التهاب مثانه (سیستیت)

سیستیت ^[۱] یک اصطلاح پزشکی برای التهاب مثانه است. در اکثر مواقع این التهاب ناشی از عفونت‌های باکتریایی است و به آن UTI یا همان عفونت‌های مجاری ادراری گفته می‌شود. (برای کسب اطلاعات بیش‌تر به مقاله “عفونت‌های مجاری ادراری” مراجعه فرمایید.)

عفونت مثانه می‌تواند دردناک و آزار دهنده باشد. چنانچه این عفونت‌ها به کلیه‌ سرایت کنند، مشکلات جدی‌تری را برای دستگاه ادراری ایجاد می‌کنند.

التهاب مثانه ممکن است در اثر واکنش بدن به روش‌های درمانی مانند پرتو درمانی، مصرف برخی از داروها یا محصولات بهداشتی زنانه و استفاده طولانی مدت از سوند ایجاد شود. همچنین ممکن است سیستیت به دلیل عوارض ناشی از سایر بیماری‌ها ایجاد شود.

دستگاه ادراری

دستگاه ادراری شامل قسمت‌های زیر است:

• کلیه‌ها
• حالب‌ها
• مثانه
• مجاری ادراری

همه‌ی این قسمت‌ها در دفع مواد زائد بدن نقش دارند.

کلیه‌ها یک جفت اندام لوبیایی شکل هستند که در پشت ناحیه فوقانی شکم قرار دارند. این اندام‌ها مواد زائد خون را دفع کرده و غلظت بسیاری از مواد موجود در بدن را تنظیم می‌کنند.

لوله‌های حالب (میزنای‎‌) ادرار را از کلیه به مثانه منتقل کرده و در آنجا ذخیره می‌کنند تا زمانی که توسط مجاری ادراری از مثانه خارج شوند.

علائم التهاب مثانه (سیستیت)

• تعجیل در دفع ادرار به محض احساس دفع
• سوزش هنگام دفع ادرار
• دفع ادرار مکرر و به مقدار کم
• وجود خون در ادرار (هماچوری)
• دفع ادرار ابری (کدر) با بوی تند
• احساس ناراحتی در ناحیه لگن
• احساس فشار در پایین شکم
• تب خفیف

چنانچه دفعات دفع ادرار غیر ارادی کودکان، در طول روز افزایش پیدا کند، می‌تواند نشانه‌ای از عفونت ادراری (UTI) باشد. لازم به ذکر است که شب ادراری به تنهایی جزو علائم عفونت‌ مجاری ادراری نیست.

سیستیت باکتریایی

عفونت ادراری معمولا زمانی ایجاد می‌شود که باکتری‌ها از طریق مجاری ادراری وارد بدن می‌شوند و شروع به تکثیر می‌کنند. در بیش‌تر موارد التهاب مثانه ناشی از فعالیت نوعی باکتری به نام اشریشیاکلی (E.coli) می‌باشد.

عفونت‌های باکتریایی مثانه در زنان ممکن است در اثر برقراری رابطه جنسی به وجود بیاید. با این وجود حتی افرادی که رابطه جنسی برقرار نمی‌کنند نیز مستعد ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری تحتانی هستند زیرا ناحیه تناسلی زنان اغلب باکتری‌هایی دارد که می‌توانند باعث بروز التهاب در مثانه شوند.

انواع سیستیت (التهاب مثانه) غیرعفونی

اگرچه عفونت‌های باکتریایی، شایع‌ترین علت بروز سیستیت هستند اما عوامل غیرعفونی دیگر نیز ممکن است باعث ملتهب شدن مثانه شوند. در ادامه این موارد را ذکر می‌کنیم:

۱. سیستیت بینابینی (Interstitial cystitis):

سیستیت بینابینی یک التهاب مزمن است که به آن سندروم مثانه دردناک ^[۲] نیز گفته می‌شود. این عفونت در زنان شایع‌تر است و علت ایجاد آن مشخص نسیت به همین دلیل تشخیص و درمان این بیماری بسیار دشوار است.

۲. سیستیت ناشی از دارو (Drug-induced cystitis) :

سیستیت دارویی به دلیل استفاده از برخی داروهای خاص مانند داروهای شیمی‌درمانی سیکلوفسفامید و ایفوسفامید به وجود می‌آید. زیرا این داروها بعد از تجزیه شدن، از مثانه خارج می‌شوند.

۳. سیستیت ناشی از تابش اشعه (Radiation cystitis):

پرتو درمانی در ناحیه لگن می‌تواند باعث ایجاد التهاب در بافت مثانه شود و سیستیت ناشی از تابش اشعه را به وجود آورد.

۴. سیستیت ناشی از ورود یک جسم خارجی به بدن (Foreign-body cystitis):

استفاده طولانی مدت از سوند می‌تواند باعث عفونت‌های باکتریایی و آسیب‌های بافتی دیگر شود که هر دو التهاب ایجاد می‌کنند.

۵. سیستیت ناشی از مواد شیمیایی (Chemical cystitis):

ممکن است بدن افراد نسبت به بعضی از مواد شیمیایی (مانند: محصولات بهداشتی زنانه، مواد شوینده مخصوص استحمام، محصولات مراقبتی جلوگیری از بارداری) حساسیت شدید نشان دهند. ساختار این مواد به گونه‌ای است که ممکن است یک نوع واکنش آلرژیک در مثانه ایجاد کنند و موجب بروز التهاب شوند.

۶. سیستیت ناشی از عوارض دیگر بیماری‌ها (Cystitis associated with other conditions):

سیستیت می‌تواند به دلیل عوارض بیماری‌های دیگر مانند دیابت، سنگ کلیه، پروستات بزرگ شده و ضایعات نخاعی در مثانه ایجاد شود.

چه افرادی بیش‌تر در معرض ابتلا به التهاب مثانه (سیستیت) قرار دارند؟

برخی افراد نسبت به افراد دیگر بیش‌تر به عفونت‌های دستگاه ادراری یا عفونت‌های مثانه مبتلا می‌شوند. زنان به دلیل آناتومی بدنشان بیش‌تر مستعد ابتلا به این بیماری‌ها هستند. مجاری ادراری در زنان کوتاه است و این مسئله باعث می‌شود باکتری‌ها سریع‌تر به مثانه برسند. در ادامه به بررسی فاکتورهای ریسک و عواملی که احتمال ابتلا به این بیماری در زنان را افزایش می‌دهد، می‌پردازیم:

• رابطه جنسی: مقاربت جنسی می‌تواند منجر به راهیابی باکتری‌ها به مجاری ادرار شوند.
• استفاده از محصولات پیشگیری از بارداری: استفاده از این محصولات می‌تواند ریسک ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری را افزایش دهد.
• بارداری: تغییرات هورمونی که در دوره بارداری در بدن به وجود می‌آیند، احتمال ابتلا به عفونت مثانه را افزایش می‌دهند.
• یائسگی: تغییر سطح هورمون‌های بدن در زنان یائسه اغلب با عفونت‌های ادراری همراه است.

فاکتورهای ریسک بیماری التهاب مثانه (سیستیت) در مردان و زنان

احتمال ابتلا به سیستیت در مردانی که از سلامت جسمی برخوردارند و بیماری زمینه‌ای خاصی ندارند، بسیار کم است. عواملی که احتمال ابتلا به التهاب مثانه را افزایش می‌دهد، شامل موارد زیر است:

• اختلال در جریان ادرار: در صورت داشتن سنگ مثانه یا بزرگ شدن پروستات در مردان احتمال ایجاد اختلال در دفع ادرار وجود دارد.
• سیستم ایمنی ضعیف: در شرایط خاص مانند ابتلا به دیابت، HIV (ایدز) و شیمی درمانی در سیستم ایمنی بدن تغییراتی ایجاد می‌شود. در این شرایط سیستم ایمنی ضعیف شده و خطر ابتلا به عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی در مثانه افزایش خواهد یافت.

استفاده طولانی مدت از سوندهای پزشکی: اغلب افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن و افراد مسن، نیاز به استفاده از سوندها دارند. استفاده طولانی مدت از سوندهای پزشکی، احتمال تخریب بافت و آسیب پذیری مثانه نسبت به عفونت‌های باکتریایی را افزایش می‌دهد.

عوارض بیماری سیستیت (التهاب مثانه)

در صورت درمان مناسب و سریع، بیماری سیستیت به ندرت عوارض ایجاد می‌کند. اما با نادیده گرفتن و عدم درمان، می‌تواند عوارضی را به همراه داشته باشد. این عوارض شامل موارد زیر است:

• عفونت کلیه: چنانچه عفونت مثانه درمان نشود می‌تواند به عفونت کلیه منجر شود که به آن پیلونفریت (pie-uh-low-nuh-FRY-tis) گفته می‌شود. عفونت در کلیه‌ها می‌توانند موجب بروز آسیب‌های دائمی به کلیه شوند.

کودکان (۶ تا ۸ سال) و افراد مسن بیش‌تر در معرض آسیب‌های کلیوی- در اثر عوارض سیستیت – قرار دارند زیرا وجود علائم عفونت مثانه برای این افراد اغلب نادیده گرفته می‌شود و یا با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته می‌شود. به این ترتیب درمانی برای آن صورت نمی‌گیرد در نتیجه این عفونت به کلیه‌ها نفوذ کرده و باعث ایجاد عفونت‌های کلیوی خواهند شد.

• وجود خون در ادرار: در صورت ابتلا به سیستیت طی بررسی‌ میکروسکوپی ادرار ممکن است سلول‌های خون در آن مشاهده شود که قابل درمان است. (هماچوری میکروسکوپی) اگر سلول‌های خونی بعد از درمان نیز در ادرار باقی مانده باشند، برای برطرف کردن مشکل باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.

وجود خون در ادرار (هماچوری ناخالص یا هماچوری میکروسکوپی) معمولا از عوارض سیستیت باکتریایی نیست و به دلیل ورم مثانه ناشی از شیمی درمانی و اشعه ایجاد می‌شود. پس وجود خون در ادرار اغلب از عوارض سیستیت ناشی از مواد شیمیایی یا سیستیت ناشی از تابش اشعه است.

در صورت ابتلا به التهاب مثانه (سیستیت) و پیش از مراجعه به پزشک، چه نکاتی را باید مدنظر قرار داد؟

• از پزشک خود سوال کنید که آیا لازم است پیش از مراجعه، اقدامات خاصی (مانند جمع‌آوری نمونه ادرار) انجام دهید یا خیر.
• علائم خود را یادداشت کنید. (حتی علائمی که به التهاب مثانه مربوط نیست.)
• لیستی از تمامی داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید، تهیه کنید.
• در صورت امکان هنگام مراجعه به پزشک، یک نفر از اعضای خانواده یا دوستان را همراه خود ببرید. گاهی یادآوری تمام نکات و توصیه‌های پزشک دشوار است و شخصی که همراه شما است به شما در یادآوری این صحبت‌ها کمک می‌کند.
• پیش از مراجعه به پزشک، سوالات خود را روی یک برگه یادداشت کنید.

سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید شامل موارد زیر است:

• علت بروز این علائم در بدن من چیست؟
• آیا علل احتمالی دیگری هم وجود دارد؟
• برای اطمینان از تشخیص بیماری به آزمایشات دیگری نیاز دارم؟
• چه عواملی باعث شده تا به سیستیت مبتلا شوم؟
• چه روش درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
• اگر اولین روش درمانی موثر واقع نشد، چه روش دیگری را پیشنهاد می‌کنید؟
• آیا من در معرض عوارض ناشی از این بیماری قرار دارم؟
• خطر‌های این بیماری چیست؟
• برای کاهش خطر عود مجدد این بیماری، چه اقداماتی را باید انجام دهم؟
• آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟

سوالاتی که احتمالا پزشک از شما می‌پرسد:

• اولین بار کی متوجه علائم خود شدید؟
• آیا تا به حال سابقه ابتلا به بیماری‌های عفونت مثانه یا کلیه را داشته‌اید؟
• درد و ناراحتی شما به چه اندازه است؟
• در طول روز چند مرتبه دفع ادرار دارید؟
• آیا با دفع ادرار علائم برطرف می‌شوند؟
• آیا کمر درد دارید؟
• آیا تب کرده‌اید؟
• آیا تا به حال در ادرار خود خون یا ترشحات دیده شده است؟
• رابطه جنسی داشته‌اید؟
• از چه روش مراقبتی برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنید؟
• آیا می‌توانید باردار شوید؟
• آیا شما بیماری دیگری دارید یا تحت درمان بیماری دیگری قرار دارید؟
• آیا تا به حال از سوندهای پزشکی استفاده کرده‌اید؟
• در حال حاضر از چه داروها، ویتامین‌ها‌ و مکمل‌هایی استفاده می‌کنید؟

برای تشخیص التهاب مثانه (سیستیت) چه آزمایش‌هایی انجام می‌شود؟

• آنالیز ادرار: در صورتی که مشکوک به عفونت مثانه باشید، ممکن است پزشک برای شما آزمایش ادرار تجویز کند. از طریق این آزمایش وجود خون یا چرک در ادرار مشخص خواهد شد. همچنین ممکن است پزشک درخواست آزمایش کشت باکتری ادرار بدهد.

• سیستوسکوپی: در این آزمایش سیستوسکوپ –لوله نازک مجهز به دوربین و منبع نور- را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌کنند تا دستگاه ادراری شما را از نظر بیماری‌های مختلف بررسی کنند.

همچنین با استفاده سیستوسکوپ می‌توان نمونه کوچکی از بافت (بیوپسی) را برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی خارج کرد. اگر اولین بار است که علائم و نشانه‎‌های التهاب مثانه را مشاهده می‌کنید، به احتمال زیاد لازم نیست این آزمایش را انجام دهید.

• عکسبرداری: معمولا نیازی به عکس نیست اما در بعضی موارد –به خصوص زمانی که هیچ نشانه‌ای از عفونت مشاهده نشود- ممکن است لازم باشد تصویر دستگاه ادراری گرفته شود. به عنوان مثال اشعه x یا سونوگرافی ممکن است به پزشک کمک کند تا سایر علل احتمالی التهاب مثانه مانند تومور یا ناهنجاری ساختاری را تشخیص دهد.

برای درمان التهاب مثانه (سیستیت) از چه داروهایی استفاده می‌شود؟

به طور کلی از میان انواع سیستیت‌ها، سیستیت باکتریایی با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود و داروهایی که برای درمان سیستیت غیر عفونی تجویز می‌شود، متفاوت است و به علت ایجاد سیستیت بستگی دارد.

۱. درمان سیستیت باکتریایی

اولین اقدام برای درمان سیستیت باکتریایی، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها است. این که چه نوع دارویی تا چه مدت باید مصرف شود، به باکتری‌های موجود در بدن و وضعیت جسمانی شما بستگی دارد.

در صورتی که اولین بار است به این عفونت مبتلا می‌شوید، بعد از یک یا چند روز مصرف آنتی‌بیوتیک این بیماری تا حد قابل توجهی بهبود خواهد یافت. با این حال بسته به شدت عفونت ممکن است لازم باشد به مدت سه روز تا یک هفته آنتی‌بیوتیک مصرف کنید.

اگر به صورت مکرر به عفونت‌های مجاری ادراری مبتلا می‌شوید، ممکن است طی مدت طولانی‌تری آنتی‌بیوتیک مصرف کنید. در این مورد ممکن است نیاز باشد به یک پزشک متخصص در زمینه اختلالات دستگاه ادراری (متخصص اورولوژیست یا نفرولوژیست) مراجعه کنید تا مشخص شود که آیا ناهنجاری‌های اورولوژی باعث ایجاد عفونت شده است یا خیر.

اگر علت بروز سیستیت عفونت‌های بیمارستانی باشد، پزشکان در درمان آن با یک چالش مواجه هستند زیرا باکتری‌هایی که در بیمارستان‌ها وجود دارند، اغلب نسبت به انواع داروهای  آنتی‌بیوتیک‌ مقاوم هستند به همین دلیل نیاز است جهت درمان بیماری انواع مختلفی از آنتی‌بیوتیک‌ها مورد استفاده قرار گیرند یا حتی سایر درمان‌ها موثر باشند.

از آنجایی که زنان یائسه بیش‌تر در معرض ابتلا به سیستیت قرار دارند، پزشک به احتمال زیاد استفاده از کرم استروژن واژینال را توصیه می‌کند. (این تجویز در صورتی است که بیمار قادر به استفاده از این کرم‌ها باشد و مصرف این دارو برای بیمار مشکلات دیگری را ایجاد نکند.)

۲. درمان سیستیت بینابینی

علت وجود التهاب در سیستیت بینابینی به طور دقیق مشخص نیست و یک درمان مشخص برای  آن وجود ندارد و روش‌های درمان برای هر بیمار متفاوت است. عواملی که باعث ایجاد سیستیت بینابینی می‌شوند شامل موارد زیر است:

• داروهای خوراکی یا داروهایی که مستقیما در مثانه قرار می‌گیرند.
• روش‌های درمانی مانند کشش مثانه با آب یا گاز و جراحی مثانه.
• تحریک عصب با پالس‌های الکتریکی خفیف که برای تسکین درد لگن و درمان تکرر ادرار استفاده می‌شود.

۳. درمان انواع دیگری از سیستیت‌های غیر عفونی

• اگر بدن شما به مواد شیمیایی خاصی مانند مواد شوینده یا محصولات مراقبت جنسی حساسیت نشان می‌دهد، عدم استفاده از این محصولات احتمال ابتلا به سیستیت را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و در صورت ابتلا به این بیماری، از تشدید علائم آن جلوگیری می‌کند.

• درمان‌های سیستیت ناشی از شیمی درمانی یا پرتو درمانی بر کنترل درد (معمولا با دارو) و هیدراسیون (دریافت مایعات کافی برای از بین بردن مواد محرک مثانه) متمرکز است.

درمان‌های خانگی برای بیماری سیستیت

• کمپرس آب گرم: از کیسه آب گرم استفاده کنید. قرار دادن یک کیسه آب گرم روی شکم فشار مثانه کاهش می‌دهد و درد آن را تسکین داده و به حداقل می‌رساند.
• هیدراته نگهداشتن بدن: مایعات زیادی بنوشید تا بدنتان را مرطوب نگه‌دارید. تا زمانی که التهاب به طور کامل برطرف نشده از مصرف قهوه، نوشیدنی‌های کافئین دار، آب مرکبات و غذاهای پر ادویه پرهیز کنید. این مواد می‌توانند مثانه را تحریک کنند و نیاز به دفع ادرار را تشدید کنند.
• استفاده از سیتزبث: برای کمک به تسکین درد و ناراحتی‌های دیگر به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه از سیتزبث (حمام آب گرم) استفاده کنید.

سیتزبث (لگن هموروئید) تجهیزی است جهت آب‌درمانی که به تسریع روند بهبود التهاب مثانه کمک می‌کند. هیدروتراپی با سیتزبث، جریان خون را در ناحیه تحت درمان افزایش داده و به این ترتیب پروسه درمان را کوتاه‌تر می‌کند.

راه‌های پیشگیری از ابتلا به سیستیت

آب زغال‌اخته ^[۳] یا قرص‌های حاوی پرو آنتوسیانیدین اغلب احتمال ابتلا به عفونت‌های مثانه را کاهش می‌دهند. به همین دلیل استفاده از این مواد برای زنان مستعد ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری توصیه می‌شود. (اگرچه مطالعات اخیر نشان داده است که اثربخشی این مواد کم‌تر از حد انتظار است.)

موارد ذکر شده در زیر احتمال ابتلا به التهاب مثانه را کاهش می‌دهد:

• مایعات فراوان به ویژه آب بنوشید: اگر تحت شیمی درمانی یا پرتو درمانی هستید –مخصوصا در روزهای درمان- از مایعات فراوان استفاده کنید.
• ادرار خود را نگه‌ ندارید: به محض این که احساس ادرار داشتید آن را دفع کنید.
• پس از دفع مدفوع مقعد را از جلو به عقب تمیز کنید: این کار از ورود باکتری‌های ناحیه مقعد به واژن و مجاری ادراری جلوگیری می‌کند.
• به جای استفاده از وان، دوش بگیرید: اگر مستعد ابتلا به عفونت هستید، دوش گرفتن به جای استفاده از وان حمام می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری را تا حد زیادی کاهش داده و از بروز آن‌ جلوگیری کند.
• پوست اطراف مقعد را به آرامی بشویید: این کار را مرتب و ملایم به صورت روزانه انجام دهید و جهت شست و شو از صابون‌هایی که باعث التهاب و خشکی پوست می‌شوند، استفاده نکنید زیرا پوست این نواحی حساس و تحریک پذیر است.
• تخلیه مثانه بعد از مقاربت جنسی: بعد از مقاربت جنسی سریعا مثانه خود را خالی کنید و برای کمک به دفع باکتری‌ها یک لیوان کامل آب بنوشید.

از اسپری‌های خوشبو کننده و محصولات زنانه در ناحیه تناسلی استفاده نکنید: این محصولات می‌توانند موجب تحریک مثانه و مجاری ادرار شوند.

چه زمان باید به پزشک مراجعه کنید؟

• بلافاصله بعد از این که علائم و نشانه‌های مشترک با عفونت کلیه‌ مانند درد در قسمت پشت یا پهلو، تب و لرز و حالت تهوع و استفراغ را مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید. پس از چکاپ اولیه توسط پزشک، ممکن است نیاز باشد به یک متخصص کلیه و مجاری ادراری (اورولوژیست یا نفرولوژیست) مراجعه کنید.

• در صورتی که علائمی مانند تعجیل در دفع ادرار، تکرر ادرار، دفع دردناک ادرار یا وجود خون در ادرار را مشاهده کردید و این علائم بیش‌تر از چند ساعت طول کشید یا در گذشته سابقه ابتلا به بیماری UTI را داشته‌اید، حتما به پزشک مراجعه کنید.

• در صورت داشتن علائم سیستیت پس از اتمام دوره آنتی‌بیوتیک، با پزشک خود تماس بگیرید زیرا ممکن است به داروی دیگری نیاز داشته باشید.

• اگر کودک شما دچار بی‌اختیاری ادرار است، با پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید.

• در مردان سالم، بروز التهاب مثانه نادر است و در صورت بروز این بیماری باید به پزشک مراجعه کنید.

جمع‌بندی

همان طور که گفته شد التهاب مثانه که در پزشکی به آن سیستیت گفته می‌شود، یک بیماری دردناک و آزاردهنده است. بیماری سیستیت در زنان شایع‌تر از مردان است.

این بیماری انواع مختلفی دارد و در صورتی که سریعا درمان نشود موجب بروز بیماری‌های جدی‌تر مانند عفونت‌های کلیوی خواهد شد.

هدف از نگارش این مطلب آشنایی با بیماری سیستیت، علائم و روش‌های درمان آن بود. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد. اگر اطلاعات دیگری در رابطه با این بیماری در دست دارید، آن را با دیگر خوانندگان این مطلب به اشتراک بگذارید.