شدت بیماری‌زایی (ویرولانس) ویروس کرونای جدید، تحت تاثیر چه عواملی است؟

با ظهور و گسترش ویروس کرونای جدید، دانستن شدت بیماری‌زایی این ویروس و رابطه‌ی آن با ذرات تنفسی معلق در هوا و تاثیرات آب و هوایی امری ضروری است که به شناخت بیشتر ویروس و نحوه‌ی انتقال و شیوع آن کمک بسیاری می‌کند. به همین دلیل در این مقاله تصمیم داریم تا با استناد به جدیدترین اخبار موجود در رابطه با ویروس کرونا تا تاریخ ۱۱ خرداد ۱۳۹۹ (۳۱ مه ۲۰۲۰)، اطلاعاتی در رابطه با مثلث بیماری‌زایی این ویروس در اختیار شما قرار دهیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

انسان، آب و هوا و ویروس، مثلث بیماری‌زایی ویروس کرونا

دانسته‌ها از ۲۵۰۰ سال پیش حاکی از این است که بسیاری از بیماری‌های عفونی، فصلی هستند اما هنوز هم دلیل اینکه چرا این بیماری‌ها در فصول مشخصی عود می‌کنند مشخص نیست. با شیوع کووید ۱۹ در ماه‌های اخیر، این سؤال که تغییر فصل چگونه بر این بیماری همه‌گیر تأثیر خواهد گذاشت، در کانون توجه قرار گرفته است. در ادامه قصد داریم تا اطلاعاتی را در رابطه با تاثیر تغییرات آب و هوایی بر روی ویروس کرونای جدید ارائه دهیم.

در رابطه با بیماری‌های ویروسی تنفسی و فصلی، چندین تئوری وجود دارد، اما مثلث انسان، محیط و خود ویروس، همچنان نقش تعیین کننده‌ای در توضیح و تفسیر این الگوها دارند و بررسی‌ها و مطالعات در رابطه با اینگونه عفونت‌های ویروسی (مانند آنفولانزای فصلی) باید با در نظر داشتن این سه عامل صورت گیرد.

انسان، به عنوان اولین ضلع این مثلث، عاملی است که ویروس را کپی کرده و آن‌را منتقل می‌کند. تغییر فصل در رفتارهای انسان تاثیر بسزایی دارد. به طور مثال در برخی فصول، انسان‌ها بیشتر به یکدیگر نزدیک هستند و باهم معاشرت می‌کنند، رژیم‌های غذایی در فصول مختلف تغییر می‌کند و همچنین بدن نیز نسبت به تغییرات محیطی واکنش‌های فیزیولوژیکی نشان خواهد داد. به همین دلیل محققانی که بر روی جنبه‌های فیزیولوژیکی و اپیدمیولوژیک ویروس متمرکز هستند، نباید مطالعه بر روی انسان را در حین تحقیقات خود نادیده بگیرند و از آن غافل شوند.

محیط، به عنوان دومین ضلع این مثلث و یک مخزن ناپایدار از ویروس، نقش مهمی را در رابطه با پایداری و میزان انتشار ویروس ایفا می‌کند و به همین دلیل باید در طول مطالعات به آن توجه داشت. به عنوان مثال، هر دو ویروس کرونای جدیدو آنفولانزا ساعت‌ها و یا چندین روز، آلودگی‌زایی خود را بر روی مواد مختلف در دمای محیط حفظ می‌کنند و طی تحقیقات آزمایشگاهی صورت گرفته، ویروس‌های دارای غشاء لیپیدی یا انولوپ‌دار (enveloped viruses) در محیط سرد بیشتر دوام دارند. علاوه بر دما، رطوبت محیط نیز تاثیر بسزایی در شدت آلودگی زدایی ویروس خواهد داشت. به طور مثال طی تحقیقات انجام شده در ایالات متحده آمریکا، کاهش رطوبت با شروع بیماری همه گیر آنفولانزا مرتبط است.

ویروس‌ها ضلع سوم این مثلث را تشکیل می‌دهند. ویروس‌هایی که توسط غشای لیپیدی محافظت می‌شوند، مانند ویروس سین‌سیشیال تنفسی (^[۱]RSV) و آنفولانزا، در فصل زمستان و ماه‌های سرد سال، شیوع بسیار بالاتری دارند اما در مقابل، راینوویروس^[۲] که  علت بروز سرماخوردگی معمولی است و آدنوویروس‌ها^[۳] که عامل برخی از عفونت‌های تنفسی و گوارشی در انسان هستند، فاقد غشاء لیپیدی می‌باشند و هیچ الگوی فصلی خاصی را دنبال نمی‌کند. البته لازم به ذکر است که در مورد ویروس کرونای جدید هنوز به یقین نمی‌توان گفت که وجود غشاء لیپیدی باعث شدت یافتن بیماری در فصول سرد سال می‌شود اما به نظر می‌رسد این ویروس نیز در آب و هوای سردتر با سرعت بیشتری پخش شود.

نقش ذرات ویروسی در شیوع  و انتقال ویروس

انسان به عنوان یکی از اضلاع مثلث عفونت‌های تنفسی ویروسی قادر است تا ریزگردها و آئروسل‌ها را از طریق عطسه و سرفه به افراد دیگر منتقل کند و حتی ناقلان بدون علامت نیز می‌توانند در حین صحبت کردن و یا تنفس، ویروس‌ها را از بدن خود به سایرین انتقال دهند. ذرات و آئروسل‌های بزرگتر به سرعت رسوب می‌کنند، اما اگر ذرات پخش شده کوچک باشند، محتوای آب آن‌ها تبخیر شده و بقایای جامد ویروس در هوا باقی می‌‎ماند. اگر این ذرات به اندازه کافی کوچک باشند (چند میکرومتر تا صدها نانومتر)، می‌توانند ساعت‌ها در هوا معلق مانده و به افراد دیگر منتقل شوند.

چنانچه رطوبت یک محیط بالا باشد، تبدیل ذرات کوچک و آئروسل‌ها به رسوبات جامد معلق در هوا، کاهش می‌یابد.

در آب و هوای گرم و خشک، قسمت مایع ذرات ویروسی سریعتر تبخیر شده و باعث تولید رسوبات جامد در هوا می‌شود و بدین ترتیب ویروس برای چند ساعت در هوا معلق خواهد بود، اما همانطور که پیش‌تر گفته شد، پایداری ویروس‌هایی که دارای غشاء لیپیدی هستند در دمای بالاتر کمتر است و به سرعت غیرفعال می‌شوند. به همین دلیل است که سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS) که ناشی از ویروسی مشابه با ویروس کرونای جدید است و از شتر به انسان منتقل می‌شود، در آب و هوای گرم و خشک کشورهای خاورمیانه هرگز فرصتی برای گسترده‌تر شدن پیدا نکرده است.

با توجه به مطالب گفته شده، مطلوب‌ترین آب و هوا برای انتشار و شیوع ویروس‌هایی که دارای غشاء لیپیدی هستند، آب و هوای سرد و خشک است. زیرا در این شرایط، نه تنها عطسه و سرفه بیشتر است بلکه تنفس طبیعی نیز،  ذرات چگال یا آئروسل‌هایی از ویروس در هوا را ایجاد می‌کند که در انتقال ویروس موثر هستند. در عین حال، دمای سرد نیز به خودی خود باعث می‌شود ویروس چندین روز زنده بماند.

به عنوان سخن پایانی، با توجه به مطالعات قبلی که در مورد ویروس‌ها صورت گرفته است، دما و رطوبت هر دو در گسترش و زنده ماندن ویروس‌های انولوپ‌دار موثر هستند و انتظار می‌رود که معیارهای مورد بحث در مورد ویروس کرونای جدید نیز صادق باشند.

بنابراین، با شروع فصول سرد، جوامع باید اقدامات محافظتی مناسب از جمله استفاده از ماسک صورت را در دستور کار خود قرار دهند زیرا در این شرایط حتی افراد بدون علامت نیز ممکن است ناقل ویروس باشند و رسوبات جامدی از ویروس را در هوا ایجاد ‌کنند که چند ساعت در هوا باقی مانده و حتی با جریان هوا نیز حرکت می‌کند. اما این بدان معنا نیست که انتقال ویروس در آب و هوای گرم کمتر است. بلکه مکان‌های عمومی سرپوشیده با جو سرد و خشک، مانند فروشگاه‌هایی که دارای قفسه‌های سرد و فریزرهای مواد غذایی هستند، نیز مکان‌های مناسبی برای آلوده شدن بوده و به عنوان منطقه پر خطر محسوب می‌شوند. حتی اگر درجه حرارت و رطوبت خارجی برای انتقال ویروس مناسب نباشد.

واژه‌نامه :