آزمایش سیتولوژی چیست ؟ با انواع نمونه سیتولوژی بیشتر آشنا شویم
سیتولوژی آزمایشی است که اغلب روی نمونه‌های مایع انجام می‌شود. این آزمایش عمدتا برای تشخیص یا غربالگری سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما برای غربالگری ناهنجاری‌های جنینی، آزمایش پاپ اسمیر، تشخیص ارگانیسم‌های عفونی در ادرار نیز کاربرد دارد.
یک نمونه سیتولوژی ممکن است به روش‌های مختلفی جمع‌آوری شود. به عنوان مثال:
- خراش دادن سطح بافت، مانند آزمایش پاپ اسمیر
- جمع‌آوری مایعات بدن، مانند ادرار یا خلط
- آسپیراسیون سوزن ظریف، مانند مایع شکمی در آسیت، مایع جنب از ریه‌ها یا مایع مغزی نخاعی از کانال نخاعی
در ادامه قصد داریم به بررسی کاربرد آزمایش سیتولوژی بپردازیم. ضمن آن نحوه جمع‌آوری نمونه در این آزمایش را نیز توضیح خواهیم داد. پس در ادامه با ما همراه باشید.
آزمایش سیتولوژی چیست؟
سیتولوژی (Cytology) با عنوان آسیب‌شناسی سلولی نیز شناخته می‌شود. این حوزه آزمایشگاهی، شامل بررسی سلول‌های خاصی از بافت یا مایعات بدن است. سیتولوژی فقط سلول‌هایی را بررسی می‌کند که بسیار ریز هستند. به همین دلیل آسیب‌شناسان فقط به یک نمونه بسیار کوچک از بافت برای انجام آزمایش سیتولوژی نیاز دارند.
کاربرد اصلی سیتولوژی غربالگری سرطان است. اما امروزه این آزمایش در حوزه‌های دیگر تشخیصی نیز کاربرد دارد.
برخی از انواع رایج آزمایشات سیتولوژی عبارتند از:
- سیتولوژی زنان
- سیتولوژی ادرار
- سیتولوژی پستان
- سیتولوژی تیروئید
- سیتولوژی غدد لنفاوی
- سیتولوژی تنفسی
- سیتولوژی چشم
- سیتولوژی گوش
- سیتولوژی دستگاه گوارش
معرفی شاخه‌های مختلف سیتولوژی
سیتولوژی دو شاخه اصلی دارد:
- سیتولوژی لایه برداری (exfoliative cytology)
- سیتولوژی مداخله‌ای (intervention cytology)
سیتولوژی لایه برداری
در سیتولوژی لایه‌بردار، معمولا سلول‌ها به صورت دستی از سطح بافت خراشیده می‌شوند. برخی از نمونه‌هایی که به این روش جمع‌آوری می‌شوند در ادامه ذکر شده است:
- پاپ اسمیر: تست پاپ اسمیر (Pap smear) شناخته شده ترین نوع سیتولوژی لایه برداری است. در این آزمایش، سلول‌های دهانه رحم با استفاده از یک اسپاچولا برداشته شده و روی لام قرار می‌گیرند.
- نمونه‌های دستگاه گوارش: در این موارد، سلول‌های پوشش داخلی دستگاه گوارش، طی آندوسکوپی جمع‌آوری می‌شوند.
- نمونه‌های پوست یا مخاط: سلول‌ها از پوست یا غشاهای مخاطی ، مانند داخل بینی یا دهان برداشته می‌شوند.
گاهی اوقات نمونه به طور طبیعی از بدن دفع می‌شود. این دسته از نمونه‌ها نیز جزء سیتولوژی لایه برداری هستند. نمونه‌های زیر مثال‌هایی از این دسته هستند.
- نمونه‌های تنفسی، مانند بزاق و خلط
- نمونه‌های ادراری
- ترشحات غیرطبیعی بدن مانند چشم، واژن یا سینه‌ی بانوان
سیتولوژی مداخله ای
در سیتولوژی مداخله‌ای باید پوست فرد به نوعی سوراخ شود تا نمونه‌ای از سلول‌ها جمع‌آوری گردد.
رایج‌ترین نوع سیتولوژی مداخله‌ای، آسپیراسیون با سوزن ظریف[1] (FNA) است. در این روش، پزشک یا پرستار یک سوزن نازک را به ناحیه مورد نظر وارد کرده و مایع را بیرون می‌کشد. سپس یک آسیب شناس سلول‌های مایع را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند.
سیتولوژی مداخله‌ای اغلب در نواحی زیر انجام می‌شود.
- توده‌های پر از مایع (کیست) زیر پوست.
- توده‌های جامد (ندول‌ها) زیر پوست
- غدد لنفاوی
- مایع پریکارد در کیسه اطراف قلب
- مایع جنب در فضای بین ریه و داخل دیواره قفسه سینه
آزمایش سیتولوژی توسط چه کسی انجام می‌شود؟
بسته به نوع آزمایش سیتولوژی، افراد مختلفی ممکن است نمونه را جمع‌آوری کنند. به عنوان مثال، یک متخصص زنان ممکن است از دهانه رحم شما برای آزمایش سیتولوژی پاپ اسمیر نمونه برداری کند. اما بخش بررسی نمونه معمولابر عهده یک پاتولوژیست یا سیتوپاتولوژیست است.
آزمایش سیتولوژی چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش سیتولوژی بسته به نوع سلولی و نوع نمونه (بافت یا مایع) متفاوت است. به‌طور کلی، چهار مرحله برای آزمایش سیتولوژی وجود دارد.
- جمع‌آوری نمونه
- پردازش سلول‌های نمونه
- بررسی سلول‌های نمونه زیر میکروسکوپ
- به اشتراک گذاری نتایج
در ادامه توضیحاتی در مورد هریک از این مراحل بیان شده است.
۱. جمع‌آوری نمونه
همانطور که گفته شد، نمونه سیتولوژی ممکن است به یکی از روش‌های زیر جمع‌آوری شود.
- خراش دادن بافت
- جمع‌آوری نمونه‌های مایع یا ترشحات بدن
- استفاده از آسپیراسیون با سوزن ظریف
۲. پردازش سلول های نمونه
پردازش و آماده‌سازی نمونه سیتولوژی برای بررسی در آزمایشگاه نیز بسته به نوع نمونه متفاوت است.
- اگر نمونه با خراش دادن جمع‌آوری شده باشد، معمولا مستقیما روی لام پخش می‌شود. این روش، تهیه اسمیر نام دارد. اسمیرها برای بررسی به آزمایشگاه ارسال خواهند شد.
- اگر نمونه شامل مایعات بدن باشد، به احتمال زیاد آماده سازی اسمیر امکان‌پذیر نیست. زیرا نمونه خیلی رقیق است (فقط چند سلول در مایع وجود دارد). در این شرایط نمونه در یک ظرف کوچک به آزمایشگاه آسیب شناسی ارسال می‌شود.
زمانی که نمونه به آزمایشگاه ارسال می‌شود نیز روش‌های متفاوتی برای پردازش آن وجود دارد.
گاهی، پاتولوژیست از روش‌های رنگ‌آمیزی نمونه استفاده می‌کند. یک آسیب شناس یا تکنسین آزمایشگاه، بسته به نوع نمونه، اسمیرها را در رنگ‌های خاصی فرو می‌برد. رنگ آمیزی به دیدن و بررسی سلول‌ها زیر میکروسکوپ کمک می‌کنند.
اگر نمونه سیتولوژی مایع باشد، آسیب شناس یا تکنسین آزمایشگاه از دستگاهی به نام سانتریفیوژ برای جدا کردن سلول‌های مورد نظر استفاده می‌کند. سانتریفیوژ با چرخاندن نمونه، سلول‌های خاصی را از مایع جدا می‌کند. سپس آسیب شناس سلول‌ها را روی لام قرار می‌دهد و ممکن است آن‌ها را رنگ‌آمیزی کند.
۳. بررسی سلول های نمونه
پس از پردازش و رنگ آمیزی نمونه‌های سیتولوژی، نوبت بررسی آن‌ها زیر میکروسکوپ است. پاتولوژیست به دنبال سلول‌های غیر طبیعی می‌گردد. سلول‌های غیر طبیعی به کمک ماژیک مخصوص روی لام علامت‌گذاری می‌شوند. سپس پاتولوژیست بر اساس سلول‌ها، نتیجه را اعلام می‌کند.
۴. به اشتراک گذاری نتایج
- آیا سلول های غیر طبیعی دیده شده است یا خیر.
- اگر سلول‌های غیر طبیعی پیدا کردند، چه نوع بیماری، عفونت یا سرطانی در نمونه وجود دارد؟
- سلول های سرطانی چقدر شبیه سلول‌ها یا بافت‌های طبیعی هستند.
چگونه برای آزمایش سیتولوژی آماده شوم؟
اکثر آزمایشات سیتولوژی ساده و بدون درد هستند. بنابراین به آمادگی خاصی نیاز نیست. پیش از آزمایش قطعا روند آزمایش برای شما توضیح داده خواهد شد.
آیا آزمایش سیتولوژی خطرناک است؟
عوارض ناشی از آزمایش سیتولوژی بسیار نادر است. اگر هم اتفاق بیفتد، اغلب خفیف هستند. مانند بسیاری از انواع آزمایش‌های پزشکی، آزمایش سیتولوژی نیز می‌تواند نتیجه منفی یا مثبت کاذب بدهد. پس نتایج آزمایش لزوما به معنای ابتلا به سرطان یا عفونت نیست.
مزایای آزمایش سیتولوژی چیست؟
یکی از مزایای مهم آزمایش سیتولوژی، مقدار کم نمونه است. این آزمایش نسبت به بیوپسی یا بافت برداری:
- کمتر تهاجمی است.
- ناراحتی و درد کمتری ایجاد می‌کند.
- عوارض جانبی کمتری دارد.
- کم هزینه‌تر است.
نتایج آزمایش سیتولوژی چند روزه آماده می‌شود؟
مدت زمانی آماده سازی نتایج، بسته به نوع نمونه و دلیل درخواست آزمایش متفات است. برخی از غربالگری‌‌های معمول سیتولوژی ممکن است 1 تا 2 روز طول بکشد. در حالی که سایر آزمایشات ممکن است 1 تا 2 هفته طول بکشد. عوامل زیر بر مدت زمان آماده سازی نتایج آزمایش سیتولوژی تاثیرگذار هستند.
- نیاز به بررسی بافت یا سلول‌های بیشتر
- رنگ‌آمیزی یا آزمایش‌های خاص
- نیاز به نظر چند پاتولوژیست
- زمان پردازش نمونه
آیا سیتولوژی بخشی از آسیب شناسی است؟
آسیب شناسی به بررسی آزمایشگاهی سلول‌ها در نمونه‌های بافت یا مایعات بدن می‌پردازد. از این رو می‌توان گفت، سیتولوژی شاخه‌ای از آسیب شناسی یا پاتولوژی است.
تفاوت سیتولوژی و هیستولوژی چیست؟
سیتولوژی شامل بررسی سلول‌ها یا خوشه‌های سلولی است. در حالیکه هیستولوژی بررسی یک بخش کامل از بافت است که شامل انواع بسیاری از سلول‌ها است.
سخن پایانی
آزمایش سیتولوژی یکی از آزمایشات تشخیصی مهم در حوزه پزشکی است. این آزمایش اغلب برای غربالگری سرطان کاربرد دارد. اما در سایر حوزه‌های تشخیصی نیز استفاده می‌شود. برای انجام تست سیتولوژی نمونه‌های مختلفی گرفته می‌شود. در این مقاله سعی کردیم مروری اجمالی بر معرفی تست سیتولوژی داشته باشیم. در مقالات دیگر به طور تخصصی راجع‌به نمونه‌های این آزمایش صحبت خواهیم کرد.
واژه نامه
| fine-needle aspiration | [1] |
