روز جهانی آلزایمر: بیماری آلزایمر را بیشتر بشناسیم

حتما تاکنون در رابطه با بیماری آلزایمر شنیده‌اید و از عوارض آن خبر دارید.

بیماری آلزایمر^[1] که با نام بیماری فراموشی نیز شناخته می‌شود، یک اختلال عملکرد مغزی است که باعث ازدست‌رفتن حافظه و کاهش دیگر کارکردهای ذهن فرد می‌شود. آلزایمر، شایع‌ترین نوع دمانس^[2] (زوال عقل) است به طوری که 60 تا 80 درصد موارد اختلالات عصبی در ایالات متحده‌ی آمریکا را تشکیل می‌دهد. علائم این بیماری در ابتدا خفیف است اما رفته‌رفته وضعیت بدتر می‌شود و در طول زمان علائم شدت بیشتری پیدا می‌کنند.

طبق آمار، در هر 3 ثانیه یک نفر در جهان به آلزایمر مبتلا می‌شود و یک سال تشخیص زودتر، می‌تواند 5 سال معلولیت ناشی از آلزایمر را کاهش دهد[1]. با توجه به شیوع بیماری آلزایمر و با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره این بیماری و توجه به مشکلات مبتلایان به آن، روز 21 سپتامبر، مصادف با 30 شهریورماه به عنوان روز جهانی آلزایمر^[3] نامگذاری شده است و در این روز سازمان‌ها و انجمن‌های مربوطه، با برگزاری همایش‌ها و انتشار اطلاعات گوناگون، سعی در آگاهی بخشی در رابطه با این بیماری دارند.

ما نیز به مناسبت روز جهانی آلزایمر، مقاله‌ای را برای شما عزیزان آماده کرده‌ایم و در آن به توضیح این بیماری پرداخته‌ایم. در ادامه با ما همراه باشید.

بیماری آلزایمر چیست؟

بیماری آلزایمر، یک اختلال پیشرونده‌ی عملکرد مغزی است که برگشت‌ناپذیر بوده و به آرامی باعث ازدست‌رفتن حافظه‌ی فرد مبتلا و کاهش مهارت‌های فکری او می‌شود. این بیماری تا حدی پیشرفت می‌کند که در نهایت فرد را از انجام ساده‌ترین امور عاجز و ناتوان می‌نماید و باعث ایجاد آسیب در عملکردهای اجتماعی و شخصی فرد بیمار می‌شود.

بیماری آلزایمر، شایع‌ترین نوع زوال عقل است به طوری که 60 تا 80 درصد موارد اختلالات عصبی در ایالات متحده‌ی آمریکا را تشکیل می‌دهد. علائم این بیماری در ابتدا خفیف است اما رفته‌رفته وضعیت بدتر می‌شود و در طول زمان علائم شدت بیشتری پیدا می‌کنند. با شدیدتر شدن علائم، به خاطر آوردن وقایع اخیر، استدلال‌کردن و شناختن دوستان و آشنایان برای فرد مبتلا سخت‌تر می‌شود.

 مهمترین عامل خطر آلزایمر، افزایش سن است به‌طوری که حدود 95 درصد مبتلایان به آلزایمر را افراد بالای 65 سال تشکیل می‌دهند. با این حال آلزایمر تنها در افراد سالمند بروز پیدا نمی‌کند و چنانچه فردی در جوانی به آلزایمر مبتلا شود، به آن آلزایمر زودرس^[4] می‌‎گویند.

آمار مبتلایان به بیماری آلزایمر در ایران و جهان

بنابر تحقیقات انجام شده در ایران، تقریبا یک درصد از جمعیت کشور مبتلا به بیماری آلزایمر هستند و از آنجا که سالمندان، حدود 8/2 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند و تا 2 دهه آینده این آمار تا 25 درصد افزایش خواهد داشت، پیش­بینی می‌­شود روند افزایشی چشمگیری در آمار مبتلایان به آلزایمر را در کشور داشته باشیم[3][2].

آمارها نشان می­‌دهد که در دنیا نیز حدود 50 میلیون نفر مبتلا به دمانس بوده و در هر سه ثانیه یک نفر به آلزایمر مبتلا می‌­شود. طبق پیش­بینی­‌ها تا سال 2030 آمار مبتلایان به دمانس در دنیا به بیش از 65 میلیون نفر خواهد رسید[3][2].

نشانه‌­ها و علائم بیماری آلزایمر

برای تشخیص آلزایمر، فرد باید در مقایسه با قبل دچار افت عملکرد شناختی یا رفتاری شده باشد. این کاهش در عملکردهای شناختی و رفتاری، باید در توانایی­ انجام کار و فعالیت‌های معمول این افراد اختلال ایجاد نماید.

کاهش در عملکردهای شناختی و رفتاری باید حداقل در 2 مورد از 5 مورد علائم زیر مشاهده شود تا فرد مبتلا به آلزایمر تشخیص داده شود:

1- کاهش توانایی در به خاطر آوردن اطلاعات جدید که می‌تواند به عنوان مثال، باعث بروز مسائل زیر شود:

• سوالات و یا مکالمات تکراری
• فراموش‌کردن مناسبت‌ها و یا قرار ملاقات‌ها
• گم‌شدن در خیابان‌های شبیه به هم
• گم‌کردن وسایل شخصی

2- نقص در استدلال کردن، قضاوت صحیح و انجام کارهای پیچیده. برای مثال:

• درک ضعیف از خطرات ایمنی
• توانایی تصمیم‌گیری ضعیف
• ناتوانی در برنامه‌ریزی فعالیت‌های پیچیده و ترتیبی
• ناتوانی در مدیریت مسایل مالی

3- اختلال در بینایی که به دلایلی مانند مشکلات چشم نیست. برای مثال:

• عدم توانایی در تشخیص چهره یا اشیاء یا پیدا کردن اشیاء در نمای مستقیم
• عدم توانایی در استفاده از ابزارهای ساده مثلا پوشیدن لباس

4- اختلال در صحبت کردن، خواندن و نوشتن. مانند:

• مشکل داشتن در پیدا کردن کلمات ساده هنگام صحبت‌کردن
• خطاهای گفتاری، املایی و نوشتاری

5- تغییر در شخصیت و رفتار. شامل:

• تغییرات اخلاقی خارج از شخصیت، مثل آشفتگی، کناره­‌گیری اجتماعی، عدم علاقه و انگیزه یا ابتکار عمل
• از دست‌دادن همدلی
• حس اجبار یا وسواس و رفتارهای غیرقابل قبول اجتماعی

مراحل بیماری آلزایمر

تاثیر زوال عقل در هر فرد با فرد دیگر متفاوت است و به عواملی مانند شدت بیماری و شخصیت فرد قبل از ابتلا به بیماری، بستگی دارد. به طور معمول علائم بروز بیماری آلزایمر در سه مرحله مشاهده می‌­شود:

مرحله اولیه بیماری آلزایمر^[5]:این مرحله به دلیل تدریجی بودن آن، غالبا نادیده گرفته می‌­شود و علائم شایع آن عبارتند از:

• فراموشی
• از دست دادن آهنگ زمان
• گم شدن در مکان­‌های آشنا

مرحله میانی بیماری آلزایمر^[7]: در این مرحله علائم زوال عقل شفاف‌­تر و مشخص­‌تر می‌‍­شوند. این علائم شامل:

• فراموش‌کردن وقایع اخیر و نام افراد
• گم‌شدن در محیط خانه
• مشکل روز افزون ارتباطی
• احتیاج به کمک برای مراقبت‌های شخصی
• تغییرات شخصیتی شامل: سرگردانی و سوال کردن‌­های مکرر

مرحله نهائی بیماری آلزایمر^[7]: در این مرحله اختلالات حافظه بسیار جدی شده و نشانه­‌های بدنی آشکارتر می‌­شود. علائم این مرحله عبارتند از:

• ناآگاهی کامل از زمان و مکان
• اختلال در شناخت اقوام و دوستان
• نیازمندی بیشتر در مراقبت­‌های شخصی
• مشکل در راه رفتن
• تغییرات شخصیتی که ممکن است روز به روز وخیم‌تر شود. مانند پرخاشگری

علت بروز و عوامل خطر ابتلا به بیماری آلزایمر

به مانند دیگر بیماری‌های زوال عقل، آلزایمر نیز از مرگ سلول‌های مغزی ناشی می‌شود. آلزایمر یک بیماری تحلیل برنده‌ی عصبی^[8] است. این بدین معنا است که این بیماری پیشرونده است و در طول زمان باعث مرگ تعداد بیشتری از سلول‌های مغز می‌شود.

تعداد سلول‌های عصبی (نورون) در مغز فرد مبتلا به آلزایمر و همچنین تعداد ارتباطات نورون‌ها با هم، روز به روز کاهش می‌یابد.

در مغز افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، تجمع پروتئینی به نام بتا آمیلوئید^[9]باعث تشکیل پلاک‌های^[10] چسبنده‌ای بین نورون‌ها می‌شود. این پلاک‌ها نیز تغییراتی در پروتئین دیگری به نام پروتئین تاو^[11]ایجاد می‌کند و باعث تشکیل تنگل^[12] توسط این پروتئین می‌شود.

دانشمندان هنوز به‌طور کامل دلیل ایجاد این تغییرات را متوجه نشده‌اند اما حدس می‌زنند که پلاک‌ها و تنگل‌ها، عامل کشتن سلول‌های مغزی و در نتیجه بروز زوال عقل و ابتلا به بیماری آلزایمر هستند.

عوامل خطر ابتلا به آلزایمر

عوامل خطر ابتلا به بیماری آلزایمر که غیرقابل اجتناب هستند، شامل موارد زیر است:

• افزایش سن
• سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به آلزایمر
• داشتن برخی از ژن‌ها

درمان آلزایمر

تاکنون هیچ روش درمانی موثر و یا داروی درمانی قطعی برای بیماری آلزایمر شناخته نشده است چون مرگ سلول­‌های مغزی قابل برگشت نیست. اما مداخلات درمانی^[13]وجود دارد که می‌تواند زندگی با بیماری آلزایمر را برای افراد آسان‌تر نماید.

هیچ داروی اختصاصی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، اما برخی از داروها می‌توانند در کاهش علائم بیماری و کمک به بهبود کیفیت زندگی این افراد موثر باشند. از جمله‌ی این داروها میتوان به بعضی مهارکننده­‌های کولین‌استراز مثل دونپزیل^[14]، ریواستیگمین^[15] و تاکرین^[16] اشاره کرد. همچنین نوع متفاوتی از دارو، ممانتین^[17] که یک آنتاگونیست گیرنده NMDA است، می‌­تواند به تنهایی و یا به همراه یک مهارکننده کولین­‌استراز مورد استفاده قرار بگیرد.

پیشگیری از ابتلا به بیماری آلزایمر

تاکنون هیچ راه تضمین شده‌ای برای پیشگیری از بروز آلزایمر وجود نداشته است. اما تحقیقات نشان می‌دهد که روش‌های زیر می‌توانند در پیشگیری از آلزایمر موثر هستند:

• انجام فعالیت­‌های بدنی: ورزش­ منظم، کار و تلاش و داشتن تحرک
• استفاده از رژیم غذایی کامل و سالم
• داشتن فعالیت­‌های ذهنی: مطالعه کردن، کسب مهارت‌­های تازه، شرکت در اجتماعات و تعامل اجتماعی با دیگران
• دوری از فشار و استرس و اجتناب از مصرف دخانیات و الکل
• مدیریت سلامت عمومی بدن مانند حفظ سلامت سیستم قلبی عروقی و تنظیم فشار خون

سخن پایانی

بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است که نه تنها باعث از دست رفتن حافظه می‌شود، بلکه دیگر کارکردهای ذهنی را نیز با مشکل مواجه می‌سازد. این بیماری یک اختلال پیشرونده است و به مرور زمان علائم آن بدتر می‌شود و تا حدی پیشرفت می‌کند که در نهایت فرد را از انجام ساده‌ترین امور عاجز و ناتوان می‌نماید.

عوامل متفاوتی در ابتلا به بیماری آلزایمر نقش دارند اما مهمترین عامل خطر ابتلا به این بیماری، سن است به‌طوری که حدود 95 درصد مبتلایان به آلزایمر را افراد بالای 65 سال تشکیل می‌دهند.

طبق آمارهای منتشر شده در سال 1397، بیش از 700 هزار بیمار مبتلا به آلزایمر در کشورمان وجود دارد و با توجه به روند پیری جمعیت، پیشبینی می‌شود که در آینده این تعداد با افزایش قابل توجهی روبرو شود. به همین دلیل اهمیت دارد تا اطلاعات خود را نسبت به این بیماری افزایش داده و عوامل زمینه‌ساز ابتلا به آن را بشناسیم.

واژه‌نامه: