آشنایی با سایر اعضای خانواده ویبریوناسه (غیر از ویبریو کلرا)

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

خانواده‌ی ویبریوناسه شامل ۴ جنس ویبریو، آئروموناس (بیش از ۱۴ گونه)، پلزیوموناس و فتوباکتریوم (بیش از ۱۶ گونه و زیرگونه) است. مهم‌ترین ویبریوهای پاتوژن نیز شامل آئروموناس، پلزیوموناس و ویبریو می‌باشند. بیشتر این ویبریوها به‌صورت آزاد در آب زندگی می‌كنند، اما بعضی‌ها فقط هنگام آلودگی آب با مدفوع در آن یافت می‌شوند.

ویبریو فلوویالیس (V. fluvialis)

قبلاً به آن گروه EF⁶ءCDC می‌گفتند. این نوع گاهی در ایالات متحده عامل اسهال می‌شود. در مدفوع بیماران به‌وضوح خون و لکوسیت‌های پلی‌مورفونوکلئر دیده می‌شود. توصیه بخصوصی برای درمان حاصل از این باکتری وجود ندارد. برای جداسازی آن برخلاف سایر ویبریوها به محیط‌های حاوی نمک کمتر نیاز است. سوکروز و آرژینین مثبت است و به ۶% Nacl مقاوم و گلوکز و اسکولین منفی است.

وییریو میمیكوس (V. mimicus)

به دلیل اینكه عامل اسهال آبكی شدید شبیه وبا است، به این نام نامیده می‌شود. هر سال ۶ تا ۱۰ مورد اسهال در اثر این باكتری در ایالات متحده گزارش می‌شود. درمان شامل رهیدراتاسیون و تجویز تتراسایكلین یا فلوركینولون است. وییریو میمیكوس سوکروز و VP منفی بوده، مانیتول و اورنیتین مثبت و به پلی‌میکسین حساس است.

ویبریو پاراهمولیتیكوس (V. parahaemolyticus)

باکتری هالوفیلی است که تهاجم به روده (شبیه اشرشیا کلی انترواینوازیو) دارد و عامل گاستروانتریت یا اسهال تابستانی ژاپنی با منشأ غذاهای دریایی (مانند صدف، خرچنگ و میگو) است. اسهال و دل‌درد ۲ تا ۳ روز بعد حاصل می‌شود. فاقد اگزوتوکسین، دارای کپسول و سوکروز منفی است (در محیط TCBS کلنی سبز می‌دهد) و روی SS رشد نمی‌کند. بیش از ۹۵ درصد ایزوله‌های پاراهمولیتیکوس جداشده از بیماران گاستروانتریت همولیزین مقاوم به حرارت تولید می‌کنند که با دوزهای بالا برای موش کشنده است و در پدیده کاناگاوا {پدیده‌ای که بر ر‌وی محیط بلاد‌آگار حاوی خون انسان و مانیتول با درصد نمک بالا (محیط واگاتسوما آگار) دیده می‌شود} نقش دارد. این باکتری قادر به رشد در Nacl است و برخلاف ویبریوکلرا و سایر ویبریوها ONPG منفی است. لیزین و ایندول مثبت بوده و آرژینین، لاکتوز، VP و سالیسین منفی و اوره‌آز متغیر است. این باکتری به‌واسطه اکسیداز مثبت و رشد در آگار خون‌دار مورد شناسایی قرار می‌گیرد.

ویبریو ولنیفیکوس (V. vulnificus)

این باکتری سبب عفونت‌های زخم و سپتی‌سمی می‌شود كه در بیمارانی كه كبدشان در اثر الكل آسیب‌ دیده یا ایمنی ضعیف دارند، می‌تواند به سپسیس‌های كشنده منتهی شود. مشخصاً در مردانی كه مبتلا به سیروز هستند و در حین پوست كندن خرچنگ یا صدف دست خود را می‌برند، ایجاد می‌شود. کاهش عملکرد کبد منجر به افزایش آهن شده و به‌نظر می‌رسد که این آهن افزایش‌یافته سبب تسهیل رشد ارگانیسم می‌گردد. ویبریو ولنیفیكوس از زخم به خون منتشر می‌شود و سبب سپسیس می‌گردد. برای درمان، از تركیب تتراسایكلین و آمینوگلیكوزید ضد سودومونایی یا تركیب داكسی سایكلین بعلاوه سفتازیدیم استفاده می‌شود. در صورت عدم درمان ۱۶ درصد بیماران در اثر سپسیس می‌میرند.

ویبریو ولنیفیکوس تنها ویبریوئی است که لاکتوز مثبت بوده و برای رشد به ۱% نمک نیاز دارد. ۸۵% از سویه‌های آن سوکروز منفی و ۱۵% سوکروز مثبت هستند و روی محیط TCBS کلنی زرد می‌دهند. این باکتری سالیسین و لیزین مثبت و آرژینین منفی است.

تعیین حساسیت ضدمیکروبی

تست حساسیت ضدمیکروبی را می‌توان با استفاده از روش‌های دیسک دیفیوژن با محیط مولر هینتون آگار و براث و میکرودایلوشن با استفاده از مولرهینتون براث دارای کاتیون تنظیم‌شده و انکوباسیون در دمای ۳۵ درجه سانتیگراد به مدت ۱۶ تا ۱۸ ساعت انجام داد. CLSI استانداردهای تفسیری را برای ویبریو کلرا جهت انجام تست‌های تعیین حساسیت به آمپی‌سیلین، تتراسایکلین، داکسی سایکلین، تری متوپریم-سولفومتوکسازول، کلرامفینکل و سولفونامیدها تعیین کرده است. هم‌اکنون استانداردهای تفسیری برای همه گونه‌های ویبریو در CLSI سند M45-2A وجود دارد.

آئروموناس‌ها

اعضای این جنس باسیل‌های گرم منفی میله‌ای شکل هستند که ۴-۱ میکرومتر طول داشته و از نظر مورفولوژی، کلنی مشابه باسیل‌های گرم منفی روده‌ای دارند. در مورد این باکتری‌ها معیارهای کخ به دلیل عدم وجود مدل حیوان آزمایشگاهی مناسب وجود ندارد. آن‌ها دارای فلاژل‌های قطبی متحرک بوده (اگرچه برخی از گونه‌ها غیرمتحرک هستند)، همولیز مثبت هستند، روی نمک ۶% رشد نمی‌کنند و به ماده O129 مقاوم هستند (برخلاف ویبریوها و پلزیوموناس) (جدول ۲). این باکتری‌ها توسط متابولیسم هوازی و تخمیری از کربوهیدرات‌ها اسید تولید می‌کنند و نیترات را به نیتریت احیا می‌نمایند.

گونه‌های آئروموناس در نمونه‌های مدفوعی بر روی محیط کشت‌های افتراقی مورد استفاده برای باکتری‌های روده‌ای گرم منفی به‌خوبی رشد کرده و معمولاً با باکتری‌های روده‌ای اشتباه می‌شوند. گونه‌های آئروموناس بر اساس تست اکسیداز مثبت (در نمونه‌های رشد کرده بر روی بلاد آگار) از باکتری‌های گرم منفی روده‌ای افتراق داده می‌شوند. این ارگانیسم‌ها به ‌آسانی بر روی محیط‌های مرسوم آزمایشگاهی رشد می‌کنند و کلنی‌های شبیه به گونه‌های سودوموناس ایجاد می‌کنند که سبزرنگ و دارای ظاهر شیشه صیقل‌زده و دارای بوی میوه هستند. اکثر گونه‌ها بر روی محیط ژلوز خوندار، بتاهمولیتیک هستند. جداسازی گونه‌های آئروموناس از نمونه‌های مدفوعی با تلقیح بر روی بلاد آگار حاوی آمپی‌سیلین یا محیط CIN افزایش می‌یابد و تاکنون بیش از ۱۸ گونه‌ آئروموناس شناسایی شده‌اند. کمپلکس آئروموناس هیدروفیلا^[۱]، کمپلکس ائروموناس کاویه^[۲] و کمپلکس ائروموناس ورونی^[۳] ایزوله‌های شایع از نمونه‌های بالینی هستند. چهار تست بیوشیمیایی هیدرولیز اسکولین، ووگس پروسکوئر، تولید گاز از تخمیر گلوکز و آرابینوز برای جداسازی گونه‌های آئروموناس به درون یکی از این سه کمپلکس استفاده می‌شوند؛ اما شناسایی قطعی آن‌ها نیازمند روش‌های بیوشیمیایی متداول همراه با روش‌های تعیین توالی مولکولی یا MALDI-TOF است. گونه‌های آئروموناس اساساً در محیط‌های آبی وجود دارند و از فاضلاب‌ها، رودخانه‌ها، خاک و غذاهای مختلف جداسازی می‌شوند و تنها در موارد نادری در محیط دریایی یافت می‌شوند. این ارگانیسم‌ با بیماری‌های روده‌ای و خارج روده‌ای در ارتباط است. در اثر خوردن ماهی در بیمارانی كه قبلاً بیماری‌های كبدی یا نئوپلازی مثل لوسمی داشته‌اند، سبب اسهال آبكی وابسته به انتروتوكسین می‌شوند. در این ارگانیسم‌ها یک همولیزین و فاکتور سیتوپاتیک توصیف شده است. گونه‌های آئروموناس ممکن است عامل عفونت اکتسابی از طریق زخم یا سپتی‌سمی در بیماران دارای سیستم ایمنی ضعیف باشند. یک ارتباط غیرمعمول بین استفاده از زالوها (که آئروموناس هیدروفیلا را در مجاری گوارشی خود حمل می‌کنند) که جهت کاهش گرفتگی عروق استفاده می‌شوند و عفونت‌های پوستی یا گردش خون انسانی گزارش شده است. گاهی حیوانات خونسرد را آلوده می‌کنند. درمان بیماران با رهیدراتاسیون و فلوروكینولون است. گونه‌های آئروموناس به طیف وسیعی از عوامل ضدمیکروبی شامل کینولون‌ها، آمینوگلیکوزیدها، کارباپنم‌ها و تری متوپریم-سولفومتوکسازول حساس هستند، اما یک بتالاکتاماز تولید می‌کنند که مرتبط با پنی‌سیلین و سفالوسپورین‌های نسل اول است. کارباپنماز اگرچه نادر است اما ممکن است با روش‌های معمول تعیین حساسیت از جمله سیستم‌های اتوماتیک به‌سختی شناسایی شوند. گونه‌های آئروموناس پلاسمیدهای مقاومت را از انتروباکتریاسه و گونه‌های سودوموناس کسب و حفظ نموده‌اند.

پلزیوموناس شیگلوئیدس (Plesiomonas shigelloides)

پلزیوموناس شیگلوئیدس تنها گونه در جنس پلزیوموناس است، باسیل گرم منفی، بی‌هوازی اختیاری، اکسیداز و کاتالاز مثبت و تخمیرکننده گلوکز است. شبیه آئروموناس است ولی بتاهمولیتیک نیست. پلزیوموناس شیگلوئیدس در آب‌های شیرین یافت می‌شود و به دلیل توانایی رشد در دمای ۸ درجه سانتیگراد محدود به مناطق جغرافیایی خاص است. معمولاً در کشورهای استوایی در آب‌های تازه رودخانه‌ای یافت می‌گردد و در اثر خوردن صدف‌های خام گاستروانتریت می‌دهد. نمونه‌های مدفوع اسهالی به تعداد بالا دارای لکوسیت‌های چندهسته‌ای و گلبول‌های قرمز هستند و یک بیماری شبه وبا نیز احتمال دارد ایجاد شود. گاستروانتریت در موارد اسپورادیک همانند شیوع بیماری رخ می‌دهد. تظاهرات بالینی خارج روده‌ای عفونت پلزیوموناس شیگلوئیدس شامل مننژیت، سپتی سمی، سلولیت، آرتریت سپتیک، کوله سیستیت و اندوفتالمیت هستند. فاکتورهای بیماری‌زا پلزیوموناس شیگلوئیدس شامل همولیزین‌ها، سیتوتوکسین‌ها، اگزوانزیم‌های مرتبط با بیماری‌زایی، توانایی اتصال و خاصیت واکوئل‌کنندگی رده‌های سلولی در شرایط آزمایشگاهی است. آن‌ها با فلاژل قطبی متحرک بوده، روی SS رشد می‌کنند، ⁺DNase بوده (برخلاف آئروموناس‌ها) و از نظر آنتی‌ژنیک مشابه شیگلا سونئی هستند. لازم به ذکر است که شیگلا سونئی اکسیداز منفی ولی پلزیوموناس‌ها اکسیداز مثبت‌اند. شواهد ژنتیکی مولکولی نشان داده است که جنس پلزیوموناس ارتباط نزدیکی با جنس پروتئوس دارد، لذا امروزه آن را جز خانواده انتروباکتریاسه طبقه‌بندی می‌کنند و به‌عنوان تنها اکسیداز مثبت این گروه از باسیل‌های گرم منفی مطرح است.

پلزیوموناس شیگلوئیدس را می‌توان روی طیف وسیعی از محیط‌های غیرانتخابی و محیط‌های انتخابی روده‌ای مانند HE جدا کرد. تولید اسید از لاکتوز ویژگی متغیری است و به‌نظر می‌رسد این ارگانیسم روی محیط‌های روده‌ای، غیرتخمیرکننده لاکتوز است. اندول مثبت، احیای نیترات به نیتریت، کاتالاز مثبت، متیل‌رد مثبت و تخمیر گلوکز، مالتوز و تری‌هالوز از دیگر ویژگی‌های آن است. نمونه‌ی رنگ آمیزی شده با گرم از کلنی‌های آن فرم‌های دراز رشته‌ای را در کنار باسیل‌های معمولی نشان می‌دهد. کلنی‌های این باکتری بر روی محیط مکانکی قابل تشخیص از سایر انتروباکتریاسه ها نیستند. استرین‌های تخمیر کننده‌ی لاکتوز و نیز استرین‌های لاکتوز منفی، هر دو در محیط مکانکی مشاهده می‌شوند. پلزیوموناس شیگلوئیدس به طیف وسیعی از عوامل ضدمیکروبی شامل سفالوسپورین‌ها، تری‌متوپریم- سولفومتوکسازول، ایمی‌پنم و کینولون‌ها حساس است. حساسیت به پنی‌سیلین به دلیل حضور بتالاکتاماز همانند گونه‌های آئروموناس متغیر است.

واژه‌نامه: