متفاوت بودن رنگ چشم‌ها، هتروکرومیا یک بیماری زیبا

شاید تا به حال فردی را دیده باشید که رنگ چشم‌هایش با هم متفاوت است. بسیار شگفت انگیز به نظر می‌رسد. هنگام مواجهه با چنین فردی ممکن است در ابتدا متوجه تفاوت رنگ در چشمان او نشوید و بعد از کمی دقت به این مسئله پی ببرید.

به نظر شما چرا رنگ چشم‌ها در برخی افراد با یکدیگر تفاوت دارند؟ آیا این تفاوت نشان‌دهنده یک بیماری است؟ آیا اختلالات ژنتیکی باعث ایجاد چنین پدیده زیبایی شده است؟ آیا تفاوت رنگ چشم‌ها بر قدرت بینایی شخص، اثر منفی می‌گذارد؟ آیا این تفاوت رنگ از یک بیماری ارثی خبر می‌دهد؟

برای یافتن پاسخ پرسش‌های ذکر شده، این مطلب را تا انتها بخوانید.

رنگ چشم چگونه به وجود می‌آید؟

رنگ چشم به میزان رنگدانه‌های موجود در عنبیه چشم بستگی دارد. عنبیه یکی از ساختارهای داخلی چشم انسان است که مردمک را احاطه کرده و به کنترل میزان ورود نور به چشم کمک می‌کند. رنگ عنبیه از آبی روشن تا قهوه‌ای تیره متغیر است.

بیش‌تر ژن‌های مرتبط با رنگ چشم در تولید، ذخیره و انتقال رنگدانه‌ای به نام ملانین ایفای نقش می‌کنند. در حقیقت رنگ چشم ارتباط مستقیمی با کیفیت و میزان ملانین موجود در لایه‌های جلویی عنبیه دارد. رنگ قهوه‌ای چشم به دلیل وجود مقدار زیادی ملانین در عنبیه است این در حالی است که میزان رنگدانه موجود در عنبیه افرادی که چشمان آبی دارند، بسیار کم‌تر است.

اکثر نوزادان تازه متولد شده‌ دارای چشمانی روشن هستند و به مرور زمان رنگ چشم آن‌ها تیره‌تر می‌شود. دلیل این پدیده چیست؟

همان‌طور که گفتیم روشن بودن رنگ چشم به دلیل کمبود رنگدانه ملانین در عنبیه است. روند تکمیل رنگ چشم یک روند طولانی است و معمولا حدود ۸ هفته پس از تولد به طول می‌انجامد. در طول این مدت دو ژن با نام‌های OCA2 و HERC2 که در مکانی نزدیک به یکدیگر روی کروموزوم قرار گرفته‌اند، در حال فعالیت برای کدگذاری رنگ چشم هستند. به همین دلیل است که چشم نوزادان بعد از مدتی از روشن به تیره تغییر رنگ پیدا می‌کند.

حالا که با رنگدانه ملانین و تاثیر آن بر رنگ چشم آشنا شدید، بهتر است به موضوع اصلی خودمان برگردیم و درباره‌ی بیماری هتروکرومیا (هم رنگ نبودن عنبیه‌ها) بیش‌تر بدانیم.

هتروکرومیا [۱] چیست؟ چرا برخی افراد دو رنگ چشم متفاوت دارند؟

هتروکرومیا زمانی رخ می‌دهد که در هر یک از چشم‌ها مقدار متفاوتی ملانین وجود داشته باشد. همچنین ممکن است روی ژن‌های مرتبط با رنگ چشم که از والدین شما به ارث می‌رسد، جهش رخ دهد و این موضوع باعث ایجاد تفاوت رنگ در چشم‌های شما شود.

هتروکرومیا در اکثر مواقع خوش‌خیم است و هیچ‌گونه مشکلی برای شخص ایجاد نمی‌کند. جالب است که عارضه‌ی متفاوت بودن رنگ چشم (هتروکرومیا)، علاوه‌بر انسان در حیواناتی مانند گربه، سگ، اسب و …‌ نیز وجود دارد.

انواع هتروکرومیا

بیماری هتروکرومیا انواع مختلفی دارد. به طور کلی سه نوع هتروکرومیا وجود دارد:

• هتروکرومیای مرکزی [۲]
• هتروکرومیای سگمنتال یا بخشی
• هتروکرومیای کامل [۳]

۱) هتروکرومیای مرکزی: در نزدیکی مردمک چشم افراد مبتلا به هتروکرومیای مرکزی، رنگ متفاوتی دیده می‌شود به گونه‌ای که فرد مبتلا به این عارضه ممکن است سایه‌ای از رنگ طلایی را در اطراف مردمک چشم خود داشته باشد در صورتی‌که سایر قسمت‌های عنبیه او به رنگ دیگری است.

۲) هتروکرومیای سگمنتال [۴] یا بخشی: این نوع هتروکرومیا شبیه به هتروکرومیای مرکزی است با این تفاوت که در هتروکرومیای سگمنتال تغییر رنگ در بخش بزرگ‌تری از عنبیه اتفاق می‌افتد و تنها به اطراف مردمک چشم محدود نمی‌شود.

این اختلال می‌تواند در یک چشم یا روی هر دو چشم رخ دهد.

۳) هتروکرومیای کامل: افراد مبتلا به هتروکرومیای کامل دارای چشمانی با رنگ‌های کاملا متفاوت هستند. به عنوان مثال یکی از چشم‌ها سبز و چشم دیگر می‌تواند به رنگ آبی، قهوه‌ای یا هر رنگ دیگری باشد.

علل بروز هتروکرومیا

علت بروز هتروکرومیا به رابطه میان ملانین و رنگ چشم برمی‌گردد. همان‌طور که گفته شد افرادی که پوست روشنی دارند، نسبت به افراد با پوست تیره، در بدن خود ملانین کم‌تری دارند. این موضوع برای رنگ چشم افراد نیز صدق می‌کند.

اگر شخصی به هتروکرومیا مبتلا باشد به معنی آن است که میزان ملانین موجود در قسمت‌های مختلف چشم او متفاوت است. اما طبق بررسی‌های صورت گرفته علت دقیق‌تر این پدیده هنوز ناشناخته است.

هتروکرومیا می‌تواند ارثی یا اکتسابی باشد. به عنوان مثال وقتی با چشمانی با رنگ‌های متفاوت متولد می‌شوید، به هتروکرومیای مادرزادی مبتلا هستید.

این در حالی است که برخی افراد در مراحل بعدی زندگی به این بیماری مبتلا می‌شوند که این مورد به عنوان هتروکرومیای اکتسابی شناخته می‌شود و ممکن است از یک بیماری زمینه‌ای منشاء گرفته باشد.

دلایل احتمالی متفاوت بودن رنگ چشم از بدو تولد (مادرزادی):

• هتروکرومیای خوش‌خیم [۵]
• پیبالدیسم [۶] (شرایطی نادر که در اثر نبود سلول‌های ملانوسیت در نواحی مشخصی از پوست و مو ایجاد می‌شود.)
• بیماری هیرشپرونگ [۷] (این بیماری بر روده بزرگ نوزادان و کودکان اثر می‌گذارد و مانع حرکات روده بزرگ می‌شود.)
• سندرم بلوک-سولزبرگر [۸]
• بیماری فون رکلینگ‌هاوزن [۹]
• بیماری بورنویل [۱۰]
• سندرم واردنبورگ [۱۱]
• سندرم استرج وبر [۱۲]
• سندرم پری رومبرگ [۱۳]
• سندرم هورنر [۱۴]

دلایل احتمالی متفاوت شدن رنگ چشم در طول زندگی (اکتسابی):

• آسیب‌های چشم: بیش از %۸۰ آسیب‌های چشمی در محیط کار و در خانه بر اثر ورزش یا تفریحات دیگر اتفاق می‌افتد.
• بیماری گلوکوم: تجمع مایعات در چشم باعث افزایش فشار چشم می‌شود که ممکن است منجر به از دست دادن قدرت بینایی و تغییر رنگ چشم شود. در صورت تشخیص به موقع و با استفاده از درمان‌های مناسب، می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد.
• مصرف برخی داروها از جمله داروهای گلوکوم (مانند: بیماتوپروست و لاتانوپروست)
• نوروبلاستوما: سرطان سلول‌های عصبی است که معمولا کودکان زیر ۱۰ سال به آن مبتلا می‌شوند. در صورت ابتلا به این سرطان ممکن است تومورها به اعصاب موجود در سینه یا گردن فشار وارد کنند که این باعث افتادگی پلک‌ها، کوچک شدن مردمک چشم و یا ابتلا به هتروکرومیا می‌شود. به همین دلیل در صورت تغییر رنگ چشم فرزندتان، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
• سرطان چشم: ملانوم [۱۵] (تومورهایی با منشا سلول‌های ملانین دار) در موارد نادر می‌تواند چشم را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از نشانه‌های ملانوم چشم وجود نقطه تیره روی عنبیه است. ملانوم ممکن است موجب تاری دید یا از دست دادن ناگهانی بینایی شود.

تشخیص و درمان هتروکرومیا

علت بروز هرگونه تغییر رنگ چشم در طول زندگی باید توسط پزشک بررسی شود. پزشک ممکن است برای بررسی ناهنجاری به وجود آمده و یافتن علل آن، یک معاینه کامل چشمی انجام دهد که شامل معاینه بالینی، معاینه مردمک چشم، آزمون دید محیطی (تست میدان بینایی)، بررسی فشار چشم و عصب بینایی است.

همچنین پزشک شما ممکن است توموگرافی انسجام نوری (OCT) [16] را تجویز کند. OCT یک آزمایش تصویربرداری غیر تهاجمی است که تصاویر مقطعی را از شبکیه چشم شما ایجاد می‌کند.

درمان هتروکرومیای اکتسابی بستگی به علت زمینه‌ای بیماری دارد. چنانچه معاینه بالینی یا تصویربرداری‌های مختلف مانند OCT ناهنجاری خاصی را نشان نداد، چشمان شما نیاز به هیچ‌گونه درمانی نخواهند داشت.

جمع‌بندی

هتروکرومیا یک بیماری نادر و در اکثر مواقع خوش‌خیم است. این بیماری معمولا روی بینایی اثر نمی‌گذارد و عوارض جانبی خاصی ندارد. اما در برخی موارد لازم است به پزشک مراجعه شود.

همان‌طور که گفته شد، هتروکرومیا می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد. در صورتی که شخصی در طول زندگی خود به صورت اکتسابی به این بیماری مبتلا شود، باید برای بررسی علت آن به پزشک مراجعه کند همچنین ابتلای افراد مسن به این بیماری در اکثر مواقع نشان‌دهنده‌ی یک بیماری زمینه‌ای است. در این موارد نیز مراجعه به پزشک جهت بررسی علل بروز بیماری، الزامی است.

واژه‌نامه