مروری بر انواع سرطان کولورکتال

سرطان کولورکتال (Colorectal cancer) در واقع در روده بزرگ یا راست روده ایجاد می‌شود. چنانچه منشاء این سرطان روده بزرگ باشد، به عنوان سرطان روده بزرگ شناخته می‌شود. اگر از رکتوم (راست‌روده) شروع شود، سرطان رکتوم نامیده می‌شود. با این وجود، صرف نظر از اینکه سرطان کولورکتال از کجا شروع می‌شود، انواع آن، اشتراکات زیادی دارند. به همین دلیل است که نام کلی سرطان کولورکتال به آن‌ها داده شده است.

در این مطلب قصد داریم به بررسی انواع سرطان کولورکتال بپردازیم.

انواع سرطان کولورکتال

۱. آدنوکارسینوم کولورکتال

شایع‌ترین نوع سرطان کولورکتال، آدنوکارسینوم (adenocarcinoma) است. آدنوکارسینوم در پوشش روده بزرگ (کولون) یا انتهای کولون (رکتوم) ایجاد می‌شود. این نوع سرطان کولورکتال اغلب از پوشش داخلی شروع می‌شود و به لایه‌های دیگر گسترش می‌یابد.

« Adeno» پیشوندی به معنای غده است. “Carcinoma” نیز نوعی سرطان است که در سلول‌های اپیتلیال رشد می‌کند.

علاوه‌بر آدنوکارسینوم معمولی (typical adenocarcinomas)، دو زیرگروه دیگر از این نوع سرطان نیز وجود دارد. البته این دو زیر گروه نسبت به آدنوکارسینوم معمولی کم‌تر شایع هستند. در ادامه به بررسی این دو  پرداخته‌ایم.

الف. آدنوکارسینوم موسینوس

آدنوکارسینوم موسینوس (Mucinous adenocarcinoma)  با نام اختصاری MACs نیز شناخته می‌شوند. MACs گروهی از تومورهای بدخیم هستند که از بافت اپیتلیال منشأ می‌گیرند و با ترشح غیر طبیعی مخاط مشخص می‌شوند.

طبق طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تشخیص آدنوکارسینوم موسینوس مستلزم آن است که سلول‌های تومور موسین خارج سلولی فراوانی ترشح کنند که بیش از ۵۰ درصد حجم تومور را شامل ‌شود.

آدنوکارسینوم موسینوس معمولاً در سرطان کولورکتال (تقریباً ۱۰ تا ۱۵ درصد از تمام سرطان‌های کولورکتال) مشاهده می‌شود. اما می‌تواند در غدد سایر اندام‌ها مانند سینه، معده، تخمدان و ریه نیز رخ دهد. موکوس ممکن است باعث شود سلول‌های سرطانی سریع‌تر پخش شوند و نسبت به آدنوکارسینوم‌های معمولی تهاجمی‌تر شوند.

ب. آدنوکارسینوم سلول حلقه علامت

آدنوکارسینوم سلول حلقه علامت (Signet ring cell carcinoma) با نام اختصاری  SRCC شناخته می‌شود. این بیماری شکل نادری از آدنوکارسینوم بسیار بدخیم است که موسین تولید می‌کند. این بدخیمی در بافت‌شناسی به شکل سلول‌های حلقه علامت مشخص می‌شود. سلول حلقه علامت، سلولی با واکوئل بزرگ است. (شکل ۱)

تومورهای اولیه SRCC اغلب در سلول‌های غده‌ای معده یافت می‌شوند و احتمال بروز آن‌ها در سینه، کیسه صفرا، مثانه و پانکراس کمتر است. SRCCs به طور معمول در ریه‌ها تشکیل نمی‌شوند. با این وجود موارد کمی از این مورد گزارش شده است.

در بین سرطان‌ کولورکتال، شیوع SRCC کمتر از یک درصد است.

علائم آدنوکارسینوم

علائم آدنوکارسینوم کولورکتال به طور کلی عبارتند از:

• درد شکمی
• خون در مدفوع
• تغییر در عادات روده مانند اسهال یا یبوست
• مدفوع نازک (Thin stools)
• کاهش وزن بی‎‌دلیل

غربالگری سرطان روده بزرگ ممکن است بیماری را قبل از شروع علائم تشخیص دهد. انجمن سرطان آمریکا (ACS)، به بزرگسالان توصیه می‌کند غربالگری سرطان روده بزرگ را در سن ۴۵ سالگی شروع کنند.

۲. تومورهای کارسینوئید دستگاه گوارش

تومورهای کارسینوئید (Carcinoid tumors) دستگاه گوارش دسته‌ی دیگر از انواع سرطان‌ کولورکتال هستند. این تومورها در سلول‌های عصبی به نام سلول‌های عصبی غدد درون ریز ایجاد می‌شوند. این غدد به تنظیم تولید هورمون کمک می‌کنند.

سلول‌های تومور کارسینوئید رشد کندی دارند و ممکن است در ریه ها و یا دستگاه گوارش ایجاد شوند. این تومورها حدود ۱ درصد از سرطان‌های روده بزرگ و نیمی از سرطان‌های موجود در روده کوچک را تشکیل می‌دهند.

علائم تومور کارسینوئید

علائم این نوع از سرطان‌ کولورکتال بسته به محل رشد تومور متفاوت است.

تومور کارسینوئید در آپاندیس معمولاً علائمی ایجاد نمی‌کند، مگر اینکه شروع به مسدود کردن مسیر آپاندیس به روده نماید که منجر به علائمی مانند تب، تهوع و استفراغ می‌شود.

تومورهای روده کوچک یا روده بزرگ ممکن است باعث گرفتگی و درد معده، کاهش وزن، خستگی، نفخ و سایر مشکلات معده شوند.

تومورهای کارسینوئیدی در رکتوم ممکن است باعث درد، خونریزی و یبوست شوند.

تومورهای کارسینوئیدی همچنین گاهی اوقات هورمون‌هایی تولید می‌کنند که بسته به نوع هورمون ممکن است منجر به علائم مختلفی شود. به عنوان مثال، برخی افراد مبتلا به این تومورها ممکن است به دلیل برخی از مواد شبه هورمونی که توسط تومور آزاد می‌شوند، دچار گرگرفتگی عضلات صورت، اسهال، خس خس سینه و ضربان قلب سریع شوند.

انواع نادر سرطان روده بزرگ

تا به اینجای مطلب مروری بر چند مورد از شایع‌ترین انواع سرطان‌کولورکتال داشتیم. در ادامه به بررسی سایر انواع نادر این سرطان می‌پردازیم که در مجموع کمتر از ۵ درصد موارد را تشکیل می‌دهند.

۱. لنفوم کولورکتال اولیه

لنفوم کولورکتال اولیه (Primary colorectal lymphomas) نوعی لنفوم غیر هوچکین^[۱] (غیر هاجکین) است. هوچکین و غیرهوچکین دو نوع اصلی لنفوم هستند. لنفوسیت‌ها نوعی گلبول سفید هستند که به بدن در مبارزه با عفونت‌ها کمک می کنند. تفاوت اولیه بین این دو دسته سرطان لنفاوی، نوع لنفوسیتی است که تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

لنفوم کولورکتال اولیه ۰/۵ درصد از کل سرطان‌های کولورکتال و حدود ۵ درصد از لنفوم‌ها را تشکیل می‌دهند. این نوع سرطان کولورکتال معمولاً در سنین بالا ایجاد می‌شود و در مردان شایع‌تر است.

علائم ممکن است شامل سوء هاضمه، نفخ، کاهش وزن بدون دلیل، درد معده، استفراغ، اسهال و سایر مشکلات معده باشد.

۲. تومورهای استرومایی دستگاه گوارش

تومورهای استرومایی دستگاه گوارش (Gastrointestinal stromal tumors) یکی دیگر از انواع سرطان کولورکتال هستند که نادر می‌باشند. این تومورها در سلول‌های خاصی در پوشش دستگاه گوارش به نام سلول‌های بینابینی کژال^[۲] (ICCs) تشکیل می‌شوند. بیش از ۵۰ درصد از GIST‌ها در معده ایجاد می‌شوند. این تومورها در روده کوچک نیز تشکیل می‌شوند و رکتوم سومین مکان شایع این تومورها است.

تومورهای استرومایی دستگاه گوارش به عنوان سارکوم (Sarcoma) طبقه‌بندی می‌شوند. سارکوم به تومورهایی گفته می‌شود که از بافت‌های همبند (مانند چربی، ماهیچه، رگ‌های خونی، بافت‌های عمیق پوست، اعصاب، استخوان‌ها و غضروف) شروع می‌شوند.

مدتی طول می‌کشد تا این تومورها به اندازه کافی بزرگ شوند و شروع به ایجاد علائم کنند. با این وجود، در همان مراحل ابتدایی ممکن است باعث خونریزی در دستگاه گوارش شوند. بسته به محل تومور، خون ممکن است در استفراغ یا مدفوع ظاهر شود. با گذشت زمان، خونریزی آهسته ممکن است منجر به کاهش میزان گلبول‌های قرمز خون و در نتیجه کم‌خونی گردد.

سایر علائم تومورهای استرومایی عبارتند از:

• درد شکم
• توده شکمی
• حالت تهوع
• استفراغ
• کم اشتهایی
• کاهش وزن
• مشکلات بلع

۳. لیومیوسارکوم کولون و رکتوم

لیومیوسارکوم (leiomyosarcoma) در اصل به معنای “سرطان ماهیچه صاف” است. کولون و رکتوم دارای سه لایه از نوع عضله هستند که مواد زائد را از طریق دستگاه گوارش هدایت کنند. لیومیوسارکوم نوعی سارکوم که حدود ۱/۰ درصد از کل موارد ابتلا به سرطان کولورکتال را تشکیل می‌دهد.

لیومیوسارکوم در مراحل اولیه، ممکن است علائمی ایجاد نکند. با پیشرفت سرطان، علائم ممکن است شامل خستگی، کاهش وزن، استفراغ خون، تغییر در مدفوع و سایر مشکلات معده باشد.

۴. ملانوم کولون و رکتوم

ملانوم کولون و رکتوم یکی دیگر از انواع سرطان کولورکتال است که معمولاً با سرطان پوست همراه است. این بیماری می‌تواند در هر جایی، از جمله در روده بزرگ یا رکتوم ایجاد شود، یا از محل ملانوم اولیه به دستگاه گوارش گسترش یابند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، این نوع سرطان کولورکتال عامل ۱ تا ۳ درصد از سرطان‌هایی است که در دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. چگونگی ایجاد ملانوم در روده بزرگ به خوبی درک نشده است، زیرا بسیار نادر است.

۵. کارسینوم سلول سنگفرشی کولورکتال

کارسینوم سلول سنگفرشی کولورکتال (Colorectal squamous cell carcinoma) با نام اختصاری SCC نیز شناخته می‌شود. بروز این نوع سرطان  کولورکتال در روده بزرگ بسیار نادر است، کارسینوم سلول سنگفرشی معمولاً با سرطان پوست مرتبط است، و زمانی اتفاق می‌افتد که این سلول‌ها شروع به رشد غیرقابل کنترل کرده و سرطانی می‌شوند. دلیل اینکه چرا این به ندرت در کولون و رکتوم رخ می‌دهد هنوز به خوبی درک نشده است.

علائم ممکن است شبیه آدنوکارسینوم کولورکتال باشد. از جمله مشکلات معده و تغییر در مدفوع.

۷. پولیپ آدنوماتوز خانوادگی

پولیپ آدنوماتوز خانوادگی (Familial adenomatous polyposis) حدود ۱ درصد از سرطان‌های روده بزرگ یا رکتوم را تشکیل می‌دهد. افراد مبتلا به این سندرم ممکن است صدها یا حتی هزاران پولیپ کولون یا رکتوم داشته باشند. این پولیپ‌ها معمولا در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی ظاهر می‌شوند. تقریباً همه افراد مبتلا به FAP در طول زندگی خود به سرطان کولورکتال مبتلا می‌شوند. در نتیجه برخی از افراد با صلاحدید پزشک به عنوان یک اقدام پیشگیرانه کولون خود را خارج می‌کنند.

علائم مشترک انواع سرطان کولورکتال

در قسمت‌های قبلی کم و بیش به علائم انواع سرطان کولورکتال اشاره کردیم. در این قسمت قصد داریم مروری بر علائم کلی و مشترک این نوع سرطان‌ها داشته باشیم.

هریک از انواع سرطان کولورکتال ممکن است در مراحل اولیه علائمی ایجاد نکند. اما با پیشرفت بیماری فرد ممکن است دچار هریک از علائم زیر گردد:

• تغییرات در عادات روده (اسهال یا یبوست)
• احساس عدم تخلیه کامل روده
• وجود خون در مدفوع که باعث می‌شود مدفوع قهوه‌ای تیره یا سیاه به نظر برسد
• خون قرمز روشن از رکتوم
• درد و نفخ شکم
• احساس سیری، حتی زمانی که مدت زیادی از صرف غذا می‌گذرد
• خستگی
• کاهش وزن بدون دلیل
• کم خونی

توجه داشته باشید که علائم سرطان کولورکتال می‌تواند شبیه علائم بسیاری از بیماری‌های دیگر باشد. به همین دلیل با مشاهده این علائم نترسید. توصیه می‌شود به پزشک مراجعه کنید و از او در مورد علل ایجاد علائم مشورت بگیرید.

علل و عوامل خطر سرطان کولورکتال

علت بروز سرطان کولورکتال نامشخص است، اما احتمالاً شامل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌شود.

طبق تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۲۲، حدود ۷۰٪ موارد ابتلا بدون دلیل مشخصی ایجاد می‌شوند، ۱۰٪ اموارد ابتلا ناشی از سندرم‌های ارثی بوده و ۲۰٪ به دلایل خانوادگی اتفاق می‌افتد.

• برخی از عوامل خطر بروز سرطان کولورکتال شامل موارد زیر هستند:
• سن بالای ۵۰ سال
• مرد بودن
• داشتن رژیم غذایی کم فیبر و پرکالری
• داشتن رژیم غذایی سرشار از گوشت قرمز یا فرآوری شده
• مصرف الکل
• داشتن سطوح پایین فعالیت بدنی
• اضافه وزن یا چاقی
• بیماری التهابی روده
• دیابت نوع ۲
• ویژگی‌های ژنتیکی خاص
• سرطان سینه، تخمدان یا رحم
• انجام پرتودرمانی برای سرطان شکم در دوران کودکی
• پولیپ در روده بزرگ یا راست روده

استیج‌های سرطان کولورکتال

استیج یا مراحل پیشرفت انواع سرطان کولورکتال به میزان گسترش آن اشاره دارد. تعیین میزان پیشرفت این بیماری به پزشکان کمک می‌کند تا مناسب ترین درمان را انتخاب کنند.

• مرحله صفر: این مرحله اولیه است که به عنوان کارسینوم درجا (carcinoma in situ) نیز شناخته می‌شود. سرطان فقط در لایه داخلی کولون یا رکتوم است.
• مرحله ۱: سرطان از طریق لایه داخلی کولون یا رکتوم رشد کرده است اما به خارج از دیواره راست روده یا کولون گسترش نیافته است.
• مرحله ۲: سرطان داخل دیواره روده بزرگ یا رکتوم رشد کرده است اما هنوز به غدد لنفاوی مجاور نرسیده است.
• مرحله ۳: سرطان به غدد لنفاوی مجاور رسیده است اما به سایر قسمت‌های بدن نرسیده است.
• مرحله ۴: سرطان در سایر قسمت‌های بدن مانند کبد یا ریه‌ها وجود دارد.

تشخیص سرطان کولورکتال

تشخیص سرطان کولورکتال ممکن است در مراحل مختلفی از این بیماری انجام شود. اما به‌طور کلی حدود ۴۰ درصد از موارد ابتلا زمانی که بیماری در مراحل اولیه است، تشخیص داده می‌شود.

اگر پزشک علائم کم خونی را در طول یک معاینه پزشکی معمول پیدا کند، ممکن است غربالگری سرطان کولورکتال را پیشنهاد کند.

غربالگری می‌تواند پولیپ‌ها را قبل از سرطانی شدن تشخیص دهد.

موارد زیر رایج‌ترین روش‌های غربالگری و تشخیصی برای سرطان کولورکتال هستند.

• کولونوسکوپی

این روش شامل استفاده از یک ابزار بلند، نازک و قابل انعطاف به نام کولونوسکوپ است.  کولونوسکوپ شامل یک لامپ و یک دوربین است. این دستگاه به پزشک اجازه می‌دهد تا کل کولون و رکتوم را ببیند. حین کولونوسکوپی برای تشخیص سرطان کولورکتال، ممکن است پولیپ‌ها برداشته شده و یا نمونه‌ای از بافت، برای آزمایش بیشتر برداشته شود.

کولونوسکوپی معمولا بدون درد است، اما برخی مواد پزشک برای آرامش بیشتر فرد ممکن است ارامبخش خفیفی تزریق کند. همچنین ممکن است فرد نیاز به نوشیدن یک مایع ملین برای تخلیه روده بزرگ داشته باشد.

خونریزی و سوراخ شدن دیواره روده بزرگ از عوارض نادر اما احتمالی این روش است.

• آزمایش خون در مدفوع
  

این آزمایش خون را در نمونه مدفوع بررسی می‌کند. البته توجه داشته باشید که بسیاری از شرایط و بیماری‌ها می‌توانند سبب وجود خون در مدفوع شوند. پس این موضوع لزوماً به معنای وجود سرطان نیست.

آزمایش خون مخفی در مدفوع

• آزمایش DNA مدفوع

این آزمایش چندین نشانگر DNA را که ناشی از سرطان روده بزرگ یا پولیپ‌های پیش سرطانی هستند، بررسی می‌کند. اگر نتیجه مثبت باشد کولونوسکوپی ضروری است.

شایان ذکر است که این آزمایش نمی‌تواند تمام نشانگرهای DNA سرطان را شناسایی کند.

• سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر

سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر یکی دیگر از روش‌های تشخیص سرطان کولورکتال است.

کولون سیگموئید، آخرین قسمت کولون قبل از رکتوم است. در این روش از یک سیگموئیدوسکوپ، یک لوله منعطف، نازک و روشن، برای بررسی رکتوم و کولون سیگموئید استفاده می‌شود. این بررسی چند دقیقه طول می‌کشد و دردناک نیست، اما ممکن است ناراحت کننده باشد. طی انجام این روش خطر بسیار کمی برای سوراخ شدن دیواره روده بزرگ وجود دارد.

• اشعه ایکس کولون

در این روش از باریم استفاده می‌شود.  باریم یک رنگ کنتراست است که می‌تواند هر ویژگی غیرعادی را در اشعه ایکس نشان دهد. یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی آن وارد روده می‌کند.

در کنار این روش، پزشک ممکن است کولونوسکوپی را برای بررسی دقیق‌تر و تشخیص سرطان کولورکتال توصیه کند.

• سی.تی کولونوگرافی

سی تی کولونوگرافی تصاویری از روده بزرگ تولید می‌کند. این روش نسبت به کولونوسکوپی تهاجم کمتری دارد، اما اگر توده‌ای را نشان دهد، فرد نیاز به کولونوسکوپی خواهد داشت.

• اسکن های تصویربرداری

سونوگرافی، سی.تی.اسکن یا ام.آر.آی می‌تواند نشان دهد که آیا سرطان کولورکتال به قسمت دیگری از بدن گسترش یافته است یا خیر.

روش‌های درمان سرطان کولورکتال

درمان انواع سرطان کولورکتال به عوامل مختلفی بستگی دارد. به عنوان مثال:

• اندازه و محل تومورها و مرحله سرطان
• عود کننده بودن سرطان
• سلامت کلی فرد

در ادامه به بررسی روش‌هایی می‌پردازیم که معمولا برای درمان انواع سرطان کولورکتال مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۱.  عمل جراحي

جراحی اولین درمان سرطان کولورکتال است که محدود به روده بزرگ است. هدف آن حذف بافت سرطانی از جمله تومورها و غدد لنفاوی آسیب دیده و جلوگیری از گسترش سرطان است.

جراحی سرطان روده بزرگ ممکن است باز و شامل یک برش بزرگ باشد. اما لاپاراسکوپی نیز ممکن است انجام شود. لاپاراسکوپی یک نوع جراحی کمتر تهاجمی است که نیاز به برش‌های کوچک دارد.

انواع جراحی‌ها برای برداشتن سرطان کولورکتال:

• لوکال اکسیزیون (Local excision)

این روش شامل برداشتن بافت‌های سرطانی اولیه است. در طول این عمل، جراح پولیپ‌ها و مقداری بافت روده بزرگ را بر می‌دارد.

• کولکتومی (Colectomy)

کولکتومی شامل برداشتن مقداری یا تمام کولون است. اگر جراحی جزئی باشد، جراح بخش‌های باقی‌مانده را دوباره می‌چسباند. نام‌های دیگر این روش همی کولکتومی، کولکتومی جزئی یا برداشتن سگمنتال است.

• رفع انسداد

گاهی اوقات رشد سلول‌های سرطانی تمام یا بخشی از روده بزرگ را مسدود می‌کند. هنگامی که این اتفاق می افتد، جراح ممکن است استنت را برای باز کردن کولون قرار دهد. اگر استنت کار نکند یا انسداد جدی باشد، ممکن است کولکتومی انجام شود.

۲. شیمی درمانی

داروهای شیمی درمانی سلول‌های سرطانی را در سراسر بدن از بین می‌برند. این امر ممکن است به درمان سرطان روده بزرگ یا کوچک کردن تومور قبل از جراحی کمک کند.

با این حال، شیمی درمانی سرطان کولورکتال  می‌تواند اثرات نامطلوب یروی بدن داشته باشد. زیرا هم سلول‌های سرطانی و هم سلول‌های سالم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

۳. درمان هدفمند

درمان هدفمند شامل مصرف داروهایی است که پروتئین‌های خاصی را هدف قرار می‌دهند تا رشد سلول‌های سرطانی را کند یا از آن جلوگیری کنند. عوارض جانبی معمولاً کمتر از شیمی درمانی است زیرا این داروها فقط سلول های سرطانی را هدف قرار می‌دهند.

۴.  ایمونوتراپی

این درمان مبتنی بر دارو است و به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را شناسایی و از بین ببرد. ممکن است برای برخی از افراد مبتلا به سرطان کولورکتال پیشرفته مفید باشد. عوارض جانبی احتمالی ایمنوتراپی، شامل یک واکنش خود ایمنی است که در آن بدن به اشتباه به سلول‌های خود حمله می‌کند.

۵. پرتو درمانی

پرتودرمانی شامل استفاده از پرتوهای پرانرژی تابش برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و جلوگیری از تکثیر آن‌ها است. حین درمان سرطان کولورکتال پزشک ممکن است از پرتودرمانی برای کمک به کوچک کردن تومور قبل از جراحی سرطان رکتوم استفاده کند.

جمع‌بندی

سرطان کولورکتال با نام‌های سرطان روده، سرطان کولون یا سرطان رکتوم نیز شناخته می‌شود. انواع سرطان کولورکتال، کولون، روده بزرگ و راست روده را درگیر می‌کند. اگرچه به واسطه‌ی پیشرفت های پزشکی، نرخ مرگ و میر ناشی از این بیماری در سال‌های اخیر کاهش یافته است. اما هنوز عده‌ی زیادی در سراسر جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند. در این مطلب با علائم، فاکتورهای خطر و انواع سرطان کولورکتال آشنا شدید.

امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.

واژه نامه