آشنایی با انواع نمونه‌های آزمایشگاهی

با پیشرفت علم و توسعه فناوری‌ و تجهیزات آزمایشگاهی، امروزه امکان آزمایش بر روی طیف گسترده‌ای از نمونه‌های جمع آوری شده از بدن انسان فراهم شده است. اگرچه برای انجام اغلب آزمایشات، نمونه‌ی خون کافی است اما یکسری از آزمایشات نیز نیازمند بررسی نمونه‌های ادرار، مدفوع، بزاق، خلط و سایر مایعات بدن و یا حتی بافت‌هایی از بدن هستند.

نمونه‌گیری از بدن انسان، بسته به نوع نمونه، متفاوت است. به طور مثال، گرفتن برخی نمونه‌ها مانند ادرار و مدفوع آسان است زیرا بدن به طور طبیعی آن‌ها را دفع می‌کند. همچنین گرفتن برخی نمونه‌ها مانند نمونه خون نیز چندان دشوار نیست. با این وجود گاهی اوقات، پرستار و یا ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی برای دسترسی به نمونه‌ی مورد نیاز خود، به انجام بیهوشی و جراحی جزئی نیاز دارد.

در این مقاله قصد داریم تا شما را با انواع نمونه‌هایی که می‌توان از بدن انسان جمع‌آوری کرد آشنا کنیم و به بررسی شرایط جمع‌آوری هر یک بپردازیم. اما پیش از آن باید بدانیم چه تفاوتی بین نمونه‌های مختلف وجود دارد؟

برای آشنایی با انواع نمونه‌های انسانی و دانستن اینکه چرا لازم است نمونه‌های مختلفی برای انجام آزمایشات تهیه کنیم، در ادامه با ما همراه باشید.

چرا آزمایشات بر روی نمونه‌های مختلف صورت می‌گیرد؟

ممکن است در منابع مختلفی خوانده باشید که یک آزمایش را می‌توان بر روی نمونه‌های مختلفی انجام داد. به طور مثال آزمایش گلوکز هم بر روی نمونه‌ی خون و هم بر روی نمونه‌ی ادرار انجام می‌شود.

اما باید توجه داشته باشید که نمونه مورد استفاده برای انجام آزمایش اغلب با توجه به یک هدف خاص و تعیین بیماری یا اختلال مشخصی تعیین می‌شود. برای درک بهتر این موضوع، همان آزمایش گلوکز را در نظر بگیرید.

در صورتی که آزمایش گلوکز روی نمونه‌ی خون انجام شود، هدف تشخیص دیابت و نظارت بر سطح قند خون در فرد است. در حالی‌که آزمایش گلوکز انجام شده بر روی نمونه‌ی ادرار در موارد مشکوک به عفونت ادراری یا اختلال در کلیه‌ها صورت می‌گیرد.

به همین دلیل نوع نمونه‌گیری، باید بر اساس اهداف پزشکی انتخاب شود.

با این وجود نباید از این نکته غافل شد که گاهی اوقات نیز برای انجام یک آزمایش گزینه‌های مختلف نمونه وجود دارد که آزمایش را می‌توان بر روی هریک از این گزینه‌ها انجام داد. به طور مثال آزمایش آنتی بادی HIV را می‌توان بر روی هریک از نمونه‌های خون، ادرار و یا بزاق انجام داد.

پس از درک این موضوع که چرا برای انجام آزمایشات مختلف، نمونه‌های مختلفی نیاز است، در ادامه‌ی این مطلب به انواع نمونه‌هایی که می‌توان برای انجام آزمایشات جمع‌آوری کرد، خواهیم پرداخت. اما پیش از اینکه به سراغ این موضوع برویم، لازم به ذکر است که در این مطلب نمونه‌ها به ۳ دسته کلی تقسیم کرده‌ایم:

• نمونه‌ها به طور طبیعی از بدن دفع می‌شوند
• نمونه‌هایی که به راحتی قابل دسترس هستند
• نمونه‌هایی با دسترسی دشوارتر

در ادامه هر یک از این موارد را به تفکیک بررسی خواهیم کرد.

الف- نمونه‌هایی که به طور طبیعی از بدن دفع می شوند

نمونه‌هایی مانند ادرار، مدفوع و خلط، نمونه‌هایی هستند که به طور طبیعی از بدن دفع می‌شوند. برخی از این نمونه‌ها را می‌توان به راحتی هنگام دفع، جمع‌آوری نمود. اما نمونه‌هایی مانند اسپرم، نیاز است توسط خود بیمار و در شرایط خاصی جمع‌آوری شود.

معمولاً جمع آوری نمونه‌هایی که به طور طبیعی از بدن دفع می‌شوند، بدون درد است. اما جمع‌آوری آن‌ها گاهاً ناخوشایند بوده و ممکن است فرد ترجیح دهد در حریم خصوصی خود نسبت به جمع‌آوری نمونه اقدام نماید.

همچنین با وجود اینکه این نمونه‌ها به طور طبیعی دفع می‌شوند، کودکان و یا بیمارانی که محدودیت‌های جسمی دارند، ممکن است برای جمع آوری نمونه به کمک نیاز داشته باشند.

نحوه جمع‌آوری این نمونه‌ها به چه صورت است؟

پیش از اینکه به سراغ بررسی نکات جمع آوری هریک از نمونه‌هایی برویم که به طور طبیعی از بدن دفع می‌شوند، ابتدا نکات کلی را مرور خواهیم کرد.

1. گاهی اوقات می‌توان نمونه‌هایی که به صورت طبیعی از بدن دفع می‌شوند، مانند ادرار و مدفوع، را در خانه جمع آوری کرده و سپس به مراکز درمانی و یا آزمایشگاه مورد نظر منتقل کرد. اما اغلب اوقات این نمونه‌ها در همان مرکز جمع آوری می‌شوند.
2. مراکز آزمایشگاهی معمولا اقداماتی را در نظر می‌گیرند که باعث راحتی بیمار و کم شدن احساس خجالت شود. به طور مثال ممکن است در محل جمع‌آوری نمونه، پنجره پیدا کنید تا مجبور نشوید با یک ظرف نمونه که تازه پر کرده‌اید، راهرو را طی کنید. توجه داشته باشید اگر انجام اقداماتی سبب راحتی بیشتر و کاهش استرس شما می‌شود، حتما آن‌را با مسئولین در میان بگذارید.
3. شما ممکن است دستورالعمل‌های چاپی در مورد نحوه جمع‌آوری نمونه را دریافت کنید. به این ترتیب مجبور نیستید از شخصی بخواهید که صریحاً نحوه جمع آوری نمونه را به شما توضیح دهد. اما در غیر این صورت حتما درمورد چگونگی نمونه‌گیری سوال کنید.
4. پیش از جمع آوری نمونه و پس از آن، شستن دست‌ها را فراموش نکنید.
5. به مشخصات درج شده روی لیبل ظروف نمونه‌گیری توجه کنید تا با مشخصات شما مطابقت کامل داشته باشد.

در ادامه برخی از مهم‌ترین انواع نمونه‌هایی که به طور معمول توسط بیمار جمع آوری می‌شوند ذکر شده‌اند. بسیار مهم است که کلیه دستورالعمل‌های جمع آوری نمونه با دقت دنبال شوند.

جمع آوری نمونه سمن (اسپرم^[۱])

• برای جمع‌آوری نمونه اسپرم، لازم است تمامی نمونه در ظرف نمونه‌ی ارائه شده توسط آزمایشگاه جمع‌آوری شود. نکته‌ی حائز اهمیت این است که نمونه اسپرم باید از طریق انزال مصنوعی جمع‌آوری شود و هنگام جمع‌آوری آن از کاندوم و یا هرگونه مواد روان‌کننده (مانند صابون) استفاده نگردد.
• آقایان باید حداقل ۴۸ ساعت قبل از جمع‌آوری نمونه از انزال خودداری کنند.
• چنانچه نمونه اسپرم در خانه جمع‌آوری شده است، لازم است ظرف حداکثر ۶۰ دقیقه به آزمایشگاه انتقال یابد. در این مدت نمونه باید نزدیک بدن (به طور مثال در جیب) و در دمای بدن نگهداری گردد.
• به هیچ عنوان نمونه اسپرم را درون یخچال قرار ندهید.
• توصیه می‌شود ساعت دقیق جمع‌آوری نمونه به آزمایشگاه اطلاع داده شود.

جمع آوری نمونه خلط

• توصیه می‌شود نمونه‌ی خلط اول صبح و در حالت ناشتا (بدون خوردن و آشامیدن) جمع‌آوری شود.
• ابتدا درب ظرف جمع آوری نمونه را باز کرده و دهان خود را به آن نزدیک کنید.
• برای جمع آوری نمونه، نفس عمیقی از راه بینی بکشید، چند لحظه نفس خود را حبس کنید و با یک سرفه‌ی عمیق خلط را درون ظرف منتقل کنید.
• اگر برای جمع آوری خلط با مشکل مواجه هستید، قرقره کردن آب نمک رقیق می‌تواند در ایجاد خلط موثر باشد.
• در صورتی که نمونه خلط در خانه جمع آوری شده است، باید بلافاصله پس از جمع‌آوری به آزمایشگاه منتقل شود. دقت داشته باشید که در این هنگام درب ظرف به طور کامل بسته شده باشد و نمونه نیز دور از نور آفتاب قرار گیرد.
• خلط باید نسبتاً غلیظ باشد و با بزاق دهان مخلوط نشده باشد.
• توصیه می‌شود پیش از گرفتن نمونه خلط، دهان خود را چند مرتبه آبکشی کنید.

جمع آوری نمونه مدفوع

• لازم است نمونه مدفوع درون ظروف مخصوص ارائه شده توسط آزمایشگاه جمع آوری شود.
• لازم است نمونه مدفوع به طور مستقیم درون قوطی مدفوع جمع‌آوری شود.
• در صورتی که جمع آوری نمونه به این طریق دشوار است و نیاز است مدفوع از کاسه توالت به درون ظرف منتقل شود، دقت داشته باشید که کاسه توالت عاری از هرگونه مواد شوینده و کاملا خشک باشد. همچنین لازم است از نقاط مختلف مدفوع، نمونه برداشته شده و به درون ظرف انتقال یابد.
• ممکن است پیش از انجام تست مدفوع، پزشک مصرف برخی داروها و یا مواد غذایی را ممنوع کند.
• در صورت استفاده از توالت‌های فرنگی، دقت داشته باشید که نمونه با آب موجود در کاسه مخلوط نشود.
• اگر نمونه در خانه جمع آوری شده است، باید بلافاصله پس از جمع آوری به آزمایشگاه انتقال یابد.
• در مورد بیمارانی که در بستر هستند، نمونه مدفوع باید به محض اجابت مزاج از روی پوشک جمع‌آوری گردد.
• بیمارانی که به اختلالاتی مانند هموروئید مبتلا هستند و از ناحیه مقعد خونریزی دارند، باید این موضوع را به آزمایشگاه اطلاع دهند.

جمع آوری نمونه ادرار

جهت اینکه نمونه ادرار توسط ارگانیسم‌های موجود روی مجاری ادراری آلوده نشود، قبل از جمع‌آوری نمونه در ظرف، به بیماران دستورالعمل‌هایی درباره نحوه تمیز کردن ناحیه تناسلی و تخلیه ادرار داده می‌شود.

• دستورالعمل‌هایی برای بانوان جهت جمع آوری نمونه ادرار:

ناحیه تناسلی را کاملا با آب تمیز و سپس خشک کنید. قسمت اول ادرار را تخلیه کنید. سپس قسمت وسط ادرار را درون ظرف نمونه‌گیری بریزید. انتهای ادرار را دفع کنید و آن را به درون ظرف نمونه‌گیری منتقل نکنید. توجه داشته باشید که سطح داخلی ظرف ادرار را به هیچ عنوان با دست لمس نکنید.

• دستورالعمل‌هایی برای آقایان جهت جمع آوری نمونه ادرار:

لازم است آقایان سر آلت تناسلی خود را کاملا تمیز کرده و همانطور که در بالا گفته شد، ادرار خود را جمع‌آوری نمایند.

توجه داشته باشید سر آلت با ظرف تماس پیدا نکند.

• جمع‌آوری نمونه ادرار در نوزادان:

برای جمع آوری نمونه ادرار در نوزادان از کیسه‌های مخصوص استفاده می‌شود.

در جمع آوری نمونه ادرار به نکات زیر توجه داشته باشید

• در صورت نیاز به سوند ادرار، معمولاً پزشک مسئول قرار دادن آن است.
• ممکن است ظرف نمونه‌گیری ارائه شده توسط آزمایشگاه حاوی مایعاتی باشد. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان این مواد را تخلیه نکنید.
• پیش از جمع‌آوری نمونه ادرار از مصرف مقادیر زیاد مایعات خودداری کنید.
• ممکن است برای انجام یکسری آزمایشات خاص، نیاز به جمع‌آوری ادرار ۱۲ ساعته و یا ۲۴ ساعته باشد.

جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته:

ابتدا لازم است تا یک ساعت مشخص را در نظر بگیرید (به طور مثال ۷ صبح) و ادرار خود را تخلیه کنید.

توجه: این ادرار دور ریخته شده و جمع آوری نمی‌شود.

سپس طی ۲۴ ساعت بعدی، هربار که ادرار می‌کنید، آن را درون ظرف ادرار بریزید.

روز دوم (روز بعدی) در همان ساعت ۷ صبح، برای آخرین بار ادرار خود را درون ظرف نمونه‌گیری جمع‌آوری کنید.

توجه: در مدت این فرایند، ظرف حاوی ادرار باید در یخچال نگهداری شود.

جمع آوری ادرار ۱۲ ساعته:

ابتدا لازم است تا یک ساعت مشخص را در نظر بگیرید (به طور مثال ۷ صبح) و ادرار خود را تخلیه کنید.

توجه: این ادرار دور ریخته شده و جمع‌آوری نمی‌شود.

سپس طی ۱۲ ساعت بعدی، هر بار که ادرار می‌کنید، آن را درون ظرف ادرار بریزید.

پس از ۱۲ ساعت (در این مثال ساعت ۷ شب)، برای آخرین بار ادرار خود را درون ظرف نمونه‌گیری جمع آوری کنید.

توجه: در مدت این فرایند، ظرف حاوی ادرار باید در یخچال نگهداری شود.

جمع آوری نمونه بزاق

جمع آوری نمونه بزاق ممکن است به ۲ صورت انجام شود.

• با استفاده از سواب

در این روش با استفاده از یک سواب، بزاق دهان جمع آوری می‌شود. در این نمونه‌گیری اغلب سعی می‌شود سواب با زخم‌های دهان تماس نداشته باشد.

• انتقال مستقیم بزاق به ظرف نمونه

در مواردی که نیاز باشد نمونه‌ زیادی بزاق جمع آوری شود، معمولا کاربر بزاق خود را به صورت مستقیم درون ظرف نمونه‌گیری تخلیه می‌کند. توجه داشته باشید که در این مرحله بزاق نباید با خلط مخلوط گردد.

مایعات دهانی

این نمونه در واقع ترکیبی از بزاق و ترنسودات مخاط دهان است. ترنسودات^[۲] مایعی در مخاط بوکال (بافت چربی موجود در گونه‌ها) دهان است.

به طور مثال برای انجام آزمایش HIV، با استفاده از یک وسیله‌ی مخصوص و کشیدن آن بر روی لثه‌ها نمونه مایعات دهانی جمع آوری می‌شود.

جمع آوری نمونه عرق

برای جمع آوری نمونه عرق از بیماران، لازم است تا با استفاده از گرم کردن اتاق، مصرف دارو و یا انجام حرکات ورزشی، غدد تعریق تحریک گردد. در این تست مقدار کلرید در عرق تجزیه و تحلیل می شود. افزایش سطح کلرید می‌تواند نشانه‌ای از  فیبروز کیستیک^[۳] باشد.

توصیه می‌شود یک روز پیش از انجام این آزمایش، بیمار استحمام کرده باشد.

ب- نمونه‌هایی که به راحتی قابل دسترس هستند

برای انجام برخی آزمایشات، نمونه‌هایی لازم است که به طور طبیعی از بدن دفع نمی‌شوند. برای جمع‌آوری چنین نمونه‌هایی معمولا از یک سواب استفاده می‌شود. این روش جمع‌آوری نمونه را می‌توان در کلینیک‌ها، مطب پزشک و مراکز درمانی انجام داد.

برای جمع آوری نمونه، سواب بر روی ناحیه مورد نظر کشیده می‌شود و جهت تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود. ممکن است آماده شدن نتایج آزمایش چند روز طول بکشد اما گاهی اوقات نیز نتیجه ظرف چند دقیقه آماده خواهد شد.

 نمونه‌گیری از گلو، بینی، واژن و زخم‌های سطحی از این طریق حاصل می‌شود. این روش نمونه‌گیری، اگرچه ممکن است گاهی ناخوشایند باشد، اما به طور کلی سریع، نسبتاً بدون درد و بدون عوارض بعدی است.

در  ادامه برخی از این قبیل نمونه‌برداری‌ها را ذکر خواهیم کرد.

نمونه‌گیری از بافت و ترشحات دستگاه تولید مثل بانوان:

نمونه‌گیری از دستگاه تناسلی بانوان ممکن است به روش‌های زیر صورت گیرد:

• جمع‌آوری ترشحات واژن به کمک یک سواب پنبه‌ای و تماس دادن آن با دیواره‌های واژن
• نمونه‌گیری از سلول‌های دهانه رحم برای تست پاپ اسمیر با استفاده از اسپاچولا، سواب و یا برس‌های مخصوص
• بیوپسی آندومتر با قرار دادن یک لوله توخالی نازک و انعطاف پذیر داخل رحم: در طی این نمونه‌گیری ممکن است بیمار احساس فشار مختصری کند.

حین جمع‌آوری این قبیل نمونه‌ها ممکن است بیمار کمی احساس درد کرده و یا خجالت بکشد. در این صورت توصیه می‌شود با پزشک خود صحبت کنید.

نمونه‌گیری از ترشحات و مایعات بینی و گلو

برای نمونه‌گیری از بینی و گلو، همانطور که گفته شد از سواب استفاده می‌شود. ممکن است لازم باشد این سواب در محیط کشت و یا مواد مخصوصی نگهداری شود تا جهت بررسی و تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه منتقل گردد.

حین نمونه‌گیری از بینی و گلو ممکن است بیماران دچار رفلکس گگ^[۴] (رفلکس حلقوی) شوند. این رفلکس یک واکنش غیر ارادی است که در اثر لمس زبان کوچک، انتهای زبان و یا سقف دهان ایجاد می‌شود. همچنین درصورت ابتلای بیمار به گلو درد، ممکن است نمونه‌گیری برای او دردناک باشد. تهیه سواب بینی نیز ممکن است کمی ناخوشایند باشد زیرا سواب وارد شده، به مناطقی از بینی می‌رسد که به طور معمول هرگز لمس نمی‌شوند.

نمونه‌گیری از زخم‌های باز

ممکن است برای انجام برخی آزمایشات نیاز به نمونه‌گیری از زخم‌ها باشد. اگر زخم سطحی باشد، نمونه‌ای از مایع یا چرک روی زخم با استفاده از کشیدن سواب بر روی آن جمع‌آوری می‌شود. لمس ناحیه باز زخم ممکن است کمی دردناک باشد.

اگر یک زخم یا عفونت عمیق باشد، ممکن است از یک سرنگ برای جمع‌آوری نمونه مایع یا چرک استفاده شود.

نمونه‌گیری از مو و یا ناخن

برای انجام آزمایشاتی مانند نیکوتین/کوتینین^[۵]، آزمایش فلزات سنگین^[۶]، آزمایش قارچی^[۷] و تست مصرف مواد مخدر ممکن است موی بیمار مورد آزمایش قرار گیرد.

برای انجام آزمایشات فلزات سنگین و بیماری‌های قارچی، نمونه‌ی ناخن نیز ممکن است جمع‌آوری شود.

ج- نمونه‌هایی با دسترسی دشوارتر

برای جمع‌آوری برخی از نمونه‌ها لازم است تا پوست شکافته شود. جمع‌آوری نمونه خون از این قبیل موارد است که معمولا توسط پزشکان، پرستاران و پرسنل آموزش دیده صورت می‌گیرد.

اما جمع‌آوری نمونه‌های بافتی فرایند پیچیده‌تری است که ممکن است به بی‌حسی موضعی نیاز داشته باشد.

 اینگونه روش‌های جمع آوری نمونه به دلیل ماهیتی که دارند ممکن است کمی دردناک باشند و باعث استرس و اضطراب بیمار گردند. اما توضیح روش مراحل نمونه‌گیری، می‌تواند در کاهش اضطراب بیمار هنگام جمع‌آوری نمونه موثر باشد.

در ادامه برخی از این قبیل نمونه‌برداری‌ها را ذکر خواهیم کرد.

جمع آوری نمونه خون

اغلب افراد با فرایند نمونه‌گیری خون آشنا هستند و حداقل یکبار در طول زندگی خود آن را تجربه کرده‌اند. نمونه‌های خون توسط افراد با تجربه و آموزش دیده جمع‌آوری می‌شود. به این طریق که سوزن وارد ورید شده و نمونه از طریق مکش به داخل یک لوله مخصوص جمع آوری می‌شود.

ممکن است برای انجام برخی آزمایشات مانند تست گلوکز تنها نیاز باشد تا نوک انگشت فرد با استفاده از لانست سوراخ شد.

 نمونه‌برداری بافت (بیوپسی^[۸])

بیوپسی یا همان بافت برداری یکی دیگر از روش‌های نمونه‌گیری است. نمونه‌های بافتی ممکن است از قسمت‌های مختلف بدن گرفته شود. به طور مثال سینه، ریه، غدد لنفاوی یا پوست.

بیوپسی بسته به محل و نوع بافت ممکن است کمی برای بیمار دردناک باشد. همچنین مدت زمان بافت برداری و زمانی که نیاز به بهبود است نیز بر اساس عواملی مانند محل بافت، میزان برداشتن بافت و … متفاوت خواهد بود.

نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که بافت‌برداری باید توسط افراد متخصص صورت گیرد.

رایج‌ترین روش‌هایی که برای بافت‌برداری به کار می‌روند عبارتند از:

• بافت برداری به کمک سوزن: در این روش یک سوزن به محل مورد نظر وارد می‌شود و سلول‌ها و یا مایع با استفاده از سرنگ خارج می‌شوند. در این روش ممکن است بیمار در ناحیه‌ای که سوزن وارد شده است کمی احساس درد و ناراحتی کند.

• بیوپسی باز: در این روش قسمتی از بافت جهت بررسی برداشته می‌شود و ممکن است بیمار تحت بی‌حسی موضعی و یا بیهوشی عمومی قرار گیرد. برخی مواقع، به خصوص در مورد تومورها، ممکن است کل بافت برداشته شود. بیوپسی باز در بیمارستان‌ها و توسط افراد متخصص صورت می‌گیرد.

جمع آوری مایع مغزی نخاعی (^[۹]CSF)

رایج‌ترین روش برای جمع‌آوری مایع مغزی نخاعی، سوراخ کردن کمر است.

برای جمع‌آوری مایع نخاعی لازم است تا بیمار به پهلو دراز بکشد و زانوهای خود را در شکم جمع کند (به حالت جنینی). گاهی نیز ممکن است نمونه‌گیری در حالت نشسته انجام شود.

ابتدا پشت بیمار با استفاده از مواد ضدعفونی کننده تمیز شده و بی‌حسی موضعی در زیر پوست تزریق می‌شود. یک سوزن مخصوص از طریق پوست، بین دو مهره و به داخل کانال نخاعی وارد می‌شود. فردی که مسئولیت نمونه‌گیری را بر عهده دارد، مقدار کمی مایع مغزی نخاعی یا همان  CSF را در لوله‌ی آزمایش جمع‌آوری می‌کند. در نهایت سوزن خارج شده و محل ورود آن پانسمان می‌شود.

بعد از نمونه‌گیری معمولا از بیمار خواسته می‌شود تا به مدت یک یا چند ساعت در حالت صاف و بدون بلند کردن سر خود دراز بکشد تا دچار سردردهای پس از آزمایش نشود.

این آزمایش اغلب کمتر از نیم ساعت طول می‌کشد و احساس و ناراحتی و درد ناشی از نمونه‌گیری در بیماران مختلف متفاوت است اما اکثر بیماران هنگام ورود سوزن احساس درد و ناراحتی دارند.

توجه داشته باشید چنانچه پس از نمونه‌گیری دچار سردرد یا هرگونه احساس غیرطبیعی مانند درد، بی حسی یا گزگز در پاها یا درد در ناحیه ورود سوزن شدید، بلافاصله به پزشک خود اطلاع دهید.

جمع آوری نمونه مغز استخوان

نمونه مغز استخوان از دو طریق آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان جمع‌آوری می‌شود. در هر دو روش نمونه اغلب از استخوان لگن خاصره گرفته می‌شود. اما در بعضی موارد نیز ممکن است نمونه‌ی مغز از استخوان سینه (استخوان جناغ) جمع‌آوری شود.

جهت جمع آوری نمونه از بیمار خواسته می‌شود تا به پشت یا پهلو دراز بکشد. سپس محل نمونه‎‌برداری مشخص شده و با استفاده از مواد ضدعفونی کننده تمیز می‌شود.

یک شان (پارچه‌ای که دارای یک حفره است) بر پشت بیمار قرار می‌گیرد، به طوری که تنها ناحیه مورد نظر در دید متخصص باشد.

سپس ماده‌ی بی حسی تزریق شده و زمانی‌که ناحیه مورد نظر بی‌حس شد، پزشک یک سوزن را از طریق پوست، داخل استخوان فرو می‌کند.

اغلب بیماران ممکن است پیش از نمونه‌گیری مغز استخوان مضطرب باشند. به همین دلیل معمولا پزشک برای بیمار آرام‌بخش تجویز می‌کند.

بعد از برداشتن سوزن، یک باند استریل روی محل قرار داده می‌شود و برای جلوگیری از بروز خونریزی، محل ورود سوزن فشار داده می‌شود.

پس از نمونه‌گیری از بیمار خواسته می‌شود دراز بکشد تا فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن او نرمال شود. همچنین توصیه می‌شود محل نمونه‌گیری برای مدت ۴۸ ساعت خشک و پوشیده نگه داشته شود.

تفاوت بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان چیست؟

جهت آسپیراسیون مغز استخوان اغلب قسمت مایع مغز استخوان نمونه‌برداری می‌شود. اما جهت بیوپسی مغز استخوان از یک سوزن بزرگتر استفاده شده و بافت جامد مغز استخوان نمونه‌گیری خواهد شد.

جمع‌آوری مایع آمنیوتیک

در طول دوران بارداری جنین به وسیله مایعی به نام آمنیوتیک^[۱۰] احاطه شده است. نمونه‌برداری از این مایع در بررسی و تشخیص برخی نقص‌های مادرزادی، بیماری‌های ژنتیکی و ناهنجاری‌های کروموزومی موثر است. به این منظور یک سوزن بلند و نازک از طریق شکم وارد رحم شده و مقداری از مایع آمنیوتیک برداشته می‌شود.

سایر مایعات بدن

علاوه‌بر موارد ذکر شده، ممکن است از سایر مایعات بدن مانند مایع سینوویال^[۱۱]، مایع صفاق^[۱۲]، مایع جنبی^[۱۳] و مایع پریکارد^[۱۴] نیز نمونه‌برداری شود. این قبیل نمونه‌گیری‌ها مشابه با روش جمع‌آوری مایع مغزی نخاعی هستند. برای جمع آوری این نمونه‌ها از بی حسی موضعی استفاده شده و پس از آن نیز بیمار نیاز به استراحت خواهد داشت.

چگونه اضطراب ناشی از نمونه‌گیری را کنترل کنیم؟

هیچ‌کس از دادن نمونه‌ی خون، مدفوع، ادرار و مغز استخوان و … لذت نمی‌برد و احساس خوشایندی ندارد. اما انجام یک آزمایش بر روی این نمونه‌ها می‌تواند اطلاعات مهمی را در اختیار پزشک قرار دهد که در بهبود و حفظ سلامت فرد بسیار موثر است.

در ادامه‌ی این مقاله نکاتی را مطرح خواهیم کرد که در کنترل اضطراب ناشی از نمونه‌گیری موثر خواهند بود. پس اگر انجام آزمایشات پزشکی باعث اضطراب، خجالت و یا ترس شما می‌شود، در ادامه با ما همراه باشید.

۱- نسبت به روند انجام آزمایش آگاه باشید

انجام یک آزمایش پزشکی جدید که نسبت به آن هیچ تصوری ندارید می‌تواند بسیار استرس‌زا باشد. در مقابل درک اینکه چرا این آزمایش پزشکی برای شما تجویز شده است و یا مراحل انجام آن چگونه خواهد بود، می‌تواند نگرش شما را نسبت به آزمایش تغییر داده، سبب افزایش آمادگی شما شده و به حفظ آرامشتان کمک کند. به همین دلیل پیش از شروع نمونه‌گیری از پزشک خود بخواهید موارد زیر را برایتان توضیح دهد:

• چرا این آزمایش باید انجام شود؟
• انجام آزمایش چه تاثیری بر سلامت من خواهد داشت؟
• پیش از نمونه‌گیری لازم است چه نکاتی را بدانم و یا انجام دهم؟
• روند انجام تست و یا نمونه‌گیری به چه صورت است؟
• آیا این تست عوارضی دارد؟
• خطرات آن چیست؟
• نمونه‌گیری چه مدت زمانی طول می‌کشد؟
• آماده سازی نتایج چقدر زمان نیاز دارد؟
• آیا برای نمونه‌گیری لازم است به محل خاصی مراجعه کنم؟
• نتایج طبیعی و غیرطبیعی آزمایش چیست؟
• چه عواملی ممکن است بر نتایج تأثیر بگذارد؟
• پس از نمونه‌گیری چه اقداماتی لازم است؟

اگرچه پزشک شما، بهترین فرد برای پاسخگویی به این سوالات است، اما ممکن است محدودیت‌های زمانی باعث شود برخی سوالات مطرح نشده و یا پرسشی از قلم بیفتد. به همین دلیل گاهی اوقات بیماران مجبور هستند که در جای دیگری به دنبال این اطلاعات باشند.

۲- تکنیک‌های آرامش‌بخش را فراموش نکنید

دانستن چند تکنیک آرام‌سازی هم در کاهش اضطراب بیمار اهمیت دارد و هم می‌تواند روند نمونه‌گیری را تسهیل کند. اگرچه کادر پزشکی که مسئولیت نمونه‌گیری را بر عهده دارند، معمولاً با صحبت‌کردن، حواس بیمار را پرت کرده و ذهن او را از ناراحتی دور می‌کنند، اما تکنیک‌های زیر نیز می‌تواند در کاهش اضطراب و جلوگیری از انقباض عضلات موثر باشد.

• نفس بکشید: یک نفس آرام از طریق بینی بکشید و سه ثانیه بشمرید. نفس خود را از طریق دهان بیرون دهید و تا عدد ۶ بشمرید. این کار را سه مرتبه انجام دهید. در حین نفس کشیدن شکم خود را منقبض کنید تا بتوانید نفس عمیق بکشید. اگر احساس سرگیجه داشتید، این کار را آرامتر انجام دهید.
• عضلات خود را شل کنید: عضلات خود را از حالت انقباض در آورید تا جایی که احساس کنید ماهیچه‌هایتان کاملا شل شده است.
• تمرکز کنید: یک نقطه کانونی یا یک تصویر زیبا را انتخاب کرده و بر روی آن تمرکز کنید و یا چشم‌های خود را بسته و تصویر زیبایی را مجسم کنید.
• بشمارید: آرام و بی صدا تا ده بشمارید.
• گفتگو کنید: با شخصی در اتاق گپ بزنید. حواس پرتی می‌تواند شما را آرام کند.

اگر شدت اضطراب شما زیاد است و با هیچ‌یک از این تکنیک‌ها آرام نمی‌شوید، با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است یک متخصص بهداشت روان بتواند در کنترل اضطراب و نگرانی به شما کمک کند.

همچنین گاهی اوقات نیز برای اینکه روند نمونه‌گیری به درستی صورت گیرد، پزشک داروهای آرام بخش را توصیه خواهد کرد. به عنوان مثال، بسیاری از داروهای ضد تهوع، اضطراب را نیز به عنوان یک اثر جانبی طبیعی کاهش می‌دهند.

۳- نیازهای خود را اعلام کنید

امروزه بسیاری از آزمایشگاه‌ها در تلاش هستند تا به هر طریقی انجام آزمایش و نمونه‌گیری را برای مراجعین خود راحت کنند. پس اگر فکر می‌کنید انجام یکسری اقدامات می‌تواند در کاهش استرس شما موثر باشد، حتما ان‌ها را با مسئولین آزمایشگاه در میان بگذارید. به طور مثال اگر حین نمونه‌گیری خون دچار سرگیجه یا حتی بی‌هوشی شده‌اید، می‌توانید از ارائه دهنده مراقبت‌های پزشکی درخواست کنید تا نمونه‌گیری را در حالی که روی تخت دراز کشیده‌اید انجام دهد.

واژه‌نامه: