و ماهیچه شود.

مطالعات صورت گرفته نشان داده است که اکتینومایکوز مسری نیست. زیرا این باکتری‌ها نمی‌توانند خارج از بدن انسان زنده بمانند و عفونت‌ها معمولاً پس از آسیب بافت رخ می‌دهند.

لازم به ذکر است که باکتری اکتینومایسس بی‌هوازی است. این بدان معنی است که در اعماق بافت‌های بدن زندگی می‌کند. جایی که سطح اکسیژن بسیار پایین است.

به همین دلیل تشخیص این نوع عفونت باکتریایی می‌تواند سخت باشد. بنابراین تشخیص مناسب و به موقع Actinomyces اهمیت زیادی دارد که در بخش‌های بعدی این مقاله به مرور آن خواهیم پرداخت.

مروری بر اکتینومایسس

اکتینومایسس شامل یک گروه از باسیل‌های گرم مثبت و پلئومورفیک است. خواص این باکتری عبارتند از:

• بی‌هوازی اختیاری یا میکروآئروفیلیک
• غیر تشکیل دهنده هاگ
• غیر متحرک

گونه‌های اکتینومایسس اسرائیلی (Actinomyces israelii) و Arachnia شایع‌ترین گونه‌های بیماری‌زای اکتینومایسس هستند.

نقاط مستعد عفونت

عفونت ناشی از Actinomyces می‌تواند هر عضوی را تحت تأثیر قرار دهد. اما اغلب در نواحی زیر ایجاد می‌شود:

• اکتینومایکوز گردنی و صورت: این بیماری با ناهنجاری دندان و لثه و عفونت سر و گردن (مانند اوتیت^[۱] یا ماستوئیدیت^[۲]) همراه است.

• اکتینومایکوزیس CNS: با گسترش مستقیم عفونت‌های اکتینومایکوتیک در نواحی سر/گردن ایجاد می‌شود. بیماران معمولاً دچار مننژیت مزمن یا مننگوانسفالیت^[۳] (التهاب مغز و پرده‌های مغزی) می‌شوند.

• اکتینومیکوز Thoracic : قفسه سینه و ناحیه مدیاستن (میان‌سینه) را درگیر می‌کند.

• اکتینومیکوز شکمی: اکتینومایکوز ناحیه ایلئوسکال^[۴] (محل اتصال روده باریک به روده بزرگ).

• اکتینومایکوز لگنی: که معمولا در زنان رخ می‌‌دهد.

تشخیص آزمایشگاهی

تشخیص آزمایشگاهی گونه‌‌های اکتینومایسس (Actinomyces)، مانند هر عفونت دیگری، طی چند مرحله انجام می‌شود که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

۱. جمع‌آوری نمونه

از آنجایی که عفونت ناشی از  Actinomyces ممکن است در مناطق مختلفی از بدن بروز کند، نمونه‌ی گرفته شده نیز بر اساس محل آسیب دیده جمع‌آوری می‌شود. این نمونه می‌تواند شامل ترشحات از سینوس‌ها یا فیستول، برونش آلوئولار، خلط یا برش‌های بافتی باشد.

۲. تشخیص در آزمایشگاه

پس از جمع‌آوری و ارسال نمونه به آزمایشگاه، لازم است نمونه از جهات زیر مورد بررسی قرار گیرد.

• بررسی مستقیم میکروسکوپی

ترشحات چرک به طور کامل در سالین در یک لوله آزمایش شسته می‌شود و رسوبی که حاوی دانه‌های سفید یا زرد رنگ است، (اندازه کمتر از ۵ میلی متر) جمع آوری می‌شود.  گرانول‌ها روی لام قرار گرفته ( متلاشی شده) و اسمیر تهیه می‌شود.

• رنگ آمیزی گرم (تکنیک Brown-Brenn modification)

اگر نمونه حاوی گونه‌‌های اکتینومایسس باشد، در رنگ آمیزی گرم،  باسیل‌های رشته‌ای گرم مثبت مشاهده می‌شود.

گرانول های اکتینومیکوز سخت هستند. به این معنا که حالت امولسیون نمی‌گیرند. همین موضوع آن‌ها را از سایر گرانول‌ها متمایز می‌سازد.

استفاده از تکنیک‌‌رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین و Gomori ممکن است به تشخیص بهتر گونه‌های Actinomyces کمک کند.

• کشت نمونه

گرانول‌های چرک به صورت بی هوازی در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد روی محیط مخصوص کشت داده می‌شوند. بهترین محیط برای بررسی این عفونت، تیوگلیکولات براث (Thioglycollate broth) و برین هارت اینفیوژن آگار (Brain heart infusion) است.

A.israelii در تیوگلیکولات براث به صورت گلوله‌هایی در انتهای لوله آزمایش مشخص می‌شود.  اما اA. bovis کدورت یکنواختی ایجاد می‌کند.

 در برین هارت اینفیوژن آگار (BHI) طی ۴۸ ساعت کلنی‌های عنکبوتی شکل کوچک تشکیل می‌شود که در عرض ۱۰ روز بزرگ شده و انباشته می‌شوند.

• سایر روش‌ها

جهت تشخیص دقیق اکتینومایسس‌ها، در کنار روش رنگ آمیزی و کشت نمونه، لازم است آزمایش‌های دیگری نیز انجام شود. تست‌های بیوشیمیایی، کروماتوگرافی گازی مایع (GLC) برای تشخیص محصولات متابولیسم گلوکز و روش‌های مولکولی مانند PCR از این قبیل هستند.

جمع‌بندی

همانطور که گفته شد، اکتینومایسس (Actinomyces) نوعی باکتری است که می‌تواند عفونت‌های جدی را برای یک فرد ایجاد کند. اگرچه  بیماری اکتینومیکوز به کندی ایجاد می‌شود، اما می‌تواند تأثیر جدی بر سلامت فرد داشته باشد. بنابراین مهم است که علائم ناشی از آن شناخته شده و عفونت به سرعت تشخیص داده شود. در این مطلب سعی کردیم مروری بر بیماری‌زایی و تشخیص آزمایشگاهی این باکتری داشته باشیم. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه: