محاسبات مرتبط با شمارش سلول های خونی

شمارش کامل خون (^[۱]CBC) آزمایش کاملی است که در آن تعداد سلول‌های خونی مختلف بدن از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها شمارش می‌شوند و به کمک نتایج آن، پزشک می‌تواند به بررسی و تشخیص بیماری‌هایی مانند آنمی و یا مشکلات مغز استخوان بپردازد.

نکته‌ی حائز اهمیت در رابطه با شمارش کامل خون، نحوه‌ی محاسبه‌ی تعداد سلول‌های خونی در بدن است.

با وجود اینکه امروزه دستگاه‌های سل کانتر (شمارش سلول) کاربرد بسیار گسترده‌ای در آزمایش شمارش کامل خون دارند و حتی برخی از آن‌ها قادر به شمارش افتراقی سلول‌های سفید (شمارش تعداد لنفوسیت‌ها، مونوسیت‌ها و گرانولوسیت‌ها) نیز هستند، بازهم آشنایی با نحوه‌ی محاسبات سل کانتر برای خیلی از افراد مهم است. به همین دلیل در این مقاله تصمیم داریم تا شما را با رایج‌ترین محاسبات سل کانتر از جمله فرمول محاسبه WBC اصلاح شده، نحوه محاسبه RPI، فرمول اصلاح درصد رتیکولوسیت و محاسبات MCV ، MCH و MCHC آشنا کنیم.

فرمول محاسبه WBC اصلاح شده:

محاسبه تعداد کل گلبول‌های سفید خون (WBC) در اسمیر خون را شمارش WBC می‌نامند. هنگامی که شمارش WBC  انجام می‌شود، نتیجه‌ی این شمارش هم شامل گلبول‌های سفید خون بوده و هم تعداد گلبول‌های قرمز هسته‌دار (^[۲]nRBC) را در نظر می‌گیرد. گلبول‌های قرمز هسته‌دار، پیش‌ساز گلبول‌های قرمز طبیعی خون هستند و بسیار به گلبول‌های سفید خون شباهت دارند.

با در نظر داشتن این شباهت و این مسئله که گلبول‌های قرمز هسته‌دار موجود در خون، هنگام شمارش WBC توسط مایعات رقیق کننده لیز نمی‌شوند و در اکثر تجزیه و تحلیل‌های خودکار این سلول‌ها با لنفوسیت های گرد کوچک اشتباه گرفته می‌شوند، هنگام شمارش WBC ، باید از فرمول محاسبه WBC اصلاح شده کمک گرفت. معادله‌ی ۱ فرمول محاسبه WBC اصلاح شده را نشان می‌دهد.

معادله ۱:

نکته ۱: چنانچه پس از انجام شمارش، در هر ۱۰۰ گلبول‌های سفید خون، بیش از ۵ عدد nRBC  دیده شود، باید از فرمول Wbc اصلاح شده استفاده کرد.

نکته ۲: از آنجایی که شمارش حداقل صد سلول خونی الزامی است، لذا محاسبه‌ی این فرمول، قبل از رسیدن به صد سلول خونی امکانپذیر نیست.

مثال: هنگام انجام شمارش بر روی یک نمونه خون محیطی گرفته شده از بیمار، ۸ گلبول قرمز هسته دار، مشاهده می‌شود. تعداد WBC گزارش شده توسط شمارنده mm³ء۱۷۴۰۰ بوده است. از این رو برای محاسبه تعداد واقعی گلبول‌های سفید، باید از فرمول محاسبه WBC اصلاح شده استفاده کرد. نتیجه به صورت زیر خواهد بود:

نحوه محاسبه RPI:

رتیکولوسیت‌ها^[۳] سلول های قرمز خونی هستند که تازه تولید شده‌اند. این سلول‌ها کمی بزرگ‌تر از گلبول‌های قرمز کاملاً بالغ بوده و بقایای RNA ریبوزومی در آن‌ها وجود دارد. وجود RNA باعث می‌شود که حین رنگ‌آمیزی این سلول‌ها به صورت یک لکه‌ی آبی رنگ درآمده و یا هنگام استفاده از رنگ فلورسنت، روشنایی متفاوتی ایجاد کنند. به این ترتیب می‌توان این سلول‌ها را به عنوان یک جمعیت متمایز شناسایی و شمارش کرد.

شاخص تولید رتیکولوسیت (^[۴]RPI) که به آن تعداد رتیکولوسیت اصلاح شده (^[۵]CRC) نیز گفته می‌شود، در تشخیص کم خونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مقدار به صورت درصدی از تعداد گلبول‌های قرمز گزارش نشان داده می‌شود و چنانچه فردی به کم‌خونی مبتلا باشد، غلظت رتیکولوسیت‌ها افزایش خواهد یافت.

شاخص تولید رتیکولوسیت به کمک معادله ۲ و به صورت زیر محاسبه می شود:

معادله ۲:

نکته۳: مقدار هماتوکریت نرمال، اغلب ۴۵ است.

فرمول اصلاح درصد رتیکولوسیت:

با توجه به اینکه زمان بلوغ رتیکولوسیت‌ها بر اساس میزان هماتوکریت بیمار متفاوت است، مرحله‌ی بعدی در محاسبه‌ی RPI، اصلاح درصد رتیکولوسیت است. جهت انجام این محاسبه لازم است تا (مدت زمان عمر) بر اساس میزان هماتوکریت و به کمک جدول شماره ۱ استخراج شده و سپس درصد واقعی و یا اندیکس تولید رتیکولوسیت به کمک معادله ۳ محاسبه شود:

معادله ۳:

مثال: اگر در فردی میزان رتیکولوسیت ۵%، هموگلوبین ۷۵ گرم در دسی لیتر و هماتوکریت ۲۵% باشد، درصد رتیکولوسیت او به صورت زیر محاسبه خواهد شد:

محاسبات  ^[۶]MCV^[7]، MCH و ^[۸]MCHC

۱- محاسبه MCV 

میانگین حجم گلبول‌های قرمز یا MCV نیز بخشی از شمارش کامل خون است. برای تفسیر مقدار MCV، گلبول‌های قرمز را از نظر حجم در ۳ گروه Normocyte (حد طبیعی)، Microcyte (زیر حد نرمال) و Macrocyte (بالاتر از حد طبیعی) قرار می‌دهند.

حد نرمال MCV برای افراد در بازه‌های سنی مختلف به صورت زیر است:

MCV به کمک معادله ۴ و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

معادله ۴:

نکته ۴: به طور معمول، RBC به صورت میلیون در میکرولیتر (μL/10⁶) و HTC  به صورت فمتولیتر (Lء^۱۵-ء۱۰) محاسبه می‌شود.

۲- محاسبه MCH

 MCH یا “هموگلوبین متوسط بدن^[۹]“به مقدار متوسط هموگلوبین موجود در یک گلبول قرمز خون واحد اشاره دارد. MCH یک شاخص عالی برای گردش اکسیژن است و در تشخیص انواع مختلفی از کم خونی استفاده می‌شود. MCH با تقسیم مقدار هموگلوبین در حجم معینی از خون بر تعداد گلبول‌های قرمز محاسبه می‌شود. (معادله ۵)

معادله ۵:

نکته ۵: دامنه طبیعی MCH بین ۲۷/۵ تا ۳۲/۲ پیکوگرم است.

نکته۶: به طور معمول، RBC به صورت میلیون در میکرولیتر (μLء۱۰^۶) محاسبه می‌شود.

۳- محاسبه  MCHC

MCHC یا غلظت متوسط هموگلوبین در بدن، میانگین غلظت هموگلوبین در داخل یک گلبول قرمز را نشان می‌دهد و مقدار نرمال آن در بزرگسالان ۳۳ الی ۳۶ گرم/دسی لیتر است.

 معادله ۶، نحوه‌ی محاسبه‌ی MCHC را نشان می‌دهد.

معادله ۶:

واژه‌نامه: