آمیبیازیس چیست؟ از علل بروز تا راه‌های درمان

آمیبیازیس (Amebiasis) یک عفونت انگلی روده است که توسط آمیب انتامبا هیستولیتیکا (E. histolytica) ایجاد می‌شود.

ممکن است شما هم گاهی دچار اسهال،گرفتگی شکم و درد معده شوید. اگرچه این علائم ممکن است علل بسیار متفاوتی داشته باشند. اما آمیبیازیس یکی از علل اسهال و درد معده است. در این مقاله قصد داریم به بررسی آمیبیازیس، علل بروز و راه‌های درمان آن بپردازیم.

چه چیزی باعث آمیبیازیس می‌شود؟

انتامبا هیستولیتیکا یک تک یاخته تک سلولی است. این آمیب معمولاً از طریق غذا یا آب آلوده وارد بدن می‌شود. تماس با مدفوع آلوده نیز می‌تواند سبب ورود این ارگانیسم به بدن گردد. این انگل هم به صورت کیست و هم به صورت انگل فعال، فرد را آلوده می‌کند.

کیست‌ها شکل نسبتاً غیرفعال انگل هستند که می‌توانند چندین ماه در خاک یا محیطی که به مدفوع آلوده شده است، باقی بمانند.

هنگامی که کیست‌ها وارد بدن می‌شوند، در دستگاه گوارش قرار می‌گیرند. سپس یک شکل تهاجمی و فعال از انگل به نام تروفوزوئیت (trophozoite) را آزاد می‌کنند. انگل‌ها در دستگاه گوارش تولیدمثل کرده و وارد روده بزگ می‌شوند. این موضوع می‌تواند سبب بروز علائم آمیبیازیس در فرد آلوده شود.

علائم آمیبیازیس چیست؟

بر اساس آماری که مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) اعلام کرده است، تنها حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از افراد مبتلا به آمیبیازیس، علائم این بیماری را تجربه می‌کنند. اما نکته مهم این است که حتی افراد بدون علامت نیز می‌توانند با انتشار کیست‌های جدید در محیط، بیماری را گسترش دهند.

علائم آمیبیازیس طی ۱ تا ۴ هفته پس آلوده شدن ظاهر می‌شوند. علائم در این مرحله خفیف بوده و شامل اسهال و گرفتگی معده هستند.

اما گاهی اوقات، تروفوزوئیت‌ها ممکن است دیواره‌های روده را بشکنند، وارد جریان خون شده و به اندام‌های داخلی نفوذ کنند. در این شرایط کبد، قلب، ریه‌ها و مغز ممکن است درگیر شوند. اگر این اتفاق در کبد بیفتد، آبسه‌های آمیبی در کبد ایجاد می‌شود. این آبسه تب و درد در قسمت بالای سمت راست شکم را به دنبال دارد.

اگر تروفوزوئیت‌ها به اندام داخلی حمله کنند، می‌توانند باعث ایجاد آبسه، عفونت و حتی مرگ شوند.

اگر انگل به پوشش روده حمله کند، می‌تواند باعث اسهال خونی آمیبی شود. اسهال خونی آمیبی شکل خطرناک‌تری از آمیبیازیس است که با مدفوع مکرر آبکی و خونی و گرفتگی شدید معده همراه است.

کولیت آمیبی نکروزان (fulminant necrotizing amoebic colitis) یکی دیگر از عارضه‌های بسیار نادر آمیبیازیس است. این عارضه می‌تواند بافت روده را از بین ببرد و منجر به سوراخ شدن روده و پریتونیت شود.

آیا به محض ورود انگل به بدن، دچار آمیبیازیس می‌شویم؟

تنها حدود ۱۰٪ تا ۲۰٪ افرادی که با انگل انتامبا هیستولیتیکا آلوده شده‌اند، بیمار می‌شوند. به‌طور کلی حدود ۲ تا ۴ هفته طول می‌کشد تا فردی، علائم این بیماری را تجربه کند. با این وجود نمی‌توان زمان دقیقی را مشخص نمود. زیرا بدن هر فرد با دیگری متفاوت است.

چه کسانی در معرض خطر هستند؟

آمیبیازیس در کشورهای گرمسیری و مکان‌هایی که بهداشت عمومی ضعیفی دارند، شایع است. این بیماری در شبه قاره هند، بخش‌هایی از آمریکای مرکزی و جنوبی، مکزیک و بخش‌هایی از آفریقا شایع‌تر است.

افرادی که بیشترین خطر ابتلا به آمیبیازیس را دارند عبارتند از:

• افرادی که به مناطق مستعد سفر کرده‌اند.
• مهاجران از کشورهای گرمسیری با شرایط بهداشتی ضعیف
• افرادی که در موسساتی با شرایط بهداشتی ضعیف مشغول به کار هستند یا زندگی می‌کنند. مانند زندان‌ها
• مردانی که با مردان دیگر رابطه جنسی دارند.
• افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.

تشخیص اسهال آمیبی چگونه است؟

اگر دچار علائمی شبیه به آمیبیازیس هستید، حتما به پزشک مراجعه کنید. برای تشخیص آمیبیازیس، پزشک ممکن است سوالاتی در مورد سفرهای اخیر یا محل کار و زندگی شما بپرسد.

تشخیص آمیبیاز می‌تواند دشوار باشد زیرا E. histolytica بسیار شبیه سایر انگل‌ها است.

برای تشخیص آمیبیازیس و رد سایر عفونت‌های احتمالی، پزشک ممکن است آزمایش‌های مدفوع و آنتی ژن را تجویز کند. به طور کلی تست‌های رایج برای تشخیص این بیماری انگلی عبارتند از:

• آزمایش مدفوع: جهت بررسی ابتلا به اسهال آمیبی، ممکن است از فرد خواسته شود چند روز متوالی نمونه مدفوع خود را جمع‌آوری کند. مکرر بودن نمونه‌گیری به این دلیل است که تعداد آمیب‌ها ممکن است طی روزهای مختلف، متفاوت باشد.

• آزمایش آنتی‌ژن: نمونه مدفوع بیمار ممکن است از نظر آنتی‌ژن آمیب انتامبا هیستولیتیکا مورد بررسی قرار گیرد. این کار طی روشی به نام سنجش ایمونوسوربنت مرتبط با آنزیم (ELISA) انجام می‌شود.

• آزمایش PCR: آزمایش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز مولکولی (PCR) ممکن است برای تشخیص آمیبیازیس از سایر عفونت‌ها انجام شود. این آزمایش معمولا روی نمونه خون یا سواب تهیه شده از بینی انجام می‌شود.

• آزمایش خون: آزمایش خون برای کمک به تعیین گستردگی عفونت به سایر اندام‌ها (غیر از روده) انجام می‌شود.

• آزمایشات تصویر برداری: اگر انگل‌ها در خارج از روده پخش شوند، ممکن است دیگر در مدفوع قابل تشخیص نباشند. در چنین شرایطی پزشک ممکن است سونوگرافی یا سی.تی.اسکن را برای بررسی ضایعات روی اندام‌های دیگر مانند کبد، تجویز کند. در صورت ظاهر شدن ضایعات، پزشک ممکن است نیاز به آسپیراسیون سوزنی داشته باشد تا آبسه‌های انگلی را بررسی نماید.

در نهایت، ممکن است کولونوسکوپی برای بررسی وجود انگل در روده بزرگ (کولون) لازم باشد.

درمان آمیبیازیس چگونه است؟

چنانچه پس از انجام آزمایش‌های ذکر شده، پزشک عفونت آمیبیازیس را تشخیص دهد، درمان باید فورا آغاز گردد. لازم به ذکر است که مصرف هرگونه دارو باید حتما زیر نظر پزشک صورت گیرد. در غیر این‌صورت ممکن است آسیب بیشتری به همراه داشته باشد.

جهت درمان آمیبیازیس در افراد دارای علائم، معمولا پزشک یک دوره ۱۰ روزه از داروی ضد آمیبی مترونیدازول (metronidazole) را تجویز می‌کند. ممکن است آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند دیلوکسانید فوروات (diloxanide furoate) یا پارومومایسین (paromomycin) نیز تجویز شود.

در صورت نیاز برای کنترل حالت تهوع نیز ممکن است داروهایی توسط پزشک تجویز شود.  اگر انگل به کولون یا بافت‌های صفاقی آسیب رسانده باشد، ممکن است فرد نیاز به جراحی داشته باشد.

آیا اسهال آمیبی مسری است؟

همانطور که گفته شد، آمیبیازیس از طریق مدفوع یا غذای آلوده منتشر می‌شود. به همین دلیل مسری است. این بیماری از طریق مدفوع یا مصرف آب و غذای آلوده  منتقل می‌شود. دوره مسری تا زمانی ادامه می‌یابد که بیمار مبتلا، کیست از طریق مدفوع خود دفع کند. در نتیجه، دوره مسری در صورت عدم درمان احتمال دارد هفته‌ها تا سال‌ها طول بکشد.

چگونه می‌توان از عفونت آمیبی پیشگیری کرد؟

بهداشت مناسب راه اصلی پیشگیری از ابتلا به عفونت آمیبیازیس است. برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، به نکات زیر توجه کنید:

• به عنوان یک قاعده کلی، پس از استفاده از سرویس بهداشتی و قبل از خوردن غذا، دست‌های خود را کاملا با آب و صابون بشویید.
• حمام‌ها و توالت‎‌ها را مرتبا تمیز کنید. علی‌الخصوص صندلی توالت فرنگی و شیرهای آب
• از به اشتراک گذاشتن حوله یا شوینده صورت خودداری کنید.
• میوه‌ها و سبزیجات را قبل از خوردن کاملا بشویید.
• از آب و نوشیدنی‌های موجود در بطری‌های پلمپ شده استفاده کنید. علی‌الخصوص زمانی که به مناطق مستعد عفونت سفر می‌کنید.
• اگر در مکان‌های مستعد، زندگی یا کار می‌کنید، آب لوله کشی را حداقل به مدت ۱ دقیقه بجوشانید یا از یک فیلتر ” ۱ میکرون” استفاده کنید. می‌توانید به آب، کلر، دی‌اکسید‌کلر یا قرص‌های ید ضد عفونی کننده اضافه کنید.
• شیر، پنیر یا سایر محصولات لبنی را از مکانی مطمئن تهیه کنید.
• از مصرف مواد غذایی فروخته شده توسط فروشندگان خیابانی خودداری کنید.

سخن پایانی

آمیبیازیس یکی از بیماری‌هایی است که در خیلی افراد ممکن است بدون علامت باشد. اما درصورت عدم درمان می‌تواند به بافت‌های بدن آسیب رسانده و حتی سبب مرگ بیمار شود. به همین دلیل شناخت علائم این بیماری و همچنین راه‌های جلوگیری از ابتلا به آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

در این مقاله سعی کردیم به بررسی این بیماری بپردازیم. آیا تا به حال به این بیماری دچار شده‌اید؟