پردازش نمونه‌های سیتولوژی شامل دریافت نمونه، تهیه لام برای بررسی میکروسکوپی، رنگ‌آمیزی و ارائه گزارش است. برای دست‌یابی به نتایج دقیق و تشخیص درست بیماری، جمع‌آوری صحیح نمونه الزامی است. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم به معرفی فرآیند آماده سازی نمونه های سیتولوژی بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

۱. آماده سازی نمونه های سیتولوژی با سوزن ظریف

نمونه برداری با سوزن ظریف (FNA) یکی از فرایند‌های آماده سازی نمونه های سیتولوژی است.

این تکنیک غیر تهاجمی، عموماً بدون درد، سریع و ساده است. این روش برای نمونه‌برداری از توده‌های سطحی، غدد لنفاوی و مناطقی از بدن که به‌راحتی قابل دسترسی نیستند، مناسب است.

تجهیزات مورد نیاز

سرنگ‌های ۵ میلی‌لیتری یا ۱۰ الی۱۲ میلی‌لیتری.

از سوزن‌های بزرگتر اجتناب کنید زیرا ممکن است باعث آلودگی شوند. از طرف دیگر سوزن‌های خیلی کوچک نیز ممکن است باعث لیز سلولی شوند.

لام شیشه‌ای و نگهدارنده لام برای حمل و نقل راحت نمونه
مارکر پزشکی برای علامت‌گذاری لام
لوله‌های EDTA (درب بنفش) و ساده (درب زرد یا قرمز)

نمونه EDTA برای بررسی سیتولوژی و سرم و لوله ساده برای کشت یا سایر آزمایشات تخصصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آماده سازی نمونه های سیتولوژی

آماده سازی نمونه سیتولوژی به روش سوزن ظریف با استفاده از دو تکنیک صورت می‌گیرد.

الف/ تکنیک آسپیراسیون. ب/ تکنیک غیر آسپیراسیون

تفاوت تکنیک آسپیراسیون و غیر آسپیراسیون، در مکش نمونه است. در تکنیک آسپیراسیون نمونه مایع، به داخل سرنگ کشیده می‌شود. اما در تکنیک غیر آسپیراسیون، سوزن چندین بار در توده وارد می‌شود. سپس حین آماده سازی لام، سرنگ به سوزن وصل شده و با فشردن آن، نمونه روی لام قرار می‌گیرد.

نمونه برداری با سوزن ظریف غیر آسپیراسیون

الف/ تکنیک آسپیراسیون

آسپیراسیون، برای ضایعات سفت (مانند نئوپلاسم‌های مزانشیمی) ترجیح داده می‌شود.
سوزن متصل به سرنگ را داخل توده قرار دهید.
در مورد توده‌های کوچک، از مرکز توده، نمونه برداری کنید.
اگر توده بزرگ است، توصیه می‌شود از اطراف آن نمونه بگیرید. زیرا مرکز آن ممکن است کیستیک یا نکروز باشد.
در بیشتر موارد، مایع در داخل سرنگ قابل مشاهده نخواهد بود. در صورت مشاهده مایع/خون در سرنگ، آسپیراسیون را متوقف کنید.
محتویات سوزن را به آرامی روی لام تمیز قرار دهید.
اگر مواد کاملاً مایع است، یک اسمیر ایجاد کنید. در صورت امکان چندین اسمیر ایجاد کنید.
اگر مواد غلیظ یا کمی جامد هستند، یک لامل تمیز روی لام قرار دهید. لامل را زیاد روی لام فشار ندهید. فشار بیش از حد باعث اختلال در ساختار سلول می‌شود.
اجازه دهید لام در هوای اتاق خشک شود.

ب/ تکنیک غیر آسپیراسیون

تکنیک غیر آسپیراسیون برای غدد لنفاوی (لنفوسیت‌های نئوپلاستیک که کاملاً شکننده هستند) کاربرد دارد. همچنین برای بافت‌هایی که احتمال خونریزی بیشتری دارند (مانند تیروئید، طحال و غیره) ترجیح داده می‌شود. این روش برای توده‌های کوچکتر پوست نیز روش مناسب‌تری است.

سوزن را در توده یا اندام فرو کنید. (بدون اتصال سرنگ)
سوزن را چندین بار در توده فرو کنید و تغییر جهت دهید.
هوا را به داخل سرنگ بکشید و آن‌را به سوزن وصل کنید.
محتویات سوزن را به آرامی روی یک لام شیشه‌ای تمیز قرار دهید.
یک لامل تمیز روی لام قرار دهید. لامل را زیاد روی لام فشار ندهید. فشار بیش از حد باعث اختلال در ساختار سلول می‌شود.
اجازه دهید لام در هوای اتاق خشک شود.

نکات مهم حین آماده سازی نمونه‌های سیتولوژی با سوزن ظریف

هنگام جابجایی مواد حاصل از آسپیراسیون غدد لنفاوی و مغز استخوان، تا حد امکان فشار کمی اعمال کنید. زیرا سلول‌ها شکننده هستند و به راحتی پاره می‌شوند.
چند اسمیر آماده کنید. این کار امکان بررسی مواد بیشتری را فراهم می‌کند و میزان موفقیت تشخیصی را افزایش می‌دهد.
لام‌ها را در جعبه‌های محکم به آزمایشگاه ارسال کنید تا آسیب نبینند.

۲. آماده سازی نمونه های سیتولوژی به روش Impression smears

تکنیک Impression smears یکی دیگر از فرایندهای آماده سازی نمونه های سیتولوژی است. این روش زمانی استفاده می‌شود که یک زخم تراوش داشته باشد. یا یک قطعه جامد از بافت در دسترس باشد. به عنوان مثال، نمونه بیوپسی، هسته جامد از فلاش بینی و غیره.

برای نمونه‌برداری، از یک سواب مرطوب شده با محلول نمکی برای از بین بردن ضایعات سطحی استفاده کنید. از آب استفاده نکنید. زیرا آب باعث پارگی اسمزی سلول‌ها می‌شود. اگر بافت خونی است، ابتدا آن را با دستمال تمیز کنید تا خون خارج شود.
یک لام تمیز بردارید. آن‌را به آرامی روی سطح زخم یا بافت تماس دهید. این کار را چندین بار انجام دهید. برای هر لام حداقل ۵ بار.
با تکان دادن لام، آن را به کمک هوا خشک کنید.

تکنیک Impression smears را می‌توان برای ضایعات سطحی استفاده کرد. اما به اندازه سوزن ظریف مفید نیست. زیرا اغلب حاوی سلول‌های التهابی سطحی است و ضایعه‌ی اصلی ممکن است لایه برداری نشود.

توجه: اگر لازم باشد نمونه کشت شود، می‌توان از محیط انتقال برای محافظت سواب استفاده کرد. اما هنگامی که سواب با محیط انتقال تماس پیدا کرد، نمی‌توان از آن برای تهیه لام‌های سیتولوژی استفاده نمود.

۳. خراش دادن

آماده سازی نمونه سیتولوژی به روش خراش دادن

برخی از بافت‌ها یا توده‌ها قوامی سفت دارند. مانند تومورهای سلول‌های دوکی، کارسینوم‌های سلول سنگفرشی و ضایعات استخوانی. آماده سازی نمونه های سیتولوژی به روش Impression smears از این بافت‌ها امکان پذیر نیست. در این شرایط تکنیک خراش دادن (Scraping) می‌تواند مفید باشد.

برای نمونه‌برداری، سطح بافت به آرامی با تیغه چاقوی جراحی خراش داده می‌شود. مواد انباشته شده روی یک لام منتقل می‌شود. سپس با کمک لامل کاملا روی لام قرار گرفته و در دمای اتاق خشک می‌شود.

۴. اسمیر سواب

آماده سازی نمونه های سیتولوژی از مناطقی مانند واژن، مجاری فیستول و گوش از طریق سواب یا اسپاچولا انجام می‌شود. به این منظور، سواب را با نمک استریل (نه آب) مرطوب کنید. با چرخاندن آرام سواب، نمونه‌برداری را انجام دهید.

۵. آماده سازی نمونه های سیتولوژی از مایعات بدن

بررسی سیتولوژیکی مایعات بدن می‌تواند اطلاعات مفیدی را در مورد بیماری‌ها ارائه دهد. مایعات بدن که بیشتر مورد ارزیابی قرار می گیرند عبارتند از جنب، صفاقی، مغزی نخاعی، ادرار و سینوویال.

تکنیک‌های مورد استفاده برای جمع‌آوری مایعات بدن ممکن است بسته به نمونه و محل نمونه‌گیری متفاوت باشد.

اما توجه به موارد زیر در رابطه با تمامی نمونه‌ها اهمیت دارد.

۱.معمولا مایعات بدن در لوله‌های EDTA (با درب بنفش) جمع‌آوری می‌شوند. زیرا این کار از لخته شدن جلوگیری می‌کند و سلول‌ها را تا حدی حفظ می‌کند.

۲. مقداری از مایع را در یک لوله (با درب قرمز یا لیمویی) بریزید. EDTA رشد میکروبی را مهار می کند. بنابراین از این نمونه می‌توان برای کشت، در صورت لزوم، استفاده نمود.

۳. همیشه بلافاصله پس از جمع‌آوری نمونه، چند لام رنگ آمیزی شده آماده کنید و به آزمایشگاه بفرستید. سلول‌ها هرگز به اندازه زمانی که برای اولین بار جمع‌آوری می‌شوند حفظ نمی‌شوند.

در ادامه نحوه آماده سازی نمونه سیتولوژی از برخی مایعات بدن را توضیح خواهیم داد.

توجه داشته باشید که برای جمع‌آوری مایعات بدن دو حالت وجود دارد.

۱. جمع‌آوری مایعاتی که خود به خود از بدن دفع می‌شوند. مانند ادرار

۲. جمع‌آوری مایعاتی که خود به خود دفع نمی‌شوند. مانند مایع مغزی نخاعی

۶. جمع‌آوری مایع مغزی نخاعی

توصیه می‌شود برای آماده سازی نمونه های سیتولوژی از مایعات بدن، به دستورالعمل مرکز خود مراجعه کنید.
در نوزادان، جمع‌آوری مایع مغزی نخاعی یا CSF معمولا از ناحیه سیسترنا مگنا (cisterna magna) صورت می‌گیرد. در افراد بزرگسال این نمونه از ناحیه کمر جمع‌آوری می‌شود.
اگر ضایعه‌ای بین سیسترنا مگنا و ناحیه کمر باشد، نمونه‌برداری از سوراخ کمر (lumbar puncture) انجام می‌شود. البته این امر در نوزادان دشوار است.

مایع مغزی نخاعی باید به آرامی در یک لوله استریل جمع‌آوری شود. اگر در نمونه، خون مشاهده کردید، چند قطره اول CSF را دور بریزید تا نمونه شفافی جمع‌آوری شود.
اگر CSF کافی (بیش از ۷۵/۰ میلی‌لیتر) وجود داشته باشد، نمونه را در ۲ لوله تقسیم کنید. یکی از آن‌ها برای بررسی میکروبیولوژیکی استفاده می‌شود.
چنانچه نمی‌توان نمونه را ظرف ۳۰ الی ۶۰ دقیقه به آزمایشگاه تحویل داد، باید به نمونه سرم اتولوگ (یا هر مایع دیگری که توسط آزمایشگاه توصیه شده است) اضافه کرد. زیرا CSF دارای غلظت بالایی از پروتئین است که به سرعت تخریب می‌شوند. EDTA به تنهایی نگهدارنده مناسبی نیست.
برای انتقال لوله‌های حاوی مایع مغزی نخاعی، لوله‌ها را در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد نگهداری کنید. اگر تاخیر بسیار طولانی در ارسال وجود دارد، یک اسمیر نیز آماده کنید.

۷. جمع‌آوری مایع سینوویال

توصیه می‌شود برای آماده سازی نمونه های سیتولوژی از مایعات بدن، به دستورالعمل مرکز خود مراجعه کنید.

مایع سینوویال (Synovial fluid) مایع غلیظ و کم رنگی است که به مقدار کم در مفاصل یافت می‌شود. بررسی سیتولوژیک و میکروبیولوژیکی مایع سینوویال در افتراق بیماری‌های سپتیک و دژنراتیو مفصل بسیار مفید است.

حین آماده سازی نمونه های سیتولوژی از مایع سینوویال ممکن است آرام‌بخش یا ماده بیهوشی تزریق شود.

هنگام جمع آوری مایع سینوویال، به نکات زیر توجه کنید:

۱الی ۲ اسمیر (روی لام) تهیه کنید و به سرعت در هوا خشک کنید.
۳ الی ۴ قطره از مایع باقی‌مانده را در محیط کشت خون یا لوله با درب قرمز رنگ بریزید. تا برای کشت میکروبیولوژیکی احتمالی در آینده استفاده شود.
اگر مایعی هنوز باقی مانده است، آن را در لوله EDTA بریزید. این نمونه برای شمارش سلولی و ارزیابی توسط پاتولوژیست استفاده می‌شود.

۸. آماده سازی نمونه های سیتولوژی از ترشحات سینه

توصیه می‌شود برای آماده سازی نمونه های سیتولوژی از مایعات بدن، به دستورالعمل مرکز خود مراجعه کنید.

۳ روش قابل قبول برای آماده سازی نمونه های سیتولوژی از سینه وجود دارد:

۱. تکنیک شش اسلاید: ترشحات سینه روی شش لام میکروسکوپ قرار می‌گیرد. قطرات ترشح شده به روش Impression smears روی لام قرار می‌گیرند. اسمیرها رنگ‌آمیزی می‌شوند. لام بلافاصله در الکل ۹۵ درصد قرار گرفته یا با استفاده از یک فیکساتور مناسب فیکس می‌گردد.

۲. ترشح پستان با استفاده از تکنیک سیتوسانتریفیوژ: جمع‌آوری نمونه با استفاده از این تکنیک مستلزم آن است که نمونه تازه در یک ظرف تمیز و درب دار جمع آوری شود. سپس نمونه مستقیماً به آزمایشگاه سیتوپاتولوژی ارسال می‌گردد. در این موارد، حداقل ۲ میلی لیتر نمونه برای ارزیابی سیتولوژیک مورد نیاز است. اگر نمونه را نمی‌توان مستقیماً به آزمایشگاه ارسال کرد، باید تا زمان تحویل در یخچال نگهداری شود.

۳. آسپیراسیون با سوزن ظریف: روش آسیپراسیون نیز ممکن است برای توده‌های سینه استفاده شود.

۹. نمونه‌های سیتولوژی از دستگاه ادراری

توصیه می‌شود برای آماده سازی نمونه های سیتولوژی از مایعات بدن، به دستورالعمل مرکز خود مراجعه کنید.
نمونه ادرار یکی از رایج‌ترین نمونه‌های سیتولوژی است. نمونه ادرار باید در یک ظرف تمیز، خشک و درب‌دار جمع‌آوری شود. حجم نمونه ۲۰ الی ۵۰ میلی‌لیتر مناسب است.
لازم به ذکر است که اولین نمونه دفع شده در صبح برای تجزیه و تحلیل سیتولوژی نامناسب است. نمونه ادرار مناسب، دومین دفع در روز و ترجیحاً اواسط صبح است.
نمونه ادرار سیتولوژی را می‌توان از کاتترها نیز جمع آوری کرد.
در صورت تاخیر در تحویل نمونه به آزمایشگاه، نمونه ادرار باید در یخچال با دمای ۴ درجه سانتی‌گراد نگهداری شود.

سخن پایانی

پیشتر در مقاله ” سیتولوژی چیست” در رابطه با آزمایش سیتولوژی توضیحاتی ارائه کردیم. در این مقاله بیشتر موضوع آماده سازی نمونه های سیتولوژی مورد بررسی قرار گرفت. لازم به ذکر است که نمونه‌های سیتولوژی ممکن است از هر ناحیه در بدن ( حتی قرنیه چشم) جمع‌آوری شوند. به همین دلیل صحبت در مورد انواع نمونه‌های سیتولوژی بسیار گسترده است. اما روش‌های جمع‌آوری نمونه اغلب همین مواردی هستند که در این مطلب بیان شد.

امیدواریم این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

cytology-sample-types-and-collection