مسمومیت غذایی ژیاردیا ، علائم و نحوه تشخیص

مسمومیت غذایی ژیاردیا (Foodborne Giardiasis) یکی از انواع رایج مسمومیت غذایی است. به همین دلیل کارخانجات و آزمایشگاه‌های کنترل کیفی مواد غذایی، باید توجه ویژه‌ای به این نوع مسمومیت داشته باشند. با توجه به اینکه این انگل یک نگرانی بزرگ در صنایع غذایی به شمار می‌رود، در ادامه قصد داریم به بررسی آن بپردازیم. پس با ما همراه باشید.

مسمومیت غذایی توسط گونه ژیاردیا

یکی از علل اصلی بروز مسمومیت غذایی انگل‌ها هستند. انگل‌ها به طور گسترده در محیط پخش می‌شوند و مسئول ایجاد انواع بیماری اسهالی هستند. برخی از تک یاخته‌های انگلی تهدید کننده برای انسان عبارتند از: کریپتوسپوریدیوم، سیکلوسپورا، ژیاردیا و توکسوپلاسما.

انگل ژیاردیا، اولیه انگل شناخته شده‌ی مرتبط با بیماری انسانی است و هر ساله موارد اپیدمیولوژیک زیادی از مسمومیت ناشی از آن گزارش می‌شود.این انگل گونه‌های مختلفی دارد. گونه‌هایی که انسان و سایر پستانداران را آلوده می‌کنند عبارتند از:

• Giardia duodenalis
• Giardia lamblia
• Giardia intestinalis
• Giardia muris

سالانه مسمومیت‌های انگلی زیادی در سراسر جهان رخ می‌دهد. اما موارد بسیار کمی گزارش می‌شود که ممکن است به دلیل محدودیت روش‌‌های نظارت و تشخیص باشد. به‌همین دلیل در ادامه قصد داریم به بررسی علل بروز مسمومیت غذایی ژیاردیا و نحوه تشخیص آن بپردازیم.

اپیدمیولوژی ژیاردیازیس ناشی از غذا

مسمومیت غذایی ژیاردیا هر ساله در حدود ۴ تا ۲۰ مورد در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر رخ می‌دهد و گزارش شده است که بیشتر آن‌ها از طریق راه انتقال مدفوع به مواد غذایی ایجاد می‌شوند.

طبق گزارش WHO، تاکنون ۲۴ انگل که باعث مسمومیت غذایی می‌شوند شناخته شده که در این بین ژیاردیا در جایگاه یازدهم قرار دارد.

مسمومیت غذایی ژیاردیا در کشورهای در حال توسعه شیوع بیشتری دارد و همچنین با شرایط محیطی و اقلیمی مرتبط است.

کودکان زیر ۵ سال در مقایسه با بزرگسالان در معرض خطر بالایی هستند. این بیماری معمولاً بدون علامت است و منجر به توقف رشد در کودکان در مراحل اولیه رشد می‌شود.

لازم به ذکر است که یک فرد آلوده، حتی اگر فاقد علائم باشد، روزانه حدود ۱۰۹ کیست دفع می‌کند و برای ایجاد عفونت در یک فرد سالم،۱۰ تا ۱۰۰ کیست کافی است.

منابع مسمومیت غذایی ژیاردیا

منبع اصلی مسمومیت غذایی ژیاردیا ، مدفوع حیوانات خانگی، دام و حیوانات وحشی است. این مدفوع می‌تواند از طریق آلودگی دست، لباس و یا تجهیزات وارد مواد غذایی شده و سبب بیماری شود.

علاوه‌بر این کیست‌های ژیاردیا در پساب فاضلاب و آب‌های کم عمق چشمه نیز یافت می‌شوند. این کیست‌ها بسیار عفونی هستند و می‌توانند برای مدت طولانی در مکان‌های خنک و مرطوب باقی بمانند.

گاهی اوقات گونه‌های ژیاردیا در برابر کلر مقاوم هستند. به همین دلیل می‌توانند حتی در آب‌های ضدعفونی شده با کلر هم زنده بمانند و خطر بزرگی برای منابع آب ایجاد کنند.

شاید گاهی اوقات فرآیند فیلتراسیون برای حذف این گونه از آب و مواد غذایی مناسب باشد. اما این امر همیشه صادق نیست. به عنوان مثال کریپتوسپوریدیوم را به دلیل اندازه کوچک‌ نمی‌توان با فیلتراسیون حذف کرد.

ویژگی‌های ژیاردیا

• تاژک‌دار
• دارای حرکت غلتکی
• دیپلوموناد (موجودی تک سلولی با دو هسته مجزا)
• دارای میتوکندری
• چرخه زندگی در دو مرحله تکمیل می‌شود: تروفوزوئیت و مرحله کیست.
• به صورت غیرجنسی تولید مثل می‌کند
• طول تروفوزوئیت ۹ تا ۲۱ میکرومتر و طول کیست‌ها ۹ تا ۱۲ میکرومتر است.
• کیست‌های ژیاردیا به مواد ضدعفونی کننده مانند کلر، ید و دی اکسید کلر حساس هستند.

علائم مسمومیت غذایی ژیاردیا

برای مسمومیت غذایی ژیاردیا ۱۰ تا ۱۰۰ کیست کافی است. به این معنی که برای ایجاد عفونت و بروز علائم، لازم است این تعداد کیست در بدن وجود داشته باشد. علائم معمولاً در عرض ۱ تا ۲ هفته پس از عفونت شروع می‌شوند.

علائم با اسهال، حالت تهوع، نفخ معده، گرفتگی شکم و سوء جذب شروع می‌شود.

در عفونت‌های شدیدتر، کم آبی و کاهش وزن دیده شده که ممکن است منجر به عفونت مزمن و حتی مرگ شود.

لازم به ذکر است که این بیماری ممکن است در برخی افراد هیچ علامتی ایجاد نکند. اما آن فرد همچنان ناقل بیماری و عفونت باشد.

بیماری‌زایی گونه‌های ژیاردیا

چرخه زندگی ژیاردیا در دو مرحله کامل می‌شود. اول کیست‌هایی که شروع کننده عفونت هستند و دومی تروفوزوئیت که تکثیر شده و باعث بیماری می‌شوند.

کیست‌ها می‌توانند در دماهای پایین برای مدت طولانی زنده بمانند. این به دلیل لایه‌ی رشته‌ای بیرونی‌شان است که از N-استیل-گالاکتوزامین و سه پروتئین به نام‌های CWPs 1-3 ساخته شده است.  

اگر حدود ۱۰ الی ۱۰۰ کیست از اسید معده عبور کند و به دوازدهه برسد، قادر به ایجاد عفونت خواهند بود. پس از ورود به دوازدهه، از هر کیست، دو تروفوزوئیت تشکیل می‌شود و با جذب مواد غذایی ضروری در روده کوچک میزبان کلون می‌شود.

ژیاردیا به صورت غیرجنسی تکثیر می‌شود. بنابراین، تروفوزوئیت‌ها تکثیر می‌شوند و تتراپلوئید هستند. یعنی شامل چهار مجموعه کروموزوم می‌باشند.

در پاسخ به تروفوزوئیت، لنفوسیت‌های T توسط سیستم ایمنی بدن فعال می‌شوند که اتصالات سفت اپیتلیال را مختل کرده و منجربه اسهال می‌شوند. اما خیلی اوقات ممکن است میزبان پاسخ ایمنی موثری در برابر عفونت ایجاد نکند. اگرچه این میکروارگانیسم هیچ‌گونه سم یا فاکتور حدت تولید نمی‌کند، اما برخی از ارگانیسم‌ها با تولید پروتئین‌های نوع خاص (VSPs) در برابر آنتی بادی‌ها مقاومت ایجاد می‌کنند. به این ترتیب مسمومیت غذایی ژیاردیا رخ خواهد داد.

روش‌های تشخیص گونه‌های ژیاردیا

همانطور که گفته شد مسمومیت غذایی ژیاردیا یک مسمویت رایج انگلی است که نرخ انتقال بالایی دارد. به همین دلیل تشخیص آن نه تنها در آزمایشگاه‌]ای کنترل کیفی صنایع غذایی اهمیت دارد، بلکه در مراکز درمانی نیز حائز اهمیت است.

کیست‌های ژیاردیا در نمونه‌های مدفوع را می‌توان با استفاده از میکروسکوپ شناسایی کرد اما این روش سنتی حساسیت کافی را ندارد.

روش‌های ایمونواسی مانند ایمونواسی آنزیمی (EIA) و تست‌های ایمونوکروماتوگرافی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما به دلیل واکنش متقاطع بین آنتی‌بادی‌ها ممکن است نتایج دقیقی را ارائه ندهند.

در ادامه به بررسی روش‌های مورد استفاده در تشخیص گونه‌های ژیاردیا خواهیم پرداخت.

نمونه مورد نیاز

برای این آزماش حداقل ۳ نمونه مدفوع لازم است. برای به حداکثر رساندن دقت آزمایش، نمونه‌های مدفوع باید قبل از بررسی میکروسکوپی غلیظ شوند و در فرمالین یا سایر تثبیت‌کننده‌ها قرار گیرند.

روش wet mount

زیر میکروسکوپ زمینه روشن، کیست‌ها به شکل بیضی ظاهر می شوند و معمولاً ۱۱ تا ۱۴ میکرومتر هستند. کیست‌های نابالغ و بالغ به ترتیب دارای ۲ و ۴ هسته هستند. فیبریل‌های داخل سیتوپلاسمی در کیست‌ها قابل مشاهده است.

رنگ آمیزی تری کروم

رنگ آمیزی تری کروم نیز برای بررسی مسمومیت غذایی ژیاردیا یک روش مناسب است. در این تکنیک، تروفوزوئیت‌ها به صورت ارگانیسم‌های گلابی شکل ظاهر می‌ شوند که حدودا ۱۲ تا ۱۵ میکرومتر هستند. تروفوزوئیت‌ها حاوی دو هسته قرار گرفته در جلو و ۸ تاژک هستند. البته تاژک‌ها به ندرت دیده می‌شوند زیرا معمولا کمتر رنگ می‌گیرند.کیست‌ها به شکل بیضی تا بیضی به نظر می رسند. هسته‌ها و فیبریل‌های داخل سیتوپلاسمی قابل مشاهده هستند.

آنزیم ایمونواسی (EIA)

روش آنزیم ایمونواسی به میکروسکوپ متکی نیست و برای غربالگری تعداد زیادی نمونه مفید است. با استفاده از این روش، آنتی ژن‌های ژیاردیا در مدفوع شناسایی می‌شوند. بنابراین، نمونه‌ها نباید قبل از آزمایش متمرکز شوند.

روش ایمونومغناطیسی

امروزه پرکاربردترین روش، جداسازی کیست‌ها با روش ایمونومغناطیسی است. پس از جداسازی، کیست‌ها با استفاده از تکنیک‌های رنگ‌آمیزی و با رنگ فلورسنت در زیر میکروسکوپ مشاهده می‌شوند. این روش حساسیت بهتری را در مقایسه با سایر روش‌های تشخیص ارائه می‌کند زیرا پاتوژن‌ها را در سطح گونه و ژنوتیپ شناسایی می‌کند.

سخن پایانی

ژیاردیازیس یک بیماری اسهالی است که توسط انگل میکروسکوپی Giardia duodenalis (یا به اختصار “Giardia”) ایجاد می‌شود. هنگامی که شخص یا حیوانی به ژیاردیا مبتلا شد، انگل در روده‌ها زندگی می‌کند و از طریق مدفوع دفع می‌شود. هنگامی که ژیاردیا خارج از بدن است، می‌تواند هفته‌ها یا حتی ماه‌ها زنده بماند. به همین دلیل مسمومیت غذایی ژیاردیا یک  نگرانی مهم در صنایع غذایی و مراکز درمانی به شمار می‌رود. در این مطلب سعی کردیم مروری بر این انگل، چرخه زندگی و نحوه تشخیص آن داشته باشیم. امیدواریم این مطالب مورد توجه شما قرار گرفته شود.