آزمایش‌های پزشکی کجا انجام می‌شوند؟

آزمایش‌های پزشکی نقشی اساسی در بررسی وضعیت سلامت هر انسان دارند. امروزه، آزمایش‌های پزشکی در محیط‌های مختلفی انجام می‌شود. به طور مثال آزمایشگاه مرجع بزرگ که آزمایش‌های پیچیده بسیاری را انجام می‌دهند یا خانه که ممکن است آزمایش بارداری و یا تعیین سطح گلوکز خون صورت گیرد.

می‌توان گفت که آزمایش‌های پزشکی بسته به پیچیدگی آزمایش، ممکن است در مکان‌های مختلفی صورت گیرند. در واقع آزمایشگاه‌ها از نظر پیچیدگی، حجم آزمایش‌های انجام شده، فناوری به کار رفته و تعداد و نوع متخصصانی که آزمایش را انجام می‌دهند متفاوت هستند.

ممکن است با این پرسش مواجه شوید که با توجه به تنوع آزمایشگاه‌ها، بهتر است آزمایش‌های پزشکی را در چه مکانی انجام دهیم و یا نمونه‌های گرفته شده مانند نمونه خون، ادرار یا سایر مایعات بدن، پس از جمع‌آوری به کجا منتقل می‌شوند و در چه مکانی مورد پردازش و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند؟

به همین دلیل در این مقاله قصد داریم مروری بر این موضوع داشته باشیم که تست‌های پزشکی کجا انجام می‌شوند. پس اگر به دنبال پاسخ پرسش‌های مطرح شده هستید، در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.

مکان انجام آزمایش‌های پزشکی

همانطور که در قسمت مقدمه گفته شد، مکان انجام یک آزمایش پزشکی بسته به میزان پیچیدگی یک آزمایش، فناوری‌های به کار رفته و تعداد آزمایش‌هایی که لازم است در یک روز انجام شود، متفاوت است. در ادامه به بررسی مکان‌هایی خواهیم پرداخت که ممکن است یک آزمایش پزشکی در آن‌ها انجام شود.

۱- آزمایشگاه بیمارستان (Hospital laboratory)

تقریباً همه‌ی بیمارستان‌ها دارای یک آزمایشگاه هستند که معمولاً بزرگی آن به تعداد مراجعین به بیمارستان بستگی دارد. به طور مثال بیمارستان‌های شلوغ ممکن است صدها نمونه را فقط در یک شیفت پردازش کنند. آزمایش‌های پزشکی که در آزمایشگاه یک بیمارستان صورت می‌گیرد، اغلب برای شرایط اضطراری است. به طور مثال:

• مارکرهای حمله قلبی^[۱] مانند تروپونین^[۲]
• آزمایش‌هایی که نتایج، سریعاً برای مراقبت از بیمار لازم است مانند آزمایش STAT
• آزمایش‌هایی که در حجم بالا انجام می‌شود، مانند الکترولیت‌ها^[۳]

به طور کلی آزمایشگاه‌های بیمارستان آزمایش‌های بیماران بستری در همان بیمارستان و یا بیماران سرپایی را انجام می‌دهند. برخی اوقات نیز ممکن است بیماران به کلینیک یا مطب یک پزشک مراجعه کنند که مشغول به کار در یک بیمارستان است. در چنین شرایطی نیز ممکن است پزشک توصیه کند که آزمایش پزشکی بیمار در آن بیمارستان انجام شود.

آزمایشگاه‌های بیمارستان ممکن است بر اساس نوع آزمایش تقسیم‌بندی شوند و در هر بخش پرسنلی که در همان حوزه تخصص دارند مشغول به کار خواهند بود.

به عنوان مثال، ممکن است بخش‌هایی تنها بر میکروبیولوژی، خون‌شناسی، شیمی و بانکداری خون تمرکز داشته باشند. واحدهای دیگر ممکن است آزمایش‌های بسیار تخصصی را با استفاده از میکروسکوپ الکترونی و ایمونوهیستوشیمی انجام دهند. سایر بخش‌ها نیز ممکن است آزمایش‌های آسیب‌شناسی جراحی، سیتولوژی و کالبد شکافی را انجام دهند که همگی با تجزیه و تحلیل ساختار سلول و بافت مرتبط است.

با این وجود این احتمال وجود دارد که برخی از انواع آزمایش‌ها به آزمایشگاه‌های مرجع، که تخصصی‌تر هستند، ارسال شود. به خصوص اگر تقاضا برای انجام این آزمایش‌ها در بیمارستان کم باشد.

۲- آزمایشگاه مرجع مستقل (Independent reference laboratory)

آزمایشگاه‌های مرجع معمولاً مراکز تجاری خصوصی هستند که آزمایش‌های روتین را انجام می‌دهند. این آزمایشگاه‌ها اغلب به پردازش تعدادی زیادی تست در یک روز می‌پردازند.

در حقیقت بیشتر نمونه‌های گرفته شده در مطب پزشکان، بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی مانند خانه سالمندان به آزمایشگاه‌های مرجع ارجاع داده می‌شود.

حتی با وجود اینکه بیشتر بیمارستان‌ها سعی می‌کنند تا آنجا که امکان دارد نمونه‌ها را در آزمایشگاه‌های داخلی خود پردازش کنند، اما باز هم این احتمال وجود دارد که یکسری از آزمایش‌ها تخصصی بوده و نیازمند تجهیزات ویژه‌ای باشند. در این صورت لازم است تا نمونه به آزمایشگاه‌های مرجع ارسال شود.

۳- آزمایشگاه‌های بهداشت عمومی (Public health laboratory)

آزمایشگاه‌های بهداشت عمومی معمولا توسط ادارات بهداشتی دولتی و محلی برای تشخیص بیماری و محافظت از مردم در برابر تهدیدهای بهداشتی مانند شیوع بیماری‌های عفونی و خطرات زیست محیطی اداره می‌شوند.

این آزمایشگاه‌ها اغلب آزمایش‌های نظارتی را انجام می‌دهند، به عنوان مثال:

• بررسی شیوع برخی بیماری‌ها در جامعه مانند بیماری‌های مقاربتی (STDs^[4])
• بررسی شیوع بیماری‌های ناشی از آلودگی غذا یا آب
• غربالگری نوزادان از نظر شرایط مختلف ژنتیکی و متابولیکی هنگام تولد

این آزمایشگاه‌ها همچنین آزمایش‌های نادر یا غیرمعمولی که توسط آزمایشگاه‌های بالینی بررسی نمی‌شود را انجام می‌دهند. مانند آزمایش‌های مولکولی ویژه برای توصیف سویه منحصر به فرد E. coli ^[5] که باعث عفونت می‌شود.

۴- آزمایش در بالین بیمار (Point-of-care)

آزمایش‌های پزشکی ممکن است در محل مراقبت بیمار نیز انجام شود. چنین آزمایش‌هایی را آزمایش در بالین بیمار و یا تست‌های POC می‌نامند.

نتایج حاصل از آزمایشگاه‌های بالینی بخشی اساسی از مراقبت‌های بهداشتی محسوب می‌شود. امروزه به کمک آزمایش‌های POC که خارج از آزمایشگاه انجام می‌شود، بیمار هر کجا که باشد می‌تواند نتایج آزمایش خود را به سرعت دریافت کند.

این آزمایش‌ها در مکان‌های مختلفی از جمله در خانه، مطب پزشک، بخش اورژانس، آمبولانس‌ها، صحنه تصادف‌، کلینیک‌های نظامی، بخش رادیولوژی انجام می‌شوند.

با افزایش تمرکز مراکز بهداشتی و درمانی بر روی راحتی بیمار، آزمایش در بالین بیمار نیز به سرعت رو به گسترش است. این آزمایش‌ها  اغلب به کمک دستگاه‌های کوچک، قابل حمل و با کاربری آسان انجام می‌شوند که سرعت ارائه نتایج را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.

رایج‌ترین آزمایش‌هایی که در گروه آزمایش در بالین بیمار جای می‌گیرند عبارتند از:

• نظارت بر قند خون
• آزمایش بارداری در منزل
• بررسی وجود مواد شیمیایی در خون^[۶]
• هموگلوبین
• خون پنهان مدفوع^[۷]
• استرپ سریع ^[۸]
• زمان پروترومبین^[۹]

۵- آزمایش دسترسی مستقیم (Direct access testing)

اگر فردی بخواهد آزمایشی را به درخواست خود و بدون اینکه پزشک خواسته باشد انجام دهد، باید به آزمایشگاه‌هایی مراجعه کند که آزمایش دسترسی مستقیم یا همان DAT را انجام می‌دهند.

DTCها آزمایش مستقیم به مصرف‌کننده (direct-to-consumer testing) یا آزمایش مجاز بیمار (patient-authorized testing) نیز نامیده می‌شوند که مانند آزمایش‌های POC طی سال‌های اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. این آزمایش‌ها بازتابی از تمرکز بر سلامتی در جوامع هستند و به افراد این فرصت را می‌دهند تا نقش فعال‌تری در مراقبت‌های بهداشتی خود داشته باشند.

می‌توان گفت که آزمایش دسترسی مستقیم از مدت‌ها پیش وجود داشته است. به‌طور مثال تست‌های خانگی بدون نسخه، نوعی DAT هستند زیرا به نسخه نیاز ندارند و به تشخیص مصرف‌کننده قابل خرید و استفاده هستند. اما امروزه روند انجام چنین آزمایش‌هایی گسترش یافته است و برخی آزمایشگاه‌ها آزمایش‌های بالینی را به درخواست فرد و بدون نسخه خدمات بهداشتی وی انجام دهند.

بیشتر آزمایشگاه‌ها، DTCها را به آزمایش‌های ساده و عمومی محدود می‌کنند. به این معنا که آزمایشگاه‌های دسترسی مستقیم تنها می‌توانند تست‌هایی مانند شمارش کامل خون، سطح کلسترول، کشت گلو و ادرار، غربالگری دیابت، سرطان پروستات، آزمایش تیروئید، آزمایش آنتی بادی HIV، تعیین گروه خونی، تست بارداری‌ و تست اعتیاد را به درخواست بیمار انجام دهند. اخیراً، انجام آزمایش‌های ژنتیکی نیز از طریق دسترسی مستقیم انجام می‌شود.

آزمایش دسترسی مستقیم نیز مانند آزمایش POC در کاهش هزینه مراجعه به مطب پزشک و ارائه اطلاعات حیاتی به افرادی که نگران یک مشکل خاص سلامتی هستند یا به دلیل حریم خصوصی از انجام آزمایش اجتناب می‌کنند موثر است. با این حال، انجام این آزمایش‌ها معایبی نیز دارد.

به طور مثال اکثر شرکت‌های بیمه، آزمایش‌هایی را که بدون دستور پزشک انجام می‌شود تحت پوشش بیمه قرار نمی‌دهند. هزینه انجام این آزمایش‌ها تماما بر عهده‌ی خود بیمار است.

همچنین آزمایشگاه‌هایی که DTCها را انجام می‌دهند باید مقدار مرجع را نیز به بیمار ارائه دهند. تفسیر نتایج آزمایش در برخی موارد ممکن است برای بیمار دشوار باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود تا نتایج این آزمایش‌ها را با یک پزشک در میان بگذارید.

۶- تست‌های خانگی (Home testing)

با افزایش آگاهی و توجه افراد نسبت به سلامتی خود، انجام آزمایش‌ها در محیط خانه نیز روندی رو به افزایش دارد. تست‌های خانگی زیر مجموعه آزمایش‌های POC هستند.

برخی از آزمایش‌های خانگی رایج شامل آزمایش‌های بارداری، اندازه‌گیری قند خون برای بیماران دیابتی، آزمایش خون پنهان مدفوع برای غربالگری سرطان روده بزرگ و آزمایش زمان پروترومبین برای کنترل دوز مناسب داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقاد) است. کیت‌های آزمایش خانگی در داروخانه‌ها موجود هستند و معمولاً می‌توان آن‌ها را مستقیماً و بدون نسخه دریافت کرد. اما گاهی اوقات نیز دریافت این کیت‌ها منوط به نسخه پزشک متخصص است.

آزمون‌های خانگی از مزایایی مانند راحتی بیمار و ارائه نتایج سریع‌ برخوردار هستند. با این وجود مصرف کنندگان باید هنگام استفاده از آزمایش خانگی، نسبت به نحوه‌ی انجام آزمایش و جمع‌آوری صحیح نمونه محتاط باشند. اگر نمونه به درستی جمع‌آوری نشده باشد یا دستورالعمل‌های انجام آزمایش رعایت نگردد، ممکن است نتایج کاذب مثبت یا کاذب منفی باشند.

توجه داشته باشید که تمام آزمایش‌های خانگی باید توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) تأیید شود. برخی از شرکت‌ها محصولات تأیید نشده را ارائه می‌کنند. این موارد غیرقابل اعتماد هستند. بنابراین مطمئن شوید که کیت آزمایشی که خریداری کرده‌اید مورد تایید FDA است.

برای بررسی کیت‌های تایید شده توسط این سازمان می‌توانید به سایت FDA مراجعه نمایید.

 لازم به ذکر است که تست‌های خانگی تنها جنبه‌ی غربالگری دارند و ممکن است برای بررسی شرایط فرد به آزمایش‌های بیشتر نیاز باشد.

جمع‌بندی

همانطور که در این مطلب گفته شد آزمایش‌های پزشکی بسته به اینکه چقدر پیچیده هستند، ممکن است در مکان‌های مختلفی صورت گیرند. در این مقاله سعی کردیم تا مکان‌های مختلفی که ممکن است یک آزمایش پزشکی صورت گیرد را ذکر کنیم. شاید در بین مطالب مختلف به این موضوع کمتر پرداخته شده باشد اما مهم است که یک فرد بداند چه آزمایش‌هایی را می‌تواند در خانه انجام دهد و چه آزمایش‌هایی لازم است تا در آزمایشگاه صورت گیرد.

امیدواریم این مقاله مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه‌نامه: