سندروم گیلن باره (GBS)، یک بیماری عصبی جدی و نادر

مقدمه

شاید در اطرافیانتان فردی را دیده باشید که به طور ناگهانی دردهای عجیبی را در قسمت‌های مختلف بدن مانند دست‌ها و پاها احساس کرده و بعد از مراجعه به پزشک، متوجه شده باشد که به بیماری گیلن باره مبتلا است.

سندروم گیلن باره یک بیماری عصبی جدی و بسیار نادر است که عمدتا روی دست‌ها، پاها و به میزان کم‌‌تر روی سایر اندام‌ها تاثیر می‌گذارد و مشکلاتی مانند بی‌حسی، ضعف و درد در اندام‌ها را به وجود می‌آورد. این سندروم در اغلب موارد قابل درمان است و بیش‌تر افرادی که به این سندروم مبتلا می‌شوند، در نهایت بهبودی کامل پیدا می‌کنند. گاهی نیز ممکن است این بیماری عوارض طولانی مدت را برای فرد ایجاد کند یا حتی به مرگ منجر شود.

سندروم گیلن باره می‌تواند هر گروه سنی را درگیر کند اما به طور کلی در بزرگسالان به خصوص مردان، شایع‌تر است. به مناسبت روز بیماری‌های نادر و افزایش آگاهی در رابطه با بیماری نادر و جدی گیلن باره این مطلب را برای شما آماده کرده‌ایم. در ادامه با ما همراه باشید.

گیلن باره چیست؟

گیلن‌باره^[۱] یک بیماری اعصاب محیطی نادر است که در آن سیستم ایمنی فرد به اعصاب موجود در بدن حمله می‌کند. سیستم ایمنی بدن در حالت طبیعی فقط به ارگانیسم‌های مهاجم خارجی حمله می‌کند تا آن‌ها را از بین ببرد اما در سندروم گیلن باره، سیستم ایمنی بدن شروع به حمله به اعصاب داخل بدن می‌کند.

از اولین و شایع‌ترین نشانه‌های ابتلا به این بیماری احساس ضعف و گز گز شدن اندام‌ها است. این احساس می‌تواند در تمام قسمت‌های بدن به وجود بیاید و به سرعت تمام بدن را درگیر کند. اکثر افراد مبتلا به این بیماری جهت درمان در بیمارستان بستری می‌شوند. علت اصلی ابتلا به سندروم گیلن‌باره ناشناخته است اما طبق بررسی‌های انجام شده در بیماران مبتلا به گیلن‌باره، عفونت‌های دستگاه تنفسی، عفونت‌های دستگاه گوارش یا ویروس زیکا^[۲] مشاهده شده است که حدود شش هفته پیش از بروز گیلن‌باره در بدن افراد وجود داشته‌ است.

اخیرا مواردی از سندروم گیلن باره گزارش شده است که به دنبال انجام واکسیناسیون‌ها، جراحی‌‌های مختلف و ابتلا به ویروس زیکا در بدن افراد ایجاد شده‌اند. همچنین اخیرا سندروم گیلن‌باره بعد از ابتلا به Covid-19 نیز به ندرت در افراد مشاهده شده است.

گیلن‌باره هیچ درمان شناخته شده‌ای ندارد اما روش‌هایی وجود دارد که می‌تواند علائم ناشی از این بیماری را کاهش دهد. حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد افراد مبتلا به گیلن‌باره که عوارضی مانند عدم توانایی در حرکت داشته‌اند، بعد از گذشت شش ماه می‌توانند به طور طبیعی راه بروند اما ممکن است برخی از عوارض این بیماری مانند: ضعف، بی‌حسی و خستگی در طولانی مدت همراه فرد باشد. اکثر افراد مبتلا به سندروم گیلن‌باره بهبود پیدا می‌کنند اما بین ۴ تا ۷ درصد مبتلایان جان خود را از دست می‌دهند.

علائم سندروم گیلن‌باره

سندروم گیلن‌باره اغلب با گزگز و ضعف در پا شروع می‌شود سپس در قسمت‌های بالایی بدن مانند بازوها گسترش پیدا می‌کند. با این حال حدود ۱۰ درصد از افراد مبتلا به این اختلال، علائم را در بازوها یا صورت خود نشان می‌دهند.

با پیشرفت سندروم گیلن‌باره در بدن این ضعف‌های عضلانی می‌توانند به فلج عضله مبدل شوند. برخی از علائم و نشانه‌های احتمالی ابتلا به سندروم گیلن‌باره عبارتند از:

• سوزن سوزن شدن انگشتان دست، پا و سوزن سوزن شدن مچ دست‌ها و پاها
• احساس ضعف در پاها که ممکن است به قسمت‌های بالایی بدن گسترش یابد
• لرزش پا یا ناتوانی هنگام راه رفتن و عدم توانایی بالا و پایین رفتن از پله
• ایجاد سختی و ناتوانی در حرکات صورت مانند: صحبت کردن، جویدن و بلعیدن
• دوبینی یا ناتوانی در حرکت دادن چشم‌ها
• دردهای شدید که با گرفتگی یا پرش عضلات همراه است و ممکن است در شب شدت یابد
• ایجاد مشکلات کنترل ادرار و مدفوع
• افزایش ضربان قلب (تپش قلب)
• افزایش یا کاهش فشار خون
• تنفس دشوار

بیماران مبتلا به سندروم گیلن باره معمولا دو هفته بعد از شروع علائم، شدیدترین دردها را تجربه خواهند کرد.

عوارض ابتلا به سندروم گیلن باره

سندروم گیلن باره روی اعصاب تاثیر می‌گذارد و از آنجایی که اعصاب، تمامی حرکت‌ها و عملکردهای بدن را کنترل می‌کنند، افراد مبتلا به گیلن باره ممکن است این موارد را تجربه کنند:

• بی‌حسی، ضعف و گزگز: اکثر افراد مبتلا به سندروم گیلن باره به طور کامل بهبود می‌یابند اما ممکن است ضعف جزئی، گزگز یا بی‌حسی را حتی بعد از بهبود تجربه کنند.
• مشکلات تنفسی: فلج و ضعف می‌تواند به ماهیچه‌های تنفسی شما نیز گسترش پیدا کند که بسیار خطرناک خواهد بود و ممکن است به مرگ منجر شود. ۲۲ درصد از مبتلایان به گیلن باره در هفته اول که به بیمارستان مراجعه می‌کنند، به طور موقت برای تنفس احتیاج به دستگاه تنفسی دارند.
• مشکلات قلبی و فشار خون: نوسانات فشار خون و ریتم نامنظم قلب (آریتمی قلبی) از عوارض جانبی شایع سندروم گیلن باره هستند.
• درد: یک سوم افراد مبتلا به سندروم گیلن باره دردهای عصبی شدید را تجربه می‌کنند که ممکن است با مصرف دارو کاهش یابد.
• اختلال در عملکرد مثانه و روده: سندروم گیلن باره ممکن است باعث احتباس ادرار در مثانه و کند شدن عملکرد روده‌ها جهت دفع مدفوع شود.
• لخته شدن خون: به دلیل عدم توانایی حرکت در افراد مبتلا به گیلن باره، احتمال لخته شدن خون در بدن وجود دارد. تا زمانی که امکان راه رفتن مستقل وجود نداشته باشد، مصرف داروهای رقیق کننده خون و پوشیدن جوراب‌های ساق بلند توصیه می‌شود.
• زخم بستر یا زخم فشاری^[۳]: بی تحرک بودن در طول مدت ابتلا به گیلن باره، بیمار را در معرض ابتلا به زخم بستر یا زخم فشاری قرار می‌دهد. تغییر موقعیت نشستن یا خوابیدن به طور مکرر به پیشگیری از این مشکل کمک خواهد کرد.
• عود مجدد بیماری: بیماری ۲ تا ۵ درصد افراد مبتلا به سندرم گیلن باره پس از بهبودی، مجددا عود می‌کند.

علائم اولیه و شدید سندروم گیلن باره می‌تواند خطر طولانی و جدی‌تر شدن آن‌ها را افزایش دهد. از میان عوارض ذکر شده، مرگ در اثر حملات قلبی و سندرم دیسترس تنفسی^[۴] به ندرت رخ می‌دهد.

انواع سندروم گیلن باره

زمانی تصور بر این بود که تنها یک نوع از این اختلال وجود دارد. اما اکنون انواع مختلفی از این بیماری وجود دارد که می‌تواند فرد را درگیر کند. سه نوع شایع این بیماری عبارتند از:

۱- پلی رادیکولونوروپاتی التهابی حاد دمیله‌کننده (AIDP)^[5]: این نوع از گیلن باره رایج‌ترین نوع بیماری در اروپا و آمریکای شمالی است. از شایع‌ترین علائم AIDP، ضعف عضلانی است که از پایین بدن شروع می‌شود و به قسمت‌های بالای بدن گسترش می‌یابد.

در AIDP پوشش محافظ اعصاب به نام غلاف میلین^[۶] آسیب می‌بیند. آسیب ایجاد شده در میلین‌ها باعث می‌شود سیگنال‌های اعصاب به درستی به مغز منتقل نشود و باعث ایجاد بی‌حسی، ضعف و حتی عدم توانایی در حرکت کردن و فلج شدن خواهد شد.

۲- سندروم میلر فیشر (MFS)^[7]: سندروم میلر فیشر یک بیماری عصبی اکتسابی و یکی از زیرگروه‌های سندروم گیلن باره است. این سندروم معمولا توسط یک عفونت ویروسی به وجود می‌آید و علائم آن معمولا از یک تا چهار هفته بعد از آلودگی توسط ویروس شروع می‌شود. در واقع سندروم میلر فیشر یک بیماری خود ایمنی است که در آن آنتی‌بادی‌ها به اعصاب حمله می‌کنند. این اختلال باعث ضعف عضلات چشم و عدم توانایی در حرکت چشم به جهت‌های مختلف (جهت‌های چشم پزشکی)، عدم هماهنگی ماهیچه‌ها (آتاکسی^[۸]) و عدم وجود رفلکس تاندون است.

۳- نوروپاتی آکسونی حسی و حرکتی حاد (AMSAN) و نوروپاتی آکسونی حرکتی حاد (AMAN)^[9]: AMAN زیر گروه دیگری از سندروم گیلن باره است که ضعف عضلانی مجزا بدون علائم حسی را به همراه دارد. به طور کلی در آسیا و آمریکای مرکزی و جنوبی دیده می‌شود و گاهی به آن سندروم فلج کننده‌ی چینی‌ها نیز گفته می‌شود.

در AMSAN نیز ضعف عضلانی شدید مشابه با AMAN وجود دارد با این تفاوت که بی‌حسی هم به آن اضافه می‌شود.

شیوع AMSAN در ایالات متحده کم‌تر دیده می‌شود و این سندروم در کشورهای چین، ژاپن و مکزیک شایع‌تر است.

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

گیلن باره یک بیماری جدی است که نیاز به بستری فوری بیمار دارد زیرا می‌تواند به سرعت پیشرفت کند. هرچه درمان مناسب زودتر شروع شود، شانس بیش‎تری برای درمان وجود دارد و احتمالا نتیجه مطلوب‌تری از روش‌های درمانی حاصل می‌شود. به همین دلیل در صورت مشاهده هر کدام از علائم زیر، لازم است فورا به پزشک مراجعه کنید:

• گزگزی که از پا یا انگشتان پا شروع شده و در حال گسترش به سمت بالا است
• سوزن سوزن شدن و ضعف که با سرعت زیادی در بدن پخش می‌شود
• دشواری در تنفس و تنگی نفس هنگام دراز کشیدن به پشت (حالتی که کمر شما روی زمین قرار می‌گیرد)
• قطع بزاق

عوامل خطر و فاکتورهای افزایش احتمال ابتلا به سندروم گیلن باره

احتمال ابتلای افراد به سندروم گیلن باره در تمامی گروه‌های سنی وجود دارد اما خطر ابتلا به این اختلال با افزایش سن، افزایش پیدا می‌کند. گیلن باره در مردان شایع‌تر از زنان است. برخی از عواملی که خطر ابتلا به سندروم گیلن باره را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• عفونت ناشی از کمپیلوباکتر^[۱۰]: این باکتری‌ها اغلب در گوشت طیور که به درستی پخته نشده‌اند، وجود دارد و ممکن است از این طریق مصرف گوشت نیم‌پز، وارد بدن شوند.
• ویروس آنفولانزا
• هپاتیت A، B، C و E
• ویروس HIV (بیماری ایدز)
• مایکوپلاسما پنومونیه^[۱۱]
• عمل جراحی
• تروما
• لنفوم هاجکین یا هوچکین^[۱۲]
• واکسن آنفولانزا یا واکسیناسیون‌های دوران کودکی (ابتلا به سندروم گیلن باره از این طریق به ندرت اتفاق می‌افتد)
• ویروس Covid-19 (به ندرت)
• تزریق واکسن‌های آدنوویروسی (به ندرت)

جمع‌بندی

همان طور که گفته شد سندروم گیلن باره یک بیماری اعصاب محیطی است که در اثر عوامل مختلفی مانند عفونت ناشی از ویروس‌ها، تزریق واکسن و … در بدن ایجاد می‌شود. در این اختلال، سیستم ایمنی به اعصاب محیطی موجود در بدن حمله کرده و به غلاف‌های میلین آسیب می‌رساند.

این آسیب باعث می‌شود پیام‌های عصبی به درستی به مغز منتقل نشده و حرکت اندام‌ها و عضلات با مشکل مواجه شود. در صورت مراجعه به موقع به پزشک، مصرف داروهای مورد نیاز و افزایش اطلاعات در رابطه با این بیماری می‌توان تا حد زیادی گسترش آن را تحت کنترل قرار داد. امیدواریم این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد.

واژه‌نامه