شایعات و حقایق پزشکی: همه چیز در مورد بیماری التهابی روده
بیماری التهابی روده (inflammatory bowel disease) با نام اختصاری IBD شناخته می‌شود. این بیماری بر سیستم گوارشی تأثیر می‌گذارد. IBD علائمی شامل گرفتگی شکم، نفخ، یبوست و اسهال را به دنبال دارد.
با وجود شیوع نسبتاً بالای IBD، اطلاعات نادرست و سوء تفاهم زیادی پیرامون آن وجود دارد. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم به بررسی شایعات و حقایق مربوط به آن بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
بیماری التهابی روده چیست؟
بیماری التهابی روده اختلالات مربوط به التهاب طولانی مدت بافت‌های دستگاه گوارش است. برای برخی افراد، IBD فقط یک بیماری خفیف است. اما برای برخی نیز بسیار شدید خواهد بود. به گونه‌ای که فرد را از انجام فعالیت‌های روزانه باز می‌دارد.
شایع‌ترین انواع التهاب روده‌ای عبارتند از:
کولیت زخمی: این وضعیت شامل التهاب و زخم در امتداد پوشش روده بزرگ (کولون) و راست روده است. این بیماری با نام کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) نیز شناخته می‌شود.
بیماری کرون: این نوع IBD با التهاب پوشش داخلی دستگاه گوارش مشخص می‌شود. اغلب می‌تواند لایه‌های عمیق‌تر دستگاه گوارش را نیز درگیر کند. بیماری کرون بیشتر روده کوچک را درگیر می‌کند. با این حال، می‌تواند روده بزرگ و دستگاه گوارش فوقانی را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
علت التهاب روده چیست؟
تاکنون محققین نتوانسته‌اند علت دقیق بیماری التهابی روده را شناسایی کنند.
در گذشته تصور می‌شد که استرس و مصرف برخی مواد غذایی علت این بیماری هستند. اما امروزه این موارد، عوامل تشدیدکننده‌ی IBD محسوب می‌شوند. نه علت بروز آن!
امروزه، یکی از دلایل احتمالی بیماری التهابی روده، اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بیان شده است. هنگامی که سیستم ایمنی بدن سعی می‌کند با یک عامل بیگانه مبارزه کند، یک پاسخ ایمنی ایجاد می‌شود. این پاسخ ممکن است باعث شود سیستم ایمنی به سلول‌های دستگاه گوارش نیز حمله کند.
به نظر می‌رسد وراثت نیز در بروز IBD موثر باشد.
علائم بیماری التهابی روده چیست؟
علائم بیماری التهابی روده بسته به شدت التهاب و محل وقوع آن متفاوت است. این علائم ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد. علائم IBD دوره‌ای هستند. به این معنی که احتمالاً فرد دوره‌هایی از بیماری فعال و به دنبال آن دوره‌های بهبودی خواهد داشت.
علائم و نشانه‌های بیماری التهابی روده در ادامه ذکر شده است.
- اسهال
- خستگی
- درد و گرفتگی شکم
- خون در مدفوع
- کاهش اشتها
- کاهش وزن ناخواسته
چه عواملی خطر ابتلا به التهاب روده را افزایش می‌دهند؟
همانطور که گفته شد، علت دقیق بروز بیماری التهابی روده هنوز مشخص نشده است. اما عواملی وجود دارد که آن را تشدید کرده یا خطر بروز این بیماری را افزایش می‌دهند. در ادامه به مرور این عوامل خوهیم پرداخت.
- سن: بیماری IBD اغلب در افرادی که زیر ۳۰ سال هستند، رخ می‌دهد. اگرچه گاهی موارد در افراد ۵۰ یا ۶۰ ساله نیز اتفاق می‌افتد. اما نسبتا کمتر است.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از بستگان نزدیک مانند والدین، خواهر و برادر یا فرزند مبتلا به این بیماری باشد، شما در معرض خطر بیشتری قرار دارید.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن مهم ترین عامل خطر قابل کنترل برای ابتلا به بیماری کرون است.
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی: داروهایی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم (Aleve) و دیکلوفناک سدیم ممکن است خطر ابتلا به IBD را افزایش دهند یا بیماری را در افرادی که مبتلا به IBD هستند تشدید کنند.
بیماری‌های مرتبط با IBD کدام است؟
کولیت اولسراتیو و بیماری کرون دارای برخی عوارض مشترک و برخی عوارض خاص هستند. در ادامه به بررسی عوارض مرتبط با بیماری التهابی روده خواهیم پرداخت.
الف/ عوارضی که در هر دو حالت یافت می‌شوند
- سرطان روده بزرگ: ابتلا به کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهد. به همین دلیل توصیه می‌شود اگر دچار IBD هستید، غربالگری سرطان با کولونوسکوپی را در فواصل زمانی منظم انجام دهید. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی و چند بار باید این آزمایش را انجام دهید.
- التهاب پوست، چشم و مفاصل: بیماری التهابی روده می‌تواند باعث آرتریت، ضایعات پوستی و التهاب چشم (یووئیت) شود.
- عوارض دارویی: داروهایی که برای بیماری التهابی روده تجویز می‌شوند، عوارض خاص خود را دارند. برخی از آن‌ها با از بین بردن میکروبیوتا (فلور طبیعی) روده، خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهند. کورتیکواستروئیدها نیز می‌توانند با خطر پوکی استخوان، فشار خون بالا و سایر شرایط مرتبط باشند.
- کلانژیت اسکلروزان: بیماری مجاری صفراوی یا کلانژیت اسکلروزان در افراد مبتلا به IBD دیده می‌شود. این بیماری باعث ایجاد زخم در مجاری صفراوی می‌شود. این زخم در نهایت مجاری را باریک و جریان صفرا را محدود می کند. در نهایت می‌تواند باعث آسیب کبدی شود.
- لخته شدن خون: IBD خطر لخته شدن خون در سیاهرگ‌ها و شریان‌ها را افزایش می‌دهد.
- کم آبی شدید: اسهال بیش از حد می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود.
ب/ عوارض بیماری کرون
- انسداد روده: بیماری کرون ضخامت کامل دیواره روده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با گذشت زمان، قسمت‌هایی از روده می‌تواند ضخیم یا باریک شود. این موضوع جریان محتویات گوارشی را با مشکل مواجه می‌کند. برخی مواقع لازم است قسمتی از روده به کمک جراحی برداشته شود.
- سوء تغذیه: اسهال، درد و گرفتگی شکم ممکن است غذا خوردن را برای شما دشوار کرده و یا روده شما را در جذب مواد مغذی کافی، دچار مشکل کند. کمبود آهن یا ویتامین B-12 نیز از عوارض IBD و بیماری کرون هستند.
- فیستول: گاهی اوقات بیماری التهابی روده، می‌تواند از طریق دیواره روده گسترش یابد و فیستول ایجاد کند. فیستول، یک اتصال غیر معمول بین قسمت‌های مختلف بدن است. فیستول‌ها اغلب نزدیک یا اطراف ناحیه مقعدی (پری آنال) ایجاد می‌شوند. اما ممکن است داخل یا در دیواره شکم نیز ایجاد شوند. در برخی موارد، فیستول ممکن است عفونی شود و آبسه چرکی را تشکیل دهد.
- شقاق مقعد: شقاق مقعد، این یک پارگی کوچک در بافتی است که مقعد را می‌پوشاند. اغلب با مدفوع دردناک همراه است و ممکن است منجر به فیستول پری آنال شود.
ج/ عوارض کولیت اولسراتیو
مگاکولون توکسیک (Toxic megacolon): کولیت اولسراتیو ممکن است باعث گشاد شدن و تورم سریع روده بزرگ شود. این عارضه با نام مگاکولون سمی شناخته می‌شود.
سوراخ در روده بزرگ (کولون سوراخ شده): کولون سوراخ شده معمولاً به دنبال مگاکولون توکسیک ایجاد می‌شود، اما ممکن است خود به خود نیز ایجاد شود.
برای تشخیص IBD، به ترکیبی از آزمایش‌ها و روش‌های پزشکی نیاز است. در ادامه به بررسی چگونگی تشخیص بیماری التهابی روده خواهیم پرداخت.
الف/ تست‌های آزمایشگاهی
۱. آزمایش کم‌خونی یا عفونت: پزشک شما ممکن است آزمایش خون را پیشنهاد کند. این آزمایش برای بررسی کم خونی یا بررسی علائم عفونت ناشی از باکتری یا ویروس انجام می‌شود.
۲. آزمایش مدفوع: ممکن است لازم باشد نمونه مدفوع تهیه کنید تا پزشک بتواند خون یا موجودات مخفی مانند انگل‌ها را در مدفوع شما آزمایش کند.
ب/ روش‌های آندوسکوپی
- کولونوسکوپی (Colonoscopy): به کمک کولونوسکوپی پزشک می‌تواند کل روده بزرگ را با استفاده از یک لوله نازک، منعطف مشاهده کند. در طول این روش، ممکن است نمونه‌های کوچکی از بافت (بیوپسی) گرفته شود. بیوپسی راهی برای تمایز IBD در مقابل سایر اشکال التهاب است.
- سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر (Flexible sigmoidoscopy): در این روش، پزشک از یک لوله باریک، منعطف و روشن برای بررسی رکتوم و سیگموئید (آخرین بخش روده بزرگ) استفاده می‌کند.
به کمک کولونوسکوپی، پزشک یک نگاه کامل به کل روده بزرگ تا انتهای روده کوچک می‌کند. اما سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر یک آزمایش کوتاه است که فقط رکتوم و کولون سیگموئید را بررسی می‌کند.
ج/ سایر روش‌های آندوسکوپی که کمتر رایج هستند
- آندوسکوپی فوقانی (Upper endoscopy): در این روش، از یک لوله باریک و منعطف برای معاینه مری، معده و قسمت اول روده کوچک (اثنی عشر) استفاده می‌شود. اگرچه نادر است که این نواحی با بیماری کرون درگیر شوند. اما این آزمایش ممکن است در صورت داشتن حالت تهوع و استفراغ، مشکل در غذا خوردن یا درد بالای شکم توصیه شود.
- آندوسکوپی کپسولی (Capsule endoscopy): این آزمایش گاهی اوقات برای کمک به تشخیص بیماری کرون که روده کوچک را درگیر می‌کند استفاده می‌شود. در این روش، کپسولی را می‌بلعید که یک دوربین در آن وجود دارد. تصاویر به ضبط‌کننده منتقل می‌شود. پس از آزمایش، کپسول بدون درد از طریق مدفوع از بدن شما خارج می‌شود. ممکن است برای تایید تشخیص بیماری کرون همچنان به آندوسکوپی همراه با بیوپسی نیاز داشته باشید. البته در صورت مشکوک شدن به انسداد روده نباید آندوسکوپی کپسولی انجام شود.
- انتروسکوپی با کمک بالون (Balloon-assisted enteroscopy): در این آزمایش، از یک اسکوپ به همراه دستگاهی به نام اوورتیوب (overtube) استفاده می‌شود. به کمک این روش، پزشک بیشتر به روده کوچک دسترسی خواهد داشت و معاینه آن نسبت به آندوسکوپی معمولی، راحت‌تر صورت خواهد گرفت. این تکنیک زمانی مفید است که آندوسکوپی کپسولی ناهنجاری‌ها را نشان می‌دهد، اما پزشک هنوز نتوانسته باشد تشخیص دقیقی بدهد.
د/ آزمایش‌های تصویربرداری
اشعه ایکس: اگر علائم شدیدی دارید، پزشک ممکن است یک تصویربرداری از ناحیه شکم شما انجام دهد. به این ترتیب می‌تواند عوارض جدی مانند مگاکولون یا سوراخ شدن روده بزرگ را بررسی کند.
توموگرافی کامپیوتری: سی تی اسکن جزئیات بیشتری را نسبت به تصویر برداری اشعه ایکس ارائه می‌دهد. این آزمایش کل روده و همچنین بافت‌های خارج از روده را بررسی می‌کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): دستگاه MRI از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و بافت‌ها استفاده می‌کند. MRI به ویژه برای ارزیابی فیستول در اطراف ناحیه مقعد (MRI لگنی) یا روده کوچک (MR enterography) مفید است.
راه درمان بیماری التهابی روده چیست؟
تا زمان نگارش این مقاله، هیج درمان قطعی و موثری برای IBD یافت نشده است. درمان‌های کنونی بر کاهش علائم متمرکز هستند. از آنجایی که داروهای مختلفی برای این بیماری وجود دارد، بهتر است حتما با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش را به کار یرید.
توجه داشته باشید که خیلی مواقع، علائم تنها با رعایت رژیم غذایی بهبود خواهند یافت.
استفاده از سیتزبث برای تسکین علائم IBD
یکی از راهکارهای کاهش درد و گرفتگی شکم، استفاده از آب درمانی است. سیتزبث وسیله‌ای است که به راحتی روی توالت های فرنگی قرار می‌گیرد. آب درمانی با سیتزبث می‌تواند به کاهش درد و گرفتگی ناشی از IBD کمک کند.
چه غذاهایی التهاب روده را کاهش می‌دهد؟
با داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌توانید علائم بیماری التهابی روده را کاهش دهید.
در ادامه غذاهایی که باید در رژیم غذایی IBD خود بگنجانید ذکر شده است.
- فیبر: فیبر بخشی ضروری از یک رژیم غذایی سالم است. روی منابع فیبر محلول (که به کاهش اسهال کمک می‌کند) مانند لوبیا سبز، میوه‌های گوشتی و جو تمرکز کنید.
- پروتئین‌های بدون چربی: چربی بیش از حد می‌تواند جذب پروپتین را کاهش دهد. از منابع پروتئینی کم چرب مانند مرغ، بوقلمون، ماهی و تخم‌مرغ استفاده کنید.
- میوه‌ها و سبزیجات: شما می‌توانید با مصرف میوه و سبزیجات رنگارنگ و تازه، ویتامنی‌ها و مواد معدنی بدن خود را تامین کنید. ممکن است پوست میوه باعث ناراحتی گوارشی شود. در این صورت قبل از خوردن، میوه را پوست بکنید.
- غذاهای غنی از کلسیم: IBD و به ویژه بیماری کرون، می‌تواند منجر به عدم تحمل لاکتوز شود. بنابراین ممکن است لازم باشد کلسیم خود را از منابع غیر لبنی مانند کنسرو ماهی یا سبزیجات سبز تیره دریافت کنید. لبنیات بدون لاکتوز را انتخاب کنید.
- پروبیوتیک‌ها: بیماری التهابی روده می‌تواند باکتری‌های “خوب” را از روده شما خارج کند. محصولات پروبیوتیک می‌توانند به تعادل باکتری‌های روده شما کمک کنند.
چه غذاهایی برای التهاب روده مضر است؟
بدن هر فرد با دیگری متفاوت است. ممکن است مصرف برخی غذاها برای شما علائمی ایجاد نکند. اما برای یک شخص دیگر سبب تشدید التهاب شود. پس اگر احساس کردید با خوردن غذایی اذیت می‌شوید، از آن دوری کنید.
اما اگر هنوز غذاهایی را که باعث تشدید کرون، کولیت اولسراتیو یا IBD می‌شوند، شناسایی نکرده‌اید، بدانید که غذاهای زیر در تشدید التهاب روده نقش دارند.
- غذاهای چرب یا سرخ شده
- غذاهای تند
- میوه‌ها و سبزیجات خام
- آجیل
- نوشیدنی‍های کافئین‌دار یا شیرین
- نوشیدنی‍های الکلی
- آب نبات، شیرینی و سایر منابع قند افزوده
شایعات و حقایق پزشکی در مورد بیماری التهابی روده
تا به اینجای مطلب، در مورد بیماری التهابی روده اطلاعاتی ارائه کردیم. اما اطلاعات نادرست و سوء تفاهم زیادی پیرامون این بیماری وجود دارد. در ادامه به بررسی این موارد خواهیم پرداخت.
۱. IBD همان IBS است
IBD و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) هر دو بر سیستم گوارشی تأثیر می‌گذارند . همچنین اسامی مخفف مشابهی دارند. شاید همین موضوع دلیل اشتباه گرفتن این دو اختلال با یکدیگر باشد. اما باید توجه داشت که IBD همان IBS نیست.
IBS اختلالی در تعامل بین روده و مغز است که منجر به اسهال، یبوست یا هر دو، همراه با نفخ و درد می‌شود. این بیماری می‌تواند با استرس و اضطراب تشدید شود.
اما IBD با سیستم ایمنی مرتبط است. در واقع سیستم ایمنی شروع به حمله به سیستم گوارشی می‌کند و منجر به آسیب می‌شود.
۲. استرس باعث IBD می‌شود
IBD توسط سیستم ایمنی ایجاد می‌شود. بنابراین استرس علت مستقیم آن نیست. اما این بیماری به دلیل پیامدهای مخربی که بر عملکرد روزانه فرد دارد، می‌تواند منجر به استرس، تشدید اضطراب، افسردگی و کم خوابی شود.
۳. برخی افراد هم به کرون و هم کولیت اولسراتیو مبتلا می‌شوند
کرون و کولیت اولسراتیو شایع ترین اشکال IBD هستند. با این حال، این شرایط متمایز هستند و افراد نمی‌توانند هر دو را داشته باشند.
۴. هیچ درمانی برای بیماری التهابی روده وجود ندارد
تاکنون برای بیماری التهابی روده درمان قطعی یافت نشده است. خوشبختانه امروزه راه‌های زیادی برای کاهش علائم IBD وجود دارد. بسته به نوع بیماری و شدت آن، درمان نیز متفاوت خواهد بود. جراحی، مصرف دارو و پرهیز از خوردن برخی مواد غذایی از این راهکارهای درمانی هستند.
۵. همه افراد مبتلا به IBD نیاز به جراحی دارند
در گذشته، اکثر افراد مبتلا به بیماری التهابی روده، تحت عمل جراحی قرار می‌گرفتند.
اما طی ۲۰ سال اخیر و با ظهور داروهای بسیار موثر و ایمن، میزان جراحی به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
۶. افراد نباید در دوران بارداری از داروهای IBD استفاده کنند
این گفته درست نیست. به گفته‌ی پزشکان اکثر داروهای IBD در دوران بارداری بسیار ایمن هستند. ابتلا به این بیماری در دوران بارداری می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد. بنابراین بهتر است در رابطه با مصرف دارو در دوران بارداری حتما با پزشک خود مشورت کنید.
۷. اگر علائم برطرف شد، می‌توانید دارو را قطع کنید
زمانی که علائم بیماری التهابی روده ناپدید می‌شوند، ممکن است وسوسه شوید که مصرف دارو را متوقف کنید. اما این کار می‌تواند خطراتی را به دنبال داشته باشد. به‌عنوان مثال ممکن است بدن نسبت به دارو مقاوم شده و در صورت عود کردن علائم، آن دارو دیگر موثر نباشد.
۸. رژیم غذایی بدون گلوتن IBD را درمان می‌کند
به گفته پزشکان، رژیم غذایی بدون گلوتن برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن مؤثر است. اما برای افراد مبتلا به IBD سودی نخواهد داشت.
۹. IBD فقط بر روده تأثیر می‌گذارد
بیماری التهابی روده، به‌طور قابل توجهی بر روده تأثیر می‌گذارد. اما عوارض آن تنها به روده ختم نمی‌شود. بلکه این بیماری می‌تواند در بسیاری از قسمت‌های دیگر بدن نیز عوارض داشته باشد.
جدا از سیستم گوارشی که شامل دهان تا مقعد می‌شود، IBD می‌تواند عوارض خارج روده‌ای مانند تأثیر بر پوست، چشم‌ها، مجاری صفراوی و مفاصل را نیز به همراه داشته باشد.
این عوارض خارج روده‌ای IBD، می‌توانند تقریباً هر سیستم اندامی را درگیر کرده و چالش بزرگی برای پزشکان ایجاد کنند.
