اسینتوباکترها و سایر باکتری‌های این گروه (۲)

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

در این بخش به سایر باکتری‌های گروه اسینتوباکتر اشاره می‌شود.

استنوترفوموناس

این باکتری‌ها در بین باسیل‌هایی که قدرت تخمیرکنندگی ندارند بیشترین وفور را در نمونه‌های کلینیکی بعد از سودوموناس و اسینتوباکتر دارا می‌باشند. استنوتروفوموناس مالتوفيليا (گزانتوموناس) مهم‌ترین گونه از این جنس است. در مواد ضدعفونی‌کننده و آب وجود دارد و عامل عفونت بيمارستاني (به‌خصوص در بیماران بستری در ICU)، پنوموني، باكتريمي اوليه، سپسيس و عفونت ادراري است. فاکتورهای خطر برای کلونیزاسیون یا عفونت با این ارگانیسم شامل تهویه مکانیکی، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف، کاتترگذاری و نوتروپنی است. این باکتری به‌خوبی روی محیط‌های بلاد آگار و مکانکی آگار رشد می‌کند. کلنی‌ها بر روی بلاد آگار بنفش کم‌رنگ است. اکسیداز منفی و تست OF گلوکز آن منفی ولی تست OF مالتوز آن مثبت است. لیزین دکربوکسیلاز، اسکولین، DNase مثبت است و بعضی از گونه‌های آن پیگمان تولید می‌کنند. آن‌ها به پلی‌میکسین حساس هستند. جدول زیر تفاوت‌های این باکتری‌ها با بورخولدريا که هر دو آن‌ها لیزین دکربوکسیلاز مثبت هستند را نشان می‌دهد. استنوتروفوموناس مالتوفيليا به‌طور ذاتی به بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌ویژه کارباپنم‌ها مقاوم هستند. تری‌متوپریم_سولفومتوکسازول آنتی‌بیوتیک انتخابی است، اگرچه برخی از سویه‌ها به این دارو مقاوم شده‌اند. CLSI تنها لووفلوکساسین، تری‌متوپریم_سولفومتوکسازول و مینوسایکلین را پیشنهاد می‌نماید.

آلکالیژنز

گروه آلکالیژن‌ها که شامل چهار گونه باسیل گرم منفی هستند، ممکن است قسمتی از فلور طبیعی انسان باشند و از دستگاه‌های تنفس مصنوعی و دستگاه دیالیز جدا شوند. آن‌ها گاهی از ادرار، خون، مایع نخاعی، زخم‌ها و آبسه‌ها بدست می‌آیند. اکسیداز و کاتالاز مثبت بوده و دارای تاژک‌های پریتریش (وجه تمایز از سودوموناس‌ها) هستند. این باکتری‌ها محیط نیترات و محیط OF را که دارای گلوکز است، قلیایی می‌نمایند و اوره‌آز و نیترات منفی هستند. بر روی بلادآگار کلنی‌های سفید، صاف، بزرگ و خشن با حاشیه نامنظم ایجاد می‌کنند و همچنین قادر به رشد در روی مکانکی هستند. شکل و اندازه کلنی آن روی مکانکی متغیر است، اغلب نسبت به باکتریم حساس هستند.

موراکسلا

موراکسلا کاتارالیس و سایر موراکسلاها جزء فلور طبیعی دستگاه تنفسی فوقانی هستند و گاهی باکتریمی، اندوکاردیت، کونژنکتیویت، مننژیت برونشیت، پنومونی، سینوزیت و عفونت گوش میانی بوجود می‌آورند.

کوکوباسیل‌های گرم منفی، اکسیداز و کاتالاز مثبت، غیرمتحرک و بدون پیگمان که کربوهیدرات‌ها را مصرف و تخمیر نمی‌کنند، بیشتر گونه‌های آن به آهستگی بر روی مکانکی رشد می‌کنند، ولی M. lacunata و M. catarrhalis که از چشم جدا می‌شود رشد نمی‌کنند، اما روی بلادآگار بدون تولید همولیز ایجاد حفره می‌نمایند. از سایر باسیل های غیرتخمیرکننده (NFB) بر اساس واکنش در محیط OF، تست اکسیداز و تحرک قابل افتراق است. نسبت به پنی‌سیلین حساس است که می‌تواند وجه افتراق آن از اسینتوباکتر باشد (جدول ۲).

موراکسلا کاتارالیس که قبلاً به آن برانهاملا کاتارالیس می‌گفتند از نظر شکلی مشابه نایسریاها است و قدرت رشد روی محیط تایر مارتین و بلاد آگار را دارد. در تست CTA هيچ قندي را مصرف نمي‌كند و حتي ممكن است باعث قليايي‌تر شدن محيط گردد. بر اساس قدرت احیاء نیترات، عدم قدرت تخمیر و دارا بودن قدرت تولید DNase و تولید بوتیرات استراز از سایر نایسریاها افتراق داده می‌شود. اغلب آن‌ها نسبت به پنی‌سیلین و سایر داروهای ضدمیکروبی حساسند. موراکسلا کاتارالیس اغلب بتالاکتاماز تولید می‌کند.

ایکنلا

Eiken در سال ۱۹۵۸ این باکتری را باکتروئیدس کورودنس (Bacteroides corrodens) نام‌گذاری کرد. باسیل‌های خورنده‌ای (Corroding bacilli) هستند و پلئومورفیک و  بی‌هوازی اختیاری‌اند و گاهی بصورت کوکوباسیل دیده می‌شوند. ایکنلا کورودنس  (Eikenella corrodens) یک باسیل گرم منفی، کاپنوفیلیک سخت‌گیر و کوچک است که قسمتی از فلور لثه و روده را در ۴۰ تا ۷۰ % انسان‌ها تشکیل می‌دهد. بطور کلی عضو کومنسال دهان و مجاری فوقانی تنفسی در انسان‌ها است. این باکتری در زخم‌های ناشی از گاز گرفتن توسط انسان به همراه استرپتوکوک‌ها مشاهده می‌شود و از سلولیت‌ها، مننژیت، اندوکاردیت، پنومونی ناشی از آسپیراسیون و غیره جدا می‌گردد. عفونت‌های آن معمولاً با سایر ارگانیسم‌ها مخلوط است. ایکنلا کورودنس باسیل غیرتخمیرکننده است که کلنی‌های آن ممکن است سبب خوردگی آگار شود. رشد این باکتری توسط ۵ تا ۱۰ درصد دی‌اکسید کربن و یا حضور همین (فاکتورX) در محیط افزایش می‌یابد.

عفونت‌های ناشی از این باکتری اکثر اوقات در بیماران مبتلا به سرطان‌های سر و گردن یافت می‌شود اما همچنین در بیماران دیابتی وابسته به انسولین و افرادی که از داروهای داخل رگی استفاده می‌کنند دیده  می‌شود.

وجود خون در محیط کشت جهت رشد لازم است و روی محیط‌های مکانکی و EMB رشد نمی‌کند و وجود CO₂ به میزان ۳ تا ۱۰ درصد رشد آن را سریع می‌سازد. بعضی از سوش‌های آن ابتدا فقط به‌طور بی‌هوازی قابل جداسازی است. کلنی‌های آن کوچک و متمایل به خاکستری رنگ بوده و برای مشاهده نیاز به ذره‌بین دارد. در حدود ۵۰% نمونه‌های جداشده در طول چندین روز که برای رشدشان لازم است، با تولید آنزیم آگاراز در آگار ایجاد حفره‌هایی می‌نمایند. کلنی‌های آن بوی آب ژاول (‌هیپوکلریت سدیم) یا مایع سفیدکننده (Bleach) می‌دهند. رطوبت جهت رشد آن لازم است. به دلیل این‌که مقاوم به کلیندامایسین است می‌توان برای ساختن یک محیط انتخابی از آن استفاده کرد. روی بلاد آگار یا شکلات آگار رشد دارد ولی روی مکانکی رشد نمی‌کند.

این باکتری اکسیداز، اورنیتین دکربوکسیلاز و نیترات مثبت (نیترات را به نیتریت احیا می کنند)، کاتالاز، اوره‌آز، اندول هیدرولیز اسکولین، ONPG و تخمیر کربوهیدرات‌ها منفی است. هیدرولیز اسکولین و ONPG منفی است. در محیط آبگوشت حاوی گلوکز به‌صورت گرانول‌های مجزا رشد کرده و اغلب به دیواره لوله می‌چسبد (جدول۲).

ایکنلا کورودنس به پنی‌سیلین‌ها، کینولون‌ها و تتراسایکلین حساس است و به آمینوگلیکوزیدها به شکل متغیری حساس است. به کلیندامایسین و مترونیدازول مقاوم است. در سویه‌های بالینی بتالاکتاماز توصیف شده است، اما می‌توان از ترکیب مهارکننده‌های بتالاکتاماز با آنتی‌بیوتیک‌های بتالاکتام جهت غلبه بر این مقاومت استفاده کرد.

سایر باسیل‌های گرم منفی تخمیری شامل اعضای آکروموباکتر، فلاووباکتریوم، فلاوی‌موناس، کریزموناس، اسیدوراکس، بروندی‌موناس، کوموناس و رالستونیا هستند. این ارگانیسم‌ها به‌ندرت از نمونه‌های بالینی جدا می‌شوند که می‌تواند نشان‌دهنده آلودگی و یا کلونیزاسیون باشند. این عوامل به‌ویژه هنگامی که از مکان‌های استریل بدن، ایزولاسیون متعدد از بیماران دارای سرکوب سیستم ایمنی و یا بیماران دارای اجزای خارجی جدا گردند می‌توانند مهم باشند.