پروتکل آماده‌سازی PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت

آیا با  PRP و پروتکل آماده‌سازی PRP آشنا هستید؟

امروزه استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) در بسیاری از حوزه‌های پزشکی روایج یافته و محققین همواره در تلاش هستند تا مزایای بیشتری از این فراورده را کشف کرده و به‌کار گیرند.

با این وجود، فرآیند تولید پلاسمای غنی از پلاکت چندان هم ساده نیست. زنده ماندن و موثر بودن پلاکت تا حد زیادی به پروتکل مورد استفاده بستگی دارد و یک سانتریفیوژ PRP برای این فرآیند بسیار مهم است.

در این مطلب قصد داریم به مرور پروتکل آماده‌سازی PRP و عوامل تاثیرگذار بر آن بپردازیم.

پروتکل آماده‌سازی PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت

با توجه به اینکه در حال حاضر استفاده از  PRPو به طور کلی فراورده‌های متراکم پلاکتی بسیار گسترش یافته است، جای تعجب نیست که دستگاه‌های زیادی به این منظور به بازار عرضه شده باشد و روش‌های مختلفی برای آماده‌سازی PRP وجود داشته باشد. به‌همین دلیل انتخاب پروتکل آماده‌سازی PRP  ممکن است کمی چالش برانگیز به نظر برسد.

• چگونه باید نمونه خون را سانتریفیوژ کرد؟
• آیا هر دستگاهی برای آماده سازی PRP مناسب است؟
• سرعت چرخش را روی چه عددی تنظیم کنیم؟

 این کار، بدون داشتن تجربه کافی، عدم شناخت نیازهای بیماران و همچنین عدم اطلاع از پارامترهای مهم در تهیه PRP امکان‌پذیر نیست.

شناخت بهتر ترکیبات خون

 برای درک بهتر پروتکل آماده‌سازی PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت، مهم است که ابتدا چهار جزء اصلی خون انسان و عملکردهای مهم آن را بشناسید:

• گلبول‌های قرمز: گلبول‌های قرمز که به نام RBC و ارتروسیت نیز شناخته می‌شوند، تقریباً ۴۵ درصد از مایع خون را تشکیل می‌دهند.  نقش اصلی گلبول‌های قرمز انتقال اکسیژن به سراسر بدن و بافت‌ها است. گلبول‌های قرمز حاوی هموگلوبین هستند که دلیل رنگ قرمز خون و عامل انتقال اکسیژن و دی اکسید کربن در سیستم بدن می‌باشد.

• گلبول‌های سفید: گلبول‌های سفید که لکوسیت نیز نامیده می‌شود، تنها ۱ درصد از گلبول‌های خون را تشکیل می‌دهند. گلبول‌های سفید از اجزای مهم سیستم ایمنی بدن هستند و در برابر عفونت از بدن محافظت می‌کنند.

• پلاسما: پلاسما قسمت مایع خون است و معمولاً حاوی ۹۰٪ آب و ۱۰٪ سایر مواد (مانند قند، مواد مغذی، پروتئین و چربی‌ها) است. پلاسما به حرکت سلول‌های خونی در سراسر بدن کمک می‌کند و سطح pH خون را طبیعی نگه می‌دارد.

• پلاکت: پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها حاوی فاکتور رشد و مواد مغذی هستند که به بهبود زخم و جلوگیری از خونریزی کمک می‌کند. هنگامی که بدن زخمی می‌شود، پلاکت‌ها در محل آسیب دیدگی جمع می‌شوند تا با لخته شدن خون به بهبود زخم کمک کنند.

پروتکل آماده‌سازی PRP

برای تهیه پلاسمای غنی از پلاکت، جداسازی پلاکت‌ها از انواع مختلف سلول‌های خونی اهمیت دارد.

این موضوع، پایه و اساس پروتکل آماده‌سازی PRP است. برای انجام این کار، پزشک باید یک نمونه خون از بیمار بگیرد.

این نمونه باید در لوله‌های حاوی ماده ضدانعقاد (مانند سدیم سیترات) جمع‌آوری شود.

پس از فرآیند سانتریفیوژکردن، گلبول‌های قرمز و گلبول‌های سفید به وضوح در انتهای لوله قرار می‌گیرند، در حالی که پلاسما در بالای ظرف شناور می‌شود.

ممکن است تصور کنید که از نظر فنی با استفاده از هر سانتریفیوژ و هر پروتکلی می‌توان پلاکت را از سایر سلول‌های خونی جدا نمود و به‌راحتی یک نمونه PRP به‌دست آورد. اما مسئله تنها جداسازی پلاکت‌ها نیست. بلکه باید پلاسمایی ایجاد کرد که در آن پلاکت‌ها آسیب ندیده و غلظت پلاکت در پلاسما بالا باشد.

در حالت ایده‌آل، کنسانتره پلاکتی برای PRP باید بین ۵ تا ۷ برابر غلظت متوسط ​​پلاکتی باشد. به این منظور از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:

تکنیک جداسازی با ژل (Gel Separator)

تکنیک جداسازی با ژل یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای جداسازی پلاسما از RBC و  WBC  است. در این روش، یک لوله با یک ماده ژل مانند پر می‌شود. سانتریفیوژ کردن خون در یک لوله پر از ژل باعث می‌شود پلاکت به سمت ژل برود و طبق فرآیند اسمز، پلاکت از گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز جدا می‌شود.

تکنیک جداسازی با ژل به طور موثری پلاکت را از سلول‌های خونی جدا می‌کند، اما یک نقطه ضعف این سیستم این است که می‌تواند منجر به پلاسمای ضعیف پلاکتی شود. به این معنی که پلاسما غلظت پلاکت پایینی دارد. در این روش معمولاً پس از سانتریفیوژ کردن، غلظت پلاکت موجود در پلاسما ۱ تا ۵/۱ برابر میزان عادی خواهد بود.

تکنیک بافی کوت (Buffy coat)

بافی کوت یک لایه از گلبول‌های سفید و پلاکت‌هایی است که پس از سانتریفیوژ کردن خون در وسط لوله ایجاد می‌شوند.

برای انجام این کار، لوله آزمایش حاوی نمونه خون در دستگاه سانتریفیوژ با سرعت بسیار بالایی چرخانده می‌شود. بالاترین لایه خون حاوی پلاسما است و مخلوطی از پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز در پایین لایه پلاسما قرار دارد.

 این سیستم بهترین غلظت پلاکتی را به شما می‌دهد که بین ۵ تا ۷ برابر غلظت عادی پلاکت در خون است. توجه داشته باشید که قبل از انجام تزریق PRP، باید بافی کوت را از RBC جدا کنید بدون اینکه آن را آلوده کنید.

بافی کوت با چرخش دوبل (Buffy coat with a double spin)

دوبل کردن فرایند سانتریفیوژ نمونه خون، فاکتور غلظت پلاکتی آن را افزایش می‌دهد. این فرآیند می‌تواند گلبول‌های قرمز را به طور کامل حذف کند. بنابراین غلظت پلاکت‌ها حتی بیشتر می‌شود.

فاکتورهای موثر بر پروتکل آماده‌سازی PRP

سانتریفیوژ کردن خون یک فرآیند مهم در آماده سازی PRP است و باید به طور موثر انجام شود تا فاکتورهای رشد ضروری، از بین نروند. بنابراین انتخاب یک سانتریفیوژ مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است.

 اما سانتریفیوژ تنها عامل موثر در تهیه پلاسمای غنی از پلاکت نیست. بلکه پروتکل آماده‌سازی PRP، به متغیرهایی دیگری نیز بستگی دارد که در ادامه به مرور آن‌ها خواهیم پرداخت.

۱. پروتکل سانتریفیوژ کردن

یکی از نکات مهم در پروتکل آماده سازی PRP توجه به نحوه سانتریفیوژ کردن نمونه است. در تهیه PRP دو نوع پروتکل سانتریفیوژ کردن بسیار متداول است.

• سیستم تک چرخش (single spin)
• سیستم دبل چرخش (double spin)

در روش جداسازی با ژل، از تکنیک تک چرخش استفاده می‌شود که در آن فرآیند اسمز، سدی ایجاد می‌کند تا سلول‌های خون و پلاسما از یکدیگر جدا شوند.

اما در پروتکل دبل چرخش، RBC،WBC و پلاسما از یکدیگر جدا می‌شوند و در مرحله دوم، چرخش نرم‌تری انجام می‌شود که بیشتر اجزای خون را طبقه‌بندی کرده و غلظت پلاکت را غنی می‌کند.

۲. زمان سانتریفیوژ

در پروتکل آماده سازی PRP نمونه خون اغلب به مدت  ۱۰ دقیقه سانتریفیوژ می‌شود.

در یک کارآزمایی، محققین مدت زمان‌های مختلفی را برای دست‌یابی به PRP آزمایش کردند. طبق نتایج این مطالعه، نمونه‌هایی که به مدت ۶ دقیقه سانتریفیوژ شدند نتایج غلظت نسبتاً کمتری نسبت به محصولاتی که به مدت ۱۰ دقیقه فرآوری شده بودند داشتند. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که کنترل مدت زمان سانتریفیوژ می‌تواند بر غلظت و بازیابی پلاکتی تأثیر بگذارد.

۳. دما و سرعت سانتریفیوژ

سرعت چرخش یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در آماده‌سازی PRP است و بر روند تقسیم اجزای خون نیز تأثیر می‌گذارد. سرعت سانتریفیوژ اغلب بر حسب دور در دقیقه (rpm) اندازه گیری می‌شود. کم بودن بیش از اندازه‌ی سرعت چرخش می‌تواند باعث جدا نشدن اجزای خون شود.

 در مقابل چرخاندن خون با سرعت بالا می‌تواند باعث ایجاد اصطکاک و افزایش دمای نمونه شود. این احتمال وجود دارد که نمونه پلاکت غلیظ در صورت افزایش دما، زودتر از زمان مورد نظر وارد فاز فعال‍سازی شود و هنگام استفاده، دیگر کاربرد موثری نداشته باشد.

به‌طور متوسط، نمونه‌های خون برای تهیه PRP با   سرعت RPM  ۳۴۰۰ سانتریفیوژ می‌شوند، مگر اینکه پروتکل‌های آزمایشگاه، سرعت دیگری را توصیه کرده باشند.

همچنین مطالعات نشان می‌دهد که خنک کردن پلاکت‌ها در دمای ۱۲-۱۶ درجه سانتی‌گراد به بازیابی بیشتر پلاکت‌ها کمک کرده و کارایی آن را حفظ می‌کند.

سخن پایانی

امروزه پلاسمای غنی از پلاکت اهمیت بسیار بالایی در حوزه پزشکی و زیبایی پیدا کرده است. شما به عنوان یک پرسنل آزمایشگاهی و یا یک فرد عادی ممکن است بخواهید اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید. ما در مجموعه مقالاتی که تاکنون در زمینه PRP آماده کرده‌ایم، سعی کردیم تا در رابطه با موضوعات مختلفی مانند موارد زیر صحبت کنیم.

• PRP چیست و چه کاربردی دارد؟
• فراورده‌های متراکم پلاکتی چند دسته هستند؟
• پروتکل آماده‌سازی PRP چگونه است؟
• و …

امیدواریم این مطالب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه: