آشنایی با عفونت ‌های کرمی

تهیه و تنظیم: دکتر محمد قهری

عفونت ‌های کرمی (Helminthiasis) گروهی از بیماری‌های انگلی در انسان و حیوانات  هستند که در آن بخشی از بدن به کرم‌های انگلی آلوده می‌شود. گونه‌های بی شماری از این انگل‌ها وجود دارند. به‌طور کلی به کرم‌های نواری (سستودها)، لوله‌ای (نماتدها) و کپلک‌ها (ترماتودها) طبقه‌بندی می‌شوند. این انگل‌ها اغلب در دستگاه گوارش میزبان خود زندگی می‌کنند. اما ممکن است به اندام‌های دیگر نیز وارد شوند و به آن‌ها آسیب‌های فیزیولوژیکی وارد نمایند.

در ادامه مروری مختصر بر عفونت ‌های کرمی خواهیم داشت.

هلمینتیازیس یا عفونت کرمی

هلمینتیازیس به عنوان عفونت کرمی نیز شناخته می‌شود. هر بیماری ماکروانگلی انسان و سایر حیوانات است که در آن قسمتی از بدن به کرم‌های انگلی آلوده شده باشد. گونه‌های متعددی از این انگل‌ها وجود دارد که به طور گسترده به کرم‌های نواری (tapeworms)، فلوک‌ها (flukes) و کرم‌‍های گرد (roundworms) طبقه‌بندی می‌شوند. آن‌ها اغلب در دستگاه گوارش میزبان خود زندگی می‌کنند. اما ممکن است به اندام‌های دیگر نیز نفوذ کنند. جایی که باعث آسیب فیزیولوژیکی می شوند.

هلمینتیازیس و شیستوزومیازیس منتقله از خاک مهم‌ترین عفونت ‌های کرمی و از جمله بیماری‌های گرمسیری هستند که مورد غفلت قرار گرفته‌اند.

هلمینتیازیس منجر به تولد نوزاد نارس، رشد شناختی ضعیف، عملکرد ضعیف در مدرسه و محیط کار می‌شود. بیماری‌های مزمن، سوء تغذیه و کم خونی نمونه‌های دیگری از اثرات ثانویه هستند.

نحوه انتقال عفونت

هلمینتیازیس به روش‌های مختلفی به میزبان نهایی منتقل می‌شود. شایع‌ترین عفونت از طریق مصرف سبزیجات آلوده، آب آشامیدنی و گوشت خام یا نیم پز است. غذای آلوده ممکن است حاوی تخم نماتدهایی مانند آسکاریس، انتروبیوس و تریکوریس باشد.

گوشت‌های خام یا نیم پز منابع اصلی تانیا (گوشت گاو)،  دی فیلوبوتریوم (ماهی)، کلونورکیس (ماهی) و پاراگونیموس (سخت پوستان) هستند. شیستوزوم‌ها و نماتدها مانند کرم‌های قلابدار می‌توانند مستقیماً به پوست نفوذ کنند.

کرم گرد، Dracunculus، راه انتقال پیچیده‌ای دارد: از نوشیدن آب آلوده یا خوردن غذای دریایی آلوده منتقل می‌شود.

عفونت ‌های کرمی همچنین می‌تواند از حیوانات خانگی آلوده (گربه و سگ) منتقل شود..

کرم‌های گرد مانند بروجیا، وچرریا و اونکوسرکا مستقیماً توسط پشه‌ها منتقل می‌شوند.

علائم و نشانه‌های عفونت ‌های کرمی

علائم و نشانه‌های عفونت ‌های کرمی به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله: محل آلودگی در بدن، نوع کرم درگیر، تعداد کرم‌ها و حجم آن‌ها، نوع آسیب کرم‌های آلوده و پاسخ ایمنی بدن.

در صورتی  که بار انگل‌ها (یا شدت آلودگی) در بدن سبک باشد، ممکن است علائمی وجود نداشته باشد. برخی عفونت ‌های کرمی ممکن است دارای علائم خاصی باشند.

به عنوان مثال، عفونت کرم کدو می‌تواند منجر به تشنج ناشی از نوروسیستی سرکوزیس شود.

در موارد شدید آلودگی روده، ممکن است جرم و حجم کرم‌ها باعث انسداد روده و یا پارگی لایه‌های بیرونی دیواره روده مانند لایه ماهیچه‌ای گردد که ممکن است به التهاب صفاق و قانقاریای روده منجر شود.

بیماری‌های مزمن، تغییرات ایمنی، سوء تغذیه، کم‌خونی و تغییرات شناختی نمونه‌های دیگری از اثرات ثانویه عفونت ‌های کرمی هستند.

کرم‌ها به عنوان پاتوژن در بدن، باعث ایجاد پاسخ ایمنی می‌شوند. تغییرات التهابی ناشی از سیستم ایمنی در پوست، ریه، کبد، روده، سیستم عصبی مرکزی و چشم‌ها رخ می‌دهد. علائم پاسخ ایمنی بدن ممکن است شامل ائوزینوفیلی، ادم و آرتریت باشد.

نمونه‌ای از پاسخ ایمنی واکنش حساسیت مفرط است که ممکن است منجر به آنافیلاکسی شود. مثال دیگر مهاجرت لارو آسکاریس از طریق برونش های ریه است که باعث آسم می‌شود.

تشخیص عفونت ‌های کرمی

عفونت ‌های کرمی را می‌توان از طریق آزمایش میکروسکوپی تخم‌های آنان که در نمونه‌های مدفوع یافت می‌شوند. گاهی اوقات نیز می‌توان با مشاهده لارو و یا کرم بالغ شناسایی کرد. آزمایش‌های پیشرفته مانند سنجش‌های سرولوژیکی، آزمایش‌های آنتی‌ژن و تشخیص مولکولی نیز وجود دارد. هرچند آن‌ها زمان‌بر و گران بوده و همیشه قابل اعتماد و یا در دسترس نیستند.

شناسایی کرم ها هرچند براساس ویژگی‌های ریخت شناسی آن‌ها انجام می‌شود .اما از نظر اپیدمیولوژی و چرخش زندگی در طبیعت و به خصوص راه انتقال به انسان، سازمان جهانی بهداشت، کرم‌های انگلی را براساس راه انتقال به گروه‌های زیر، طبقه بندی نموده است:

• کرم‌هایی که انتقال آن‌ها به انسان مستقیم و بدون واسطه است: اکسیور و هیمنولپیس نانا
• کرم‌هایی که از راه خاك به انسان سرایت می کنند: آسكاریس، تریكوریس (تریکوسفال)، کرم‌های قلابدار
• کرم‌هایی که با واسطه میزبان واسط حلزون به انسان سرایت می‌کنند: شیستوزوما، فاسیولا، دیكروسلیوم
• کرم‌هایی که از راه بندپایان به انسان سرایت می‌کنند: پیوك و فیلاریا
• کرم‌هایی که از راه مواد غذایی حیوانی مثل گوشت به انسان سرایت می‌کنند: تنیا ساژیناتا

تقسیم بندی فوق از نظر آموزشی و پیشگیری و مراحل اجرایی اهمیت زیادی دارد و در بررسی عفونت‌ های کرمی در جوامع و طراحی مسائل مربوط به کار می‌رود.

در کشور ما علیرغم کاهش میزان آلودگی بـه اکثـر کـرم‌هـای انگلـی هنوز از روش‌های سنتی برای تقویت خاك استفاده می‌شود و از طرف دیگر به دلیل فقدان سیسـتم دفـع فاضـلاب مناسب در برخی مناطق، آلودگی به کرمهای منتقل شونده از طریق خاك، همچنان وجود دارد.

درمان عفونت ‌های کرمی

داروها

بنزیمیدازول‌های طیف وسیع (مانند آلبندازول و مبندازول) خط اول درمان عفونت های کرمی گرد روده و کرم نواری هستند.

لاکتون های ماکروسیکلیک (مانند ایورمکتین) در برابر مراحل بالغ و لاروی مهاجر نماتدها مؤثر هستند.

پرازیکوانتل داروی انتخابی برای شیستوزومیازیس، تنیازیس و بسیاری از انواع ترماتودیازهای منتقله از طریق غذا است.

کرم زدایی انبوه

در مناطقی که بیماری کرمی شایع است، درمان‌های کرم‌زدایی انبوه ممکن است انجام شود. به‌ویژه در میان کودکان مدرسه‌ای که گروه پرخطری هستند. اگرچه کرم‌زدایی سلامت فرد را بهبود نمی‌بخشد. اما نتایجی مثبت از جمله کاهش مرگ و میر دارد.

عمل جراحی برای عفونت ‌های کرمی

اگر عوارض کرمی مانند انسداد روده رخ دهد، ممکن است به جراحی اورژانسی نیاز باشد. بیمارانی که نیاز به جراحی غیر اورژانسی دارند، ممکن است برای حذف کرم‌ها از قبل با داروی ضد کرم آلبندازول درمان شوند.

سخن پایانی

هلمینتیازیس یک وضعیت پزشکی است که با هجوم کرم‌های انگلی در بدن انسان مشخص می‌شود. این کرم‌ها می‌توانند به کلاس‌های مختلفی مانند نماتدها (کرم های گرد)، سستودها (کرم های نواری) یا ترماتودها (فلوک ها) تعلق داشته باشند. عفونت‌ها می‌توانند از طریق خوردن غذا یا آب آلوده، تماس با خاک آلوده یا انتقال توسط حشرات ناقل رخ دهند.