مدیریت خطر و پروتکل‌های ایمنی در آزمایشگاه در دوران پاندمی کرونا

با شیوع وسیع ویروس کرونا در سراسر جهان، به نظر می‌رسد که تبعات کووید ۱۹ هر لحظه رو به افزایش است و هیچ بخشی از جوامع در برابر آن ایمن نیست. مقامات تمام کشورها، به صورت آشکارا بیان می‌کنند که خطرات ویروس کرونای جدید کماکان ادامه خواهد داشت و هیچ کس نمی‌داند که چه زمانی این ویروس از بین خواهد رفت. در این میان، اقدامات احتیاطی مانند خود قرنطینگی، فاصله‌گذاری اجتماعی، تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی، عدم حضور در اجتماعات و رعایت اقدامات بهداشتی مانند شست و شوی مرتب دست‌ها به شدت توصیه می‌شود.

آزمایشگاه‌های تخصصی تشخیص ویروس کرونا، در کنار پزشکان و پرستاران، در خط مقدم مقابله با این ویروس قرار دارند. پرسنل این آزمایشگاه‌ها به صورت شبانه‌روزی برای شکست کووید ۱۹ در تلاش هستند و علی رغم اینکه از ریسک بالایی برای ابتلا به این ویروس برخوردارند، ایثارگرانه، با بالاترین سطح حساسیت و دقت برای انجام آزمایشات تشخیصی فعالیت می‌کنند.

به دلیل خطر بالای کار با نمونه‌های عفونی و به ویژه نمونه‌های مشکوک به ویروس کرونا، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (^[۱]CDC)، سازمان بهداشت جهانی (^[۲]WHO) و سازمان غذا و داروی آمریکا (^[۳]FDA) دستورالعمل‌هایی برای افزایش ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا تعیین کرده‌اند.

پرسنل آزمایشگاه‌های تخصصی ویروس‌شناسی که مستقیماً با نمونه‌های ویروس کرونا (COVID-19) در تماس هستند، در معرض خطر بسیار بالایی برای ابتلا به این ویروس هستند. به همین دلیل لازم است تا دستورالعمل‌های ارائه شده، به جهت حفظ ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، در این آزمایشگاه‌ها بسیار سخت‌گیرانه به کار گرفته شود. اما سایر آزمایشگاه‌های بالینی که آزمایشات خون، ادرار و یا مدفوع را انجام می‌دهند نیز باید اقدامات اولیه ایمنی را در نظر داشته و رعایت کنند تا احتمال ابتلا به ویروس کرونا کاهش یابد. به مناسبت روز ملی آزمایشگاه که مصادف با ۳۰ ام فروردین، سالروز تولد حکیم جرجانی است و به پاس قدردانی از زحمات کادر آزمایشگاهی در تامین سلامت جامعه، به ویژه در دوران شیوع کووید ۱۹، تصمیم داریم تا مطالبی در ارتباط با نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا بیان کنیم و امیدواریم به این ترتیب به حفظ ایمنی و سلامت پرسنل آزمایشگاهی کمک کرده باشیم.

کدام اقدامات ایمنی در رابطه با نمونه‌های آزمایشگاهی مشکوک به کرونا باید مورد توجه قرار گیرد؟

شیوع ویروس ابولا از سال ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۵، هشداری برای جامعه‌ی پزشکی و آزمایشگاهی بود. زیرا پیش از آن، راهنمای ایمنی جامعی در آزمایشگاه برای کار با نمونه‌هایی که ممکن بود حاوی یک پاتوژن بسیار خطرناک باشند، وجود نداشت. به دنبال این بیماری همه‌گیر، اقداماتی جهت افزایش ایمنی در آزمایشگاه‌ها و مدیریت مؤثر نمونه‌های گرفته شده از افراد مشکوک صورت گرفت. اخیراً ظهور پاتوژن جدید که عامل ایجاد بیماری کووید ۱۹ است، مجدداً باعث شده تا آزمایشگاه‌‌ها به صورت جدی، دستورالعمل‌های مربوط به ایمنی را دنبال کنند.

در ماه‌های اخیر به دلیل شیوع بالای ویروس کرونا، یک وضعیت اضطراری در سراسر جهان اعلام شده است. به دنبال این مسئله، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، دستورالعمل ویژه‌ای برای انجام آزمایشات تشخیصی ویروس کرونا و کار با نمونه‌های مشکوک ارائه کرده است. هدف از دستورالعمل ارائه شده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا، ارائه روش‌هایی برای افزایش ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا و در حین پردازش نمونه‌های بالینی است که ممکن است حاوی این پاتوژن جدید باشد.

همچنین هر ۲ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) و سازمان بهداشت جهانی (WHO)، مستنداتی منتشر کرده‌اند که برای جمع‌آوری نمونه‌ی حاوی SARS-CoV-2 (ویروس کرونای جدید)، انتقال و پردازش آن لازم است. البته باید توجه داشت که به دلیل در دسترس نبودن اطلاعات علمی کافی در ارتباط با ویروس کرونای جدید، دستورالعمل‌های منتشر شده، با توجه به توصیه‌هایی که قبلاً در مورد نحوه رسیدگی به نمونه‌های سارس و مرس بوده است، تنظیم گردیده‌اند. مطالعات قبلی در مورد کرونا ویروس‌ها نشان می‌دهد که برخلاف ویروس ابولا، غلظت بسیار کمتری از ویروس کرونا در نمونه‌های غیر تنفسی مانند مدفوع، ادرار و خون مشاهده شده است. با در نظر داشتن این اطلاعات می‌توان گفت که پردازش نمونه‌های تنفسی، که به طور کلی در آزمایشگاه میکروبیولوژی اتفاق می‌افتد، بیشترین خطر را برای آزمایشگاه به همراه دارد. سایر بخش‌های آزمایشگاهی مانند هماتولوژی، شیمی و بانک خون، که نمونه‌های غیر تنفسی مانند محصولات خونی و ادرار را پردازش می‌کنند، کمتر در معرض خطر هستند. با این وجود، اطلاعات فعلی هنوز برای دوز عفونی این پاتوژن جدید در دسترس نیست و رعایت اقدامات احتیاطی برای تمامی آزمایشگاه‌ها لازم است.

لازم به ذکر است که تا زمان نگارش این مقاله (۲۴ فروردین ۱۳۹۹/ ۱۲ آوریل ۲۰۲۰) هنوز گروه خطر ویروس کرونای جدید به صورت رسمی مشخص نشده است. اما از آنجایی که ویروس کرونا از خانواده‌ی ویروس سارس و مرس است، به ‌طور کلی می‌توان ویروس کرونای جدید را نیز، مشابه با SARS-CoV و MERS-CoV در دسته‌ی پاتوژن‌های گروه خطر ۳ قرار داد. به این ترتیب، تنها آزمایشگاه‌هایی مجاز به بررسی نمونه‌های عفونی ویروس کرونا هستند که دارای سطح ایمنی بیولوژیکی ۳ (^[۴]BSL-3) باشند و مراکز درمانی که مجهز به چنین آزمایشگاه‌هایی نیستند به هیچ عنوان مجاز به بررسی نمونه‌های کووید ۱۹ نمی‌باشند. جداسازی ویروس SARS-CoV-2 (ویروس کرونای جدید) در کشت سلولی نیز فقط باید در آزمایشگاه ایمنی سطح ۳ (BSL-3) انجام شود. به همین دلیل، نمونه‌ها اغلب در مراکز درمانی جمع‌آوری شده و سپس به آزمایشگاه‌های مرجع منتقل می‌شوند. در این میان، رعایت نکات ایمنی هنگام جمع‌‎آوری نمونه در مراکز درمانی و انتقال آن به آزمایشگاه‌های مرجع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ادامه‌ی این مقاله، ابتدا به صورت اجمالی مروری بر نحوه‌ی جمع‌آوری نمونه‌های کووید ۱۹ خواهیم داشت و بعد از بررسی اقدامات ایمنی اولیه مرتبط با ویروس کرونا، به بیان نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا از جمله استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی (^[۵]PPE)، نحوه‌ی آلودگی‌زدایی از سطوح و دفع پسماندها و نکات مربوط به انجام آزمایشات تشخیصی روتین خواهیم پرداخت.

هنگام جمع‌آوری نمونه‌های کووید ۱۹، رعایت کدام نکات ایمنی ضروری است؟

برای انجام تست تشخیص ویروس کرونا، لازم است تا ابتدا نمونه‌گیری در محل مراجعه‌ی فرد مشکوک انجام شود (مراکز درمانی و بیمارستان‌ها). به این منظور لازم است تا اقدامات احتیاطی و ایمنی هنگام گرفتن نمونه و همچنین انتقال آن به آزمایشگاه‌های تخصصی رعایت شوند. مطابق با گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده که در تاریخ ۱۴ آوریل ۲۰۲۰ (۲۶ فروردین ۱۳۹۹) منتشر شده است، از مهم‌ترین نکات ایمنی مربوط به جمع‌آوری نمونه‌های ویروس کرونا، می‌توان موارد زیر را در نظر گرفت:

۱- به محض مراجعه فرد مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا، لازم است تا پرسنل بخش بهداشت و درمان، فوراً مسئولان ذیربط را مطلع سازند تا در صورت نیاز، فرد مشکوک قرنطینه شود.

۲- نمونه‌های گرفته شده از افراد مشکوک به کووید ۱۹، به هیچ عنوان نباید در محل جمع‌آوری نمونه مورد بررسی قرار گیرد. مگر اینکه آن مرکز به آزمایشگاه با سطح ایمنی بیولوژیکی ۳  (BSL-3) مجهز باشد و دستورالعل‌های ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا به صورت جدی در آن رعایت شود.

۳- به منظور انجام تست اولیه‌ی تشخیص کرونا، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده توصیه می‌کند تا ابتدا از دستگاه تنفس فوقانی فرد مشکوک، نمونه‌گیری انجام شود. نمونه نازوفارنکس(^[۶]NP)، نمونه‌ی مناسبی برای انجام آزمایش تشخیص کرونا ویروس جدید (SARS-CoV-2) است. اگر جمع‌آوری نازوفارنکس با استفاده از سواب امکان پذیر نباشد، می‌توان گزینه‌های زیر را جایگزین کرد.

• جمع‌آوری نمونه اوروفارنکس (^[۷]OP) توسط یک متخصص مرکز بهداشت و درمان
• نمونه‌گیری از شاخک (توربینت) میانی بینی (NMT) توسط یک متخصص مرکز بهداشت و درمان و یا خود شخص (با استفاده از سواب مخصوص نشان داده شده در شکل ۱)
• نمونه‌گیری از سوراخ بینی (^[۸]NS) توسط یک متخصص مرکز بهداشت و درمان و یا خود شخص (با استفاده از سواب مخصوص نشان داده شده در شکل ۲). به این منظور لازم است تا از هر ۲ سوراخ بینی توسط یک سواب جداگانه‌ از جنس پلی‌استر نمونه‌برداری شود.

توجه: سواب‌هایی تهیه‌شده از سوراخ بینی و یا شاخک (توربینت) میانی بینی (NS یا  NMT) باید در یک لوله آزمایش که حاوی محیط ترنسپورت ویروسی^[۹]، محیط ترنسپورت Amiesء^[۱۰] یا نمک استریل^[۱۱] است، قرار گیرند. همچنین، چنانچه هر ۲ نمونه‌ی نازوفارنکس و اوروفارنکس از یک فرد جمع‌آوری شود، لازم است تا هر ۲ نمونه در یک لوله واحد ترکیب شوند تا حساسیت تست تشخیص کرونا به حداکثر برسد و همچنین تعداد نمونه‌ی ارسالی به آزمایشگاه کاهش یابد.

۴- مطابق با دستورالعمل مرکز کنترل و پیشگری از بیماری‌های ایالات متحده، توصیه می‌شود تا از دستگاه تنفسی تحتانی نیز نمونه‌برداری صورت گیرد. به این منظور از بیمار و یا فرد مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا، نمونه‌ی خلط یا نمونه لاواژ برونکوآلوئولار^[۱۲] گرفته می‌شود و یا آسپیرات دستگاه تنفسی تحتانی صورت می‌گیرد.

۵- چنانچه قرار است از بیمار و یا فرد مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا نمونه‌ی خون گرفته شود، انجام اقدامات احتیاطی و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی ضروری است. اما چنانچه لازم است تا از دستگاه تنفسی فوقانی نمونه‌برداری شود، از آنجایی که احتمال سرفه، عطسه و تولید آئروسل وجود دارد، لازم است تا محل نمونه‌گیری از تهویه مطلوبی برخوردار باشد و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مانند گان آستین بلند، دستکش بلند، شیلد صورت، ماسک N95 و پوشش سر اهمیت ویژه‌ای دارد.

همانطور که گفته شد، پس از جمع‌آوری نمونه، لازم است تا نمونه‌ی گرفته شده به آزمایشگاه‌های مرجع که دارای کیت تشخیص کرونا هستند ارسال شود. به این منظور رعایت نکات ایمنی در ارتباط با حمل و نقل نمونه‌ها‌ی عفونی بسیار حائز اهمیت است. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، نمونه‌ها باید مطابق با نسخه فعلی انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA) بسته‌بندی شده و انتقال یابند.

در ارتباط با نحوه‌ی صحیح و ایمن بسته‌بندی و انتقال نمونه‌های کووید ۱۹ می‌توانید به ویدیوی تهیه شده در این باره مراجعه نمایید.

اقدامات ایمنی اولیه مرتبط با ویروس کرونا در آزمایشگاه

1. چنانچه یکی از پرسنل بیمار شود، باید تا زمان بهبود کامل در خانه بماند.
2. تمامی کارمندان باید از تماس مستقیم و طولانی مدت با افراد بیمار اجتناب کنند.
3. یکی از نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، رعایت اقدامات بهداشتی مانند شست و شوی مرتب دست‌ها است. کلیه‌ی پرسنل آزمایشگاهی موظف هستند تا به طور مرتب و پس از تماس با سطوح مشترکی مانند شیرآلات، میز کار آزمایشگاهی و تجهیزات عمومی دست‌های خود را با آب و صابون و یا شوینده‌های حاوی الکل ضدعفونی نمایند. شست و شوی صحیح دست‌ها باید حداقل به مدت ۲۰ ثانیه صورت گیرد و توجه ویژه‌ای به شستن قسمت‌هایی مانند پشت دست‌ها، مابین انگشتان دست و زیر ناخن‌ها شود.
4. تعدات دفعات ضدعفونی کردن سطوح آزمایشگاهی در دوران شیوع کرونا باید افزایش یابد.
5. از دست زدن به دهان، بینی و چشم باید خودداری شود.
6. از دیگر نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، فاصله‌گذاری اجتماعی درمحل کار است. به این منظور لازم است تا در صورت امکان پرسنل حداقل حدود ۲ متر (۶ فوت) با یکدیگر فاصله داشته باشند.
7. چنانچه نیاز به برگزاری جلسات است، تا حد امکان جلسات را از طریق کنفرانس تلفنی برگزار کنید تا از اجتماعات گروهی جلوگیری شود.
8. لازم است تا کارکنان، تعداد مراجعین را به گونه‌ای مدیریت و کنترل کنند تا از تجمعات جلوگیری شود.
9. به منظور انجام آزمایشات بالینی، هر آزمایشگاه باید با توجه به وضعیت جامعه‌ی خود در دوران شیوع کرونا ویروس، تصمیمات مناسبی را اتخاذ نماید و مراجعات غیرضروری افراد را به تعویق بیندازد. چنانچه مراجعه ضرورت داشت، لازم است تا غربالگری مراجعه‌کنندگان با توجه به شیوع کرونا صورت گیرد.
10. چنانچه یکی از پرسنل بیمار شد، لازم است تا تمامی سطوحی که با آن در تماس بوده است به صورت کامل ضدعفونی شوند.
11. درصورتی که با کمبود پرسنل آزمایشگاهی مواجه هستید، از انجام آزمایشات پرخطر، به تنهایی، اجتناب کنید و سرپرست خود و سایر کارکنان آزمایشگاه را از برنامه‌ی کاری خود مطلع سازید.
12. دستورالعمل‌های مرتبط با ویروس کووید ۱۹، به دلیل افزایش تعداد افراد آلوده و همچنین کمبود تجهیزات حفاظت فردی، روز به روز در حال تغییر است. به همین ترتیب مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، توصیه‌هایی در رابطه با استفاده از ماسک‌های N95 بیان کرده است. لازم به تاکید است که استفاده از این نوع ماسک‌ها تنها درصورت تماس مستقیم با بیماران مبتلا و یا نمونه‌های مشکوک ضرورت دارد و نیازی نیست تا افراد عادی از این ماسک‌ها استفاده نمایند.

پروتکل‌های ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا

رعایت نکات ایمنی در ارتباط با جمع‌آوری نمونه و انتقال آن لازم و ضروری است. اما همانطور که گفته شد، خطر ابتلا به بیماری برای پرسنل آزمایشگاهی که با این نمونه‌ها سرو کار دارند نیز بسیار بالا است. به این منظور لازم است تا پروتکل‌ها و دستورالعمل‌های ایمنی در آزمایشگاه‌ها در دوران کرونا به صورت سخت‌گیرانه و جدی رعایت شوند.

مطابق با دستورالعمل مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، ابتدا لازم است تا تمامی آزمایشگاه‌ها، ارزیابی‌های دقیقی از محیط کار و فعالیت پرسنل انجام دهند. بدین وسیله و با سازمان‌دهی موثر محیط آزمایشگاه و کاربران، می‌توان از بروز خطرات احتمالی تا حد امکان جلوگیری نمود. به این منظور لازم است تا موارد زیر بررسی شوند:

• اطمینان از درستی مرا‌حل انجام آزمایش
• شناسایی خطرات موجود در روند آزمایش (مانند تولید آئروسل، ریختن نمونه و …)
• میزان مهارت پرسنل
• بررسی تجهیزات آزمایشگاه
• بررسی منابع موجود

علاوه‌بر این، در تمامی آزمایشگاه‌ها اعم از آزمایشگاه‌های عمومی و آزمایشگاه‌های تخصصی ویروس‌شناسی، هنگام کار با نمونه‌ (چه نمونه‌های مشکوک به کرونا و چه سایر نمونه‌های گرفته شده از افراد مختلف برای بررسی اختلالات سلامتی)، باید این احتمال را در نظر گرفت که نمونه حاوی عوامل عفونی ویروس کرونا است. به همین دلیل برای حفظ ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، لازم است حتماً از تجهیزات حفاظت شخصی (PPE) مانند گان، روپوش آزمایشگاهی، روکش بلند روی کفش، دستکش (ترجیحاً از جنس نیتریل یا لاتکس بدون پودر)، ماسک N95، عینک ایمنی (یا گاگل) و شیلد صورت استفاده شود. همچنین دستورالعمل‌های مربوط به آلودگی‌زدایی از سطوح کار و دفع پسماند‌های آزمایشگاهی نیز باید به صورت جدی در برنامه‌ی کار تمام آزمایشگاه‌ها قرار گیرد.

۱- تجهیزات حفاظت فردی (PPE) تا چه میزان در حفظ ایمنی پرسنل اهمیت دارد؟

یکی از نکات بسیار مهم در رابطه با ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی هنگام کار با نمونه‌های عفونی است. این تجهیزات شامل: گان، روپوش آزمایشگاهی، روکش بلند روی کفش، دستکش (ترجیحاً از جنس نیتریل یا لاتکس بدون پودر)، ماسک N95 ، عینک ایمنی (یا گاگل) و شیلد صورت هستند. استفاده از این تجهیزات نیز، نیازمند رعایت نکاتی است که در ادامه مطرح شده‌اند:

• بهتر است با در نظر گرفتن ريسک بالای خطر، از ۲ دستکش (ابتدا دستکش ساق کوتاه و سپس دستکش ساق بلند) استفاده شود.
• لازم است توجه داشته باشید که استفاده از ماسک N95 حین انجام آزمایشاتی که در آن‌ها احتمال تشکیل آئروسل بالا است مانند فرآیند سانتریفیوژ کردن نمونه، ترکیب کردن و یا همزدن نمونه و … الزامی است.
• همچنین آزمایشگاه‌ها باید این نکته را در نظر بگیرند که به منظور رعایت نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، لازم است تا تجهیزات حفاظت فردی از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد و در سایزهای مختلف و متناسب با کارکنان تهیه شود.
• رعایت ترتیب پوشیدن و درآوردن تجهیزات حفاظت فردی نیز اهمیت ویژه‌ای در حفظ ایمنی و سلامت کارکنان دارد.

۲- آلودگی‌زدایی از سطوح و تجهیزات آزمایشگاهی در دوران کرونا چگونه انجام می‌شود؟

رعایت دستورالعمل‌های مربوط به آلودگی‌زدایی از سطوح کار و دفع پسماند‌های آزمایشگاهی نیز یکی از مهم‌ترین نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا است که باید به صورت جدی در برنامه‌ی کار تمام آزمایشگاه‌ها قرار گیرد. ضدعفونی کردن سطوح و تجهیزات آزمایشگاهی باید با استفاده از مواد ضدعفونی کننده مناسب، صورت گیرد. همچنین توصیه‌های نوشته شده بر روی مواد ضدعفونی کننده در ارتباط با رقیق‌سازی، زمان استفاده و نکات ایمنی را نباید از قلم انداخت.

نکاتی در رابطه با آلودگی‌زدایی سطوح و تجهیزات آزمایشگاهی:

• برخی از تجهیزات حفاظت فردی که یکبار مصرف نیستند، باید بعد از استفاده، تمیز و آلودگی‌زدایی شوند. امحاء تجهیزات یکبار مصرف آلوده نیز باید به مطابق با دستورالعمل دفع زباله‌های عفونی صورت گیرد.
• از جمله نکات مهم ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا که لازم است مورد توجه قرار گیرد، تاکید بر ممنوعیت استفاده از وسایل زینتی مانند ساعت و انگشتر در آزمایشگاه می‌باشد. زیرا این لوازم ممکن است باعث پاره شدن دستکش شوند و به این ترتیب سلامت پرسنل به خطر بیفتد.
• همچنین پرسنل خدماتی نیز، باید از تجهیزات حفاظت فردی به ویژه دستکش ضخیم، پیشبند ضدآب و محافظ صورت (برای حفظ ایمنی هنگام پاشش مایعات) استفاده نمایند.
• نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا شامل ارائه‌ی آموزش‌های مناسب به کاربران و پرسنل خدماتی در رابطه با آلودگی‌زدایی صحیح سطوح نیز می‌شود.
• به منظور آلودگی‌زدایی از سطوح، می‌توان از محلول سفیدکننده يا محلول هیپوکلريت، الکل ۷۰ درصد، هیدروژن پراکسید، ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی و ترکیبات فنل استفاده کرد (به مدت ۱۰ الی ۲۰ دقیقه بر روی سطوح باقی بمانند). شایان ذکر است که ویروس کرونا با استفاده از اتوکلاو نیز از بین می‌رود.
• در مورد سطوحی که در برابر محلول سفیدکننده آسیب‌پذیر هستند (خوردگی و تغییر رنگ)، می‌توان از اتانول يا ايزوپروپانول ۷۰ درصد استفاده نمود.
• برای ضدعفونی کردن وسايل و تجهیزات نیز می‌توان از الکل ۷۰ درصد استفاده کرد.

۳- دفع پسماندهای آزمایشگاهی آلوده به ویروس کرونا چگونه انجام می‌شود؟

پسماندهای آزمایشگاهی مرتبط با آزمایش نمونه‌های مشکوک یا تأیید شده‌ی کووید ۱۹ باید مانند سایر زباله‌های زیست محیطی آزمایشگاه جمع‌آوری و دفع شود. در حال حاضر، در دستورالعمل‌های مرتبط با ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، هیچ روش خاصی مبنی بر بسته‌بندی یا ضدعفونی کردن اضافی این ضایعات آزمایشگاهی وجود ندارد.

۴- درصورت ریختن نمونه‌های آلوده به ویروس کرونا، چه اقداماتی ایمنی صورت گیرد؟

در آزمایشگاه‌ها ریختن نمونه‌ها بر روی سطوح و یا پاشش نمونه‌های آلوده در حین فرایند آزمایش، امری بسیار محتمل است که خطرات بسیاری را به دنبال دارد. در صورت بروز اینگونه موارد، نکات زیر را به یاد داشته باشید:

۱- ابتدا لازم است تا همکاران خود را از وقوع چنین حاثه‌ای مطلع سازید. این کار سبب می‌شود تا افراد به محل آلوده وارد نشوند. چنانچه نمونه در حین حمل و نقل به محیط آزمایشگاه و در مراکز عمومی بر روی زمین ریخته شد، تا حد امکان مردم را از آن منطقه دور کنید.

۲- مسئول آزمایشگاه یا سوپروایزر خود را مطلع سازید.

۳- از محل آلوده دور شوید و سعی کنید کمتر نفس بکشید. زیرا یکی از راه‌های اصلی انتقال ویروس کرونا از طریق تنفس ذرات آلوده است.

۴- لباس‌های خود را درآورده و ضدعفونی کنید. ضدعفونی کردن لباس و تجهیزات حفاظت شخصی باید مطابق با دستورالعمل‌های ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا انجام شود.

۵- به منظور جلوگیری از انتشار ذرات آئروسل ویروس، پنجره‌ها را بسته و تهویه را خاموش کنید.

۶- چنانچه زیر کابینیت ایمنی بیولوژیکی مشغول به پردازش نمونه بودید، هود آن را روشن کنید تا آئروسل‌ها تخلیه شوند. (حتماً هود را آلودگی‌زدایی کنید)

۷- با در نظر داشتن شدت حادثه و میزان پخش شدن نمونه، لازم است تا پرسنل پیش از ورود به محل آلودگی مدتی صبر کنند (حداقل۳۰ الی ۶۰ دقیقه) تا آئروسل‌ها ته نشین شوند.

۸- بعد از مدت زمان مشخصی، با رعایت نکات ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظت شخصی وارد محیط آزمایش شوید.

۹- محل آلودگی ‌را با استفاده از حوله کاغذی یا کاغذ جاذب بپوشانید. توجه داشته باشید که شعاع بیشتری نسبت به آنچه مشاهده می‌کنید را پوشش دهید.

۱۰- همانطور که قبلا نیز گفته شد، یکی از مهم‌ترین نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده‌ی مناسب است. به این منظور می‌توانید از محلول سفیدکننده رقیق شده به نسبت ۱۰/۱ استفاده نمایید.

۱۱- از پاشیدن محلول ضدعفونی کننده بر روی سطوح اجتناب کنید و مواد را به آرامی روی زمین بریزید تا از پخش شدن ذرات نمونه عفونی در هوا جلوگیری شود.

۱۲- با توجه به دستورالعمل نوشته شده بر روی محلول ضدعفونی کننده، مدت زمانی صبر کنید تا محلول اثر کند.

۱۳- چنانچه نمونه در ظروف شیشه‌ای قرار داشت، قطعات خرد شده‌ی شیشه را با استفاده از پنس یا فورسپس جمع‌آوری کرده و به درون سیفتی‌باکس‌های استاندارد بریزید.

۱۴- بعد از مدت زمان کافی و اثر کردن محلول ضدعفونی کننده، کاغذهای جاذب را با رعایت اقدامات احتیاطی و به وسیله‌ی پنس یا فورسپس جمع‌آوری کنید و آن‌ها را در کیسه‌های قابل اتوکلاو قرار دهید. دقت کنید که برای جمع کردن آن‌ها از حرکت چرخشی استفاده نکنید چون باعث پخش بیشتر آلودگی می‌شود.

۱۵- چنانچه احساس کردید آلودگی ناشی از ریختن نمونه زیاد بوده و به طور کامل رفع نشده است، مجدداً از محلول ضدعفونی کننده استفاده نمایید و موارد ۹ الی ۱۴ را تکرار نمایید.

۱۶- پس از آلودگی‌زدایی محیط، تجهیزات حفاظت فردی که یکبارمصرف نیستند را مطابق با دستورالعمل‌های ارائه شده درباره‌ی ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا، آلودگی‌زدایی نمایید و تجهیزات یکبار مصرف را درون کیسه‌های قابل اتوکلاو قرار داده و اتوکلاو نمایید.

۱۷- چنانچه مشاهده کردید و یا احتمال دادید که نمونه‌ی آلوده بر روی تجهیزات و وسایل ریخته شده است، آن‌ها را با استفاده از دستمال آغشته به مایع ضدعفونی‌کننده توصیه شده برای تجهیزات و یا الکل ۷۰ درصد، آلودگی‌زدایی نمایید.

۵- هنگام انجام آزمایشاتی که احتمال تشکیل آئروسل در آن‌ها بالا است، چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

مطابق با گزارش منتشر شده در تاریخ ۳۱ مارس ۲۰۲۰ (۱۲ فروردین ۱۳۹۹) ، توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، طی انجام آزمایشاتی که در آن‌ها احتمال تولید قطرات یا ذرات معلق در هوا (آئروسل) بالا است، علاوه‌بر تجهیزات حفاظت شخصی، مانند ماسک یا شیلد صورت، باید از یک کابینت ایمنی بیولوژیکی کلاس IIء(BSC) استفاده شود، تا به عنوان سدی بین نمونه و پرسنل قرار گیرد. همچنین هنگام سانتریفیوژ کردن نمونه، لازم است تا روتورهای سانتریفیوژ به درستی بارگذاری شده باشند تا  پرسنل آزمایشگاهی کمتر در معرض خطر آئروسل  قرار گیرند.

۶- در دوران شیوع ویروس کرونا، آزمایشات تشخیصی روتین چگونه انجام می‌شوند؟

آزمایشگاه‌هایی که دارای سطح ایمنی زیستی ۲ (BSL-2) هستند می‌توانند آزمایش‌های روتین تشخیصی، از جمله فعالیت‌های زیر را، با رعایت نکات عمومی ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا انجام دهند:

• استفاده از تجهیزات و آنالایزر‌های خودکار (اتوماتیک)
• پردازش نمونه‌های اولیه
• رنگ‌آمیزی تجزیه و تحلیل میکروسکوپی اسمیر فیکس شده
• بررسی کشت‌های باکتریایی و قارچی
• بررسی پاتولوژیک و پردازش بافت‌های غیر فعال و یا فیکس شده با فرمالین
• تجزیه و تحلیل مولکولی آماده‌سازی اسید نوکلئیک استخراج شده
• بسته‌بندی نهایی نمونه‌ها برای انتقال به آزمایشگاه‌های تشخیصی جهت انجام سایر آزمایش‌های تخصصی
• غیرفعال کردن نمونه‌ها مانند قرار دادن نمونه در بافر استخراج اسید نوکلئیک
• انجام مطالعات میکروسکوپی الکترونی با شبکه‌های ثابت گلوتارآلدئید

سخن پایانی

اکثر آزمایشگاه‌های تشخیصی، دارای سطح ایمنی زیستی ۲ هستند. به این معنی که پرسنل آزمایشگاه، با نمونه‌هایی در تماس هستند که خطرات متوسطی برای سلامت انسان به وجود می‌آورد. بنابراین لازم است تا دستورالعمل‌های ویژه‌ای برای جلوگیری از خطرات احتمالی در دستور کار آزمایشگاه‌ها قرار گیرد.

با شروع سال ۲۰۲۰، بیماری همه‌گیر کرونا، آزمایشگاه‌های سراسر جهان را نیز درگیر کرد و آن‌ها را در خط مقدم مبارزه با COVID 19 قرار داد. پرسنل آزمایشگاهی که با نمونه‌های بیماران سرو کار دارند، به شدت در معرض خطر ابتلا به ویروس کرونا هستند و چنانچه نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا جدی گرفته نشود، عواقب جبران‌ناپذیری گریبان‌گیر آزمایشگاه‌ها و پرسنل خواهد شد.

بهترین اقدامی که آزمایشگاه‌ها می‌توانند در این شرایط انجام دهند، افزایش آگاهی نسبت به نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا است. بهتر است این مسئله را فرصتی برای آگاهی از روش‌های جلوگیری از بروز صدمات و آسیب دیدگی‌های آزمایشگاهی قلمداد کنید. ما به مناسبت روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی که مصادف با ۳۰ ام فروردین ماه است، برآن شدیم دستورالعمل‌های حاضر در ارتباط با نکات ایمنی در آزمایشگاه در دوران کرونا را بیان کنیم. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما واقع گردد.

 این بیماری همه‌گیر روزی ریشه کن خواهد شد اما درس‌های آموخته شده و فرصت‌های بهبود ایمنی آزمایشگاه تا سال‌های بعد ادامه خواهد یافت.

تاثیر کرونا بر بارداری و زایمان: راهنمای جامع بارداری در دوران کرونا

واژه‌نامه: