روز جهانی قلب 2019: بیماری‌های قلبی-عروقی، اولین عامل مرگ در جهان

طبق اطلاعات منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی (^[1]WHO) اولین و مهمترین علت مرگ‌و‌میر در سطح جهان، مربوط به بیماری‌های قلبی-عروقی (^[2]CVD) است و این موضوع با روند رو به رشدی مواجه است. با نگاهی به آمارها متوجه می‌شویم که تنها در سال 2016، تعداد 17/9 میلیون نفر در سطح جهان به علت بیماری‌های قلبی-عروقی جان خود را از دست داده‌اند که این رقم چیزی در حدود 31 درصد از کل مرگ‌و‌میرها در جهان را شامل می‌شود. این در حالی است که ابتلا به اکثر بیماری‌های قلبی-عروقی قابل اجتناب است و با شناخت عوامل خطر ابتلا به این دسته از بیماری‌ها و اصلاح آن‌ها میتوان از بروز بیماری‌های قلبی-عروقی جلوگیری نمود.

در سال 2000، اتحادیه‌ی جهانی قلب^[3] با هدف اطلاع‌رسانی در مورد خطرات بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین افزایش آگاهی در مورد عوامل موثر در بروز این دسته از بیماری‌ها، آخرین یکشنبه‌ی ماه سپتامبر (7 مهرماه) را به عنوان روز جهانی قلب^[4]معرفی کرد. از آن زمان تا به امروز سازمان بهداشت جهانی، یونیسکو و فدراسیون جهانی قلب هر ساله این روز را گرامی می‌دارند و از آن به عنوان فرصتی مغتنم برای انتشار آمار و اطلاع‌رسانی در رابطه با بیماری‌های قلبی-عروقی استفاده می‌نمایند.

به مناسبت روز جهانی قلب قصد داریم در ابتدا شما را با انواع شایع بیماری‌های قلبی-عروقی آشنا کرده و سپس عوامل خطر و راه‌های پیشگیری از ابتلا به آن‌ها را توضیح دهیم. در ادامه با ما همراه باشید.

بیماری‌های قلبی-عروقی به چه دسته از بیماری‌هایی اطلاق می‌شود؟

بیماری‌های قلبی-عروقی، به دسته‌ای از بیماری‌ها گفته می‌شود که دستگاه گردش خون، شامل قلب و رگ‌های خونی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. برخلاف تصور عموم که تنها حملات قلبی را جزء بیماری­‌های قلبی-عروقی به شمار می‌­آورند، تمام اختلالات و بیماری‌­های مربوط به رگ­‌های خونی و همچنین سکته­‌های مغزی و چشمی نیز در دسته بیماری­‌های قلبی­-عروقی قرار دارند. در اینجا به معرفی مهمترین اختلالات و بیماری‌­های قلبی-عروقی می­‌پردازیم:

1- بیماری عروق کرونر قلب^[5]: این بیماری در اثر سخت شدن و یا به عبارتی ایجاد پلاک بر روی دیواره داخلی رگ­‌هایی که به عضله قلب خون‌­رسانی می‌­کنند، به وجود می­‌آید و در صورتی که این رگ‌­ها به دلیل این عارضه بسیار تنگ و یا کاملا مسدود شوند، شخص دچار سکته قلبی می‌شود.

2- بیماری ماهیچه قلب^[6]: بیماری ماهیچه قلب انواع متفاوتی دارد اما به‌طور کلی معمولا در این بیماری ضعف عضله قلبی موجب ناتوانی در پمپاژ خون به اندام‌­های مختلف بدن می­‌شود. این عارضه می­‌تواند مشکلات و بیماری‌­های دیگری نظیر ضربان نامنظم، اختلال در دریچه قلب، ایجاد لخته خون در قلب و سکته قلبی را نیز به قلب تحمیل کند.

3- بیماری شریان محیطی (^[7]PAD): در این بیماری رگ‌­های خونی بزرگ، در اثر ایجاد پلاک روی دیواره داخلی رگ­‌ها و یا در اثر ایجاد لخته خون، تنگ شده و موجب کاهش جریان خون به بافت­‌های مختلف بدن به خصوص اندام‌­های تحتانی می‌­شود.

4- بیماری عروق مغزی^[8]: این بیماری در حقیقت بسته شدن و یا پاره شدن رگ‌­هایی است که به قسمت‌­های مختلف مغز خون‌­رسانی می‌کنند. این پارگی و انسداد رگ‌ها موجب توقف فعالیت بخشی از مغز و به عبارتی سکته مغزی می‌شود.

5- بیماری روماتیسم قلبی^[9]: روماتیسم قلبی آسیب به عضله و دریچه‌های قلب است که این عارضه ناشی از تب روماتیسمی^[10] است که توسط باکتری‌های استرپتوکوکی ایجاد می‌شود. تب روماتیسمی در حقیقت یک بیماری خودایمنی محسوب می­‌شود که در زمان عفونت باکتریایی گلو، پادتن­‌های بدن علاوه‌بر باکتری‌­ها بر ضد قلب و مفاصل بدن نیز واکنش نشان می­‌دهند.

6- بیماری‌های قلبی مادرزادی^[11]: یک یا چند اختلال و نقص قلبی در هنگام تولد را بیماری قلبی مادرزادی می­‌گویند که انواع مختلفی داشته اما می­توان آن­‌ها را به سه دسته کلی تقسیم کرد 1- افزایش یا کاهش جریان خون ریوی به دلیل تنگی و یا گشادی دریچه‌­های داخل قلب 2- ناتوانی و ضعف در پمپاژ خون به دلیل شکل­‌گیری ناقص عضله دیواره قلب 3- اختلال در جریان خون به دلیل نقص در رگ­‌های قلبی

7- ترمبوز وریدی عمیق^[12] و آمبولی ریوی^[13]: این عارضه اکثرا در بیماران بستری و بدحال بروز می‌­کند و علت آن بی­‌تحرکی، کاتتر و استفاده از داروهای تسکین‌­دهنده است. در این بیماری خون در عروق پاها لخته شده، سپس حرکت کرده و به سمت قلب و ریه‌ها می‌روند.

8- انسداد عروق شبکیه چشم^[14]: در این بیماری اختلال در رگ‌های شبکیه چشم، موجب افت بینایی شده که به آن سکته چشمی نیز می‌گویند.

به‌طور کلی می­توان گفت شایع­‌ترین بیماری قلبی-عروقی، تنگ شدن و یا مسدود شدن عروق خونی است که این عارضه در نهایت منجر به انواع سکته خواهد شد. سکته‌های قلبی، مغزی و چشمی عمدتا به دلیل بسته‌شدن رگ‌های خونی و در نتیجه ممانعت از جریان خون مناسب در قلب و مغز و چشم، اتفاق می‌افتند.

معمولا رسوب چربی در دیواره‌ی داخلی عروق خونی موجب پدید آمدن این اتفاق می­‌شود. مصرف زیاد روغن‌­ها و چربی‌­های مضر، سطح چربی خون را بالا برده و این چربی‌­ها در دیواره داخلی رگ­‌ها رسوب می‌­کنند. این رسوبات موجب تنگ شدن و در نهایت انسداد عروق می‌­شوند. درنتیجه خون‌­رسانی به اندام موردنظر صورت نمی­‌گیرد. سکته‌های مغزی همچنین ممکن است به دلیل خونریزی عروق خونی در مغز و یا لخته شدن خون اتفاق ‌بیفتد.

عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی چیست؟

سبک زندگی ناسالم یکی از مهمترین عوامل خطر ابتلا به بیماری‌­های قلبی-عروقی است که مصداق‌های آن شامل رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک کافی روزانه، فشارهای روانی و استرس، مصرف دخانیات و سوء مصرف الکل است. البته وراثت و ژنتیک نیز می‌­تواند عامل بروز بیماری‌­های قلبی-عروقی باشد ولی به‌طور کلی تحقیقات نشان داده است که با ترک مصرف محصولات دخانی، کاهش مصرف نمک، گنجاندن میوه و سبزیجات در رژیم غذایی، مقابله با استرس، ورزش منظم و کاهش مصرف الکل، می‌توان خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی را کاهش داد.

همچنین چنانچه فردی به بیماری‌هایی نظیر دیابت، فشار خون بالا و چربی خون مبتلا باشد، نیاز است تا با مصرف دارو این بیماری‌ها را کنترل و یا درمان نماید تا خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی کاهش یابد و از بروز سکته‌ی قلبی و مغزی جلوگیری شود.

عوامل خطر بروز بیماری­‌های قلبی مادرزادی

مصرف الکل و داروهای ضد تشنج، لیتیوم و وارفارین توسط مادر در هنگام بارداری می­تواند موجب بروز بیماری­‌های قلبی مادرزادی در نوزادان شود. همچنین از دیگر عواملی که باعث ابتلا نوزاد به بیماری‌های قلبی مادرزادی می‌شود، می­توان به بیماری‌­های مادر مانند دیابت، مشکلات تیروئید، اوریون و … در دوران بارداری اشاره کرد. قرار گرفتن در معرض تابش اشعه ایکس (X-ray) در 10 هفته ابتدای بارداری و اختلالات کروموزومی و علل ژنتیکی نیز می‌­توانند از دلایل بروز این عارضه در نوزادان باشند.

علائم بروز سکته‌ی قلبی، مغزی و چشمی

همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد، اولین و مهمترین علت مرگ‌و‌میر در سطح جهان، مربوط به بیماری‌های قلبی-عروقی است به‌طوری که حدود 31 درصد از مرگ و میرها را شامل می‌شود. انواع سکته‌های قلبی، مغزی و چشمی جزء مهمترین بیماری‌های قلبی-عروقی محسوب می‌شوند و شناخت علائم هشدار دهنده‌ی بروز آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است.

در این قسمت از نوشته سعی داریم تا شما را با علائم هشدار دهنده‌ی انواع سکته‌ها آشنا سازیم تا با تشخیص آن‌ها سریعا با تیم پزشکی تماس حاصل نمایید.

علائم سکته‌ی قلبی

• درد و ناراحتی در قفسه‌ی سینه
• درد و ناراحتی در گردن، بازوها، کتف‌ها، فک و یا کمر
• حالت تهوع و استفراغ
• درد شدید معده
• تنگی نفس و احساس خفگی
• رنگ‌­پریدگی و عرق سرد

علائم سکته‌ی مغزی

• کرختی، بی‌حسی و یا از کارافتادگی ناگهانی صورت، بازوها و یا پاها
• گیجی و مشکل در صحبت‌کردن و یا درک درست صحبت‌های دیگران
• اختلال در بینایی در یک چشم و یا هر دو چشم
• مشکل در راه رفتن، سرگیجه و از دست دادن تعادل
• سر درد شدید بدون هیچگونه دلیل مشخصی
• غش‌کردن و بی‌هوش شدن

علائم سکته‌ی چشمی

• ایجاد لکه­‌های خاکستری در زمینه دید
• تار شدن قسمتی از دید و یا تاری کامل در یک چشم
• از بین رفتن بینایی به طور تدریجی و یا ناگهانی
• در مواردی احساس درد و فشار در چشم

چنانچه این علائم در فردی بروز پیدا کرد، باید فورا به پزشک مراجعه کرده و یا اطرافیان او با اورژانس تماس بگیرند.

راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی

• رژیم غذایی مناسب: زیاده‌­روی در خوردن، به خصوص مصرف بیش از اندازه چربی‌­ها می‌­تواند برای قلب و عروق شما بسیار خطرآفرین باشد. برای جلوگیری از بیماری­‌های قلب و عروق بهتر است به اندازه متعادل غذا مصرف کنید، چربی­‌های اشباع و ترانس را از غذای خود حذف کرده و در وعده­‌های غذایی خود مواد سرشار از آنتی‌­اکسیدان­‌ها را بگنجانید. همچنین استفاده از انواع آجیل‌­ها به دلیل افزایش کلسترول خوب (HDL) برای قلب بسیار مفید است.

• ورزش: یکی از عوامل مهم پیشگیری از بیماری‌­های قلبی-عروقی تحرک و ورزش منظم است. زیرا تحرک باعث کنترل چربی‌­های مضر خون شده و درنتیجه از تنگ شدن و یا انسداد رگ‌ها جلوگیری می­‌کند. عضلات دیواره قلب نیز به کمک ورزش منظم، قوی­‌تر شده و پمپاژ خون بهتر صورت می­‌گیرد. در این بین ورزش­‌های هوازی مانند دویدن، شنا، دوچرخه‌­سواری، بدمینتون و … تاثیر بیشتری در مقابله با بیماری‌­های قلبی-عروقی دارند. هرچند که سایر ورزش­‌ها نیز به سلامت عمومی بدن، تقویت عضله قلبی و کاهش چربی خون کمک بسزایی می­‌کنند.

• ترک مصرف الکل و سیگار: سیگار کشیدن با منقبض‌کردن عروق خونی موجب افزایش فشار خون و ضربان قلب می‌­شود. همچنین با وارد کردن مونوکسیدکربن به جای اکسیژن در خون، قلب و سایر اندام­‌های بدن را با کمبود اکسیژن مواجه می­‌کند. مصرف زیاد الکل نیز با افزایش سطح چربی و فشار خون و همچنین آسیب به ماهیچه قلب باعث نارسایی قلبی، آریتمی قلب و در نهایت ایست قلبی یا مغزی می‌­شود. درنتیجه برای داشتن قلبی سالم و دوری از بیماری­‌های قلبی-عروقی، بهتر است ترک سیگار و الکل را در اولویت قرار دهید.

• مقابله با فشارهای روحی و استرس: مدیریت مناسب استرس برای جلوگیری از بیماری‌­های قلبی بسیار مهم است. استرس می‌­تواند موجب افزایش کلسترول و فشار خون شده و همچنین سطح هورمون­‌های استرس خون را بالا نگه دارد. تمام این موارد می­‌تواند با تضعیف سیستم ایمنی بدن و آسیب به رگ­‌های خونی و عضله قلب، فرد را مستعد بیماری­‌های قلبی-عروقی نماید. پس بهتر است با مدیریت صحیح استرس از بروز حمله قلبی و سایر مشکلات قلبی پیشگیری کنید.

• کنترل منظم فشار خون و سطح کلسترول: همواره سعی کنید حواستان به میزان فشار خون و سطح کلسترول خونتان باشد و این موارد را با پزشک خود نیز درمیان بگذارید. به این ترتیب در صورت وجود نشانه­‌های خطر، پزشک می‌­تواند هرچه زودتر شما را در جلوگیری از بیماری‌­های قلبی-عروقی کمک نماید.

نیم‌نگاهی به روز جهانی قلب در سال‌های گذشته

همانطور که پیشتر نیز گفته شد، روز جهانی قلب یک ابتکار جهانی است که توسط اتحادیه جهانی قلب پیشنهاد شد و هدف از آن افزایش آگاهی عمومی نسبت به تهدید بیماری‌های قلبی-عروقی و سکته‌ی مغزی و همچنین اهمیت سبک زندگی سالم در جلوگیری از ابتلا به این دست از بیماری‌ها است.

روز جهانی قلب از سال 2000 تا به امروز هر ساله در سراسر دنیا برگزار می‌شود و اتحادیه‌ی جهانی قلب برای این روز در هر سال شعاری را در نظر می‌گیرد. این سازمان شعار روز جهانی قلب 2019 را “Be A Heart Hero” اعلام کرده است. همچنین در زیر می‌توانید شعار روز جهانی قلب در سال‌های گذشته را مشاهده فرمایید:

شعار روز جهانی قلب 2018: شعار اعلام شده از سوی اتحادیه جهانی قلب “My Heart, Your Heart” بود که در کشورمان “هم پیمان برای سلامت قلب” تعیین شده بود.

شعار روز جهانی قلب 2017: همه با هم برای سلامت قلب

شعار روز جهانی قلب 2016: مهربانی با قلب نیرو بخش زندگی

شعار روز جهانی قلب 2015: قلب سالم اولویتی برای همه کس و همه جا

روز جهانی کلیه: کلیه‌های سالم برای همه‌ی افراد

واژه‌نامه: