پریتونیت یا التهاب صفاق چیست؟

درد شکم، احساس پر بودن شکم، استفراغ و عدم توانایی در دفع مدفوع ممکن است نشانه‌های بیماری پریتونیت (peritonitis) باشد.

هر فردی ممکن است به پریتونیت دچار شود. پریتونیت در اصل التهاب صفاق که معمولاً به دلیل عفونت باکتریایی یا قارچی رخ می‌دهد. اگرچه مواردی مانند جراحت، مشکلات کبدی یا انجام عمل جراحی نیز ممکن است باعث بروز پریتونیت شود.

در این مقاله قصد داریم به بررسی پریتونیت و علائم آن بپردازیم و ببینیم این بیماری تا چه حد می‌تواند خطرناک باشد. پس در ادامه با ما همراه باشید.

پریتونیت چیست؟

پریتونیت به معنای التهاب صفاق است. صفاق لایه نازکی از بافت است که داخل شکم و بیشتر اندام‌های آن‌را می‌پوشاند.

التهاب صفاق معمولاً در نتیجه عفونت قارچی یا باکتریایی ایجاد می‌شود. این عفونت عفونت می‌تواند ناشی از آسیب شکمی، یک بیماری زمینه‌ای، یا یک وسیله درمانی مانند کاتتر دیالیز یا لوله تغذیه باشد.

این یک بیماری جدی است که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. اگر به موقع درمان نشود، عفونت می‌تواند گسترش یابد و زندگی بیمار را به خطر بیندازد.

چگونه به پریتونیت دچار می‌شویم؟

التهاب صفاق انواع مختلفی دارد و هر فرد به طرق مختلفی ممکن است دچار آن شود. پیش از اینکه به سراغ علل بروز پریتونیت برویم، ابتدا مروری بر انواع آن خواهیم داشت.

انواع پریتونیت عبارتند از:

• پریتونیت باکتریایی خودبخودی: پریتونیت باکتریایی خودبخودی (SBP^[1]) یک عفونت باکتریایی حاد مایع آسیتی (مایع درون شکم) است. این نوع پریتونیت معمولا در افرادی که دیالیز صفاقی (PD) دریافت می‌کنند، ایجاد می‌شود. پریتونیت باکتریایی خودبخودی هم در کودکان و هم در بزرگسالان شایع است.

• پریتونیت ثانویه: پریتونیت ثانویه معمولاً عفونتی است که از دستگاه گوارش، مجاری ادراری یا دستگاه تناسلی در صفاق گسترش یافته است.

• پریتونیت آسپتیک: گاهی دلیل التهاب صفاق، عفونت نیست. بلکه تجمع محرک‌هایی مانند صفرا و خون می‌توانند سبب التهاب حفره صفاق شوند. به این حالت پریتونیت آسپتیک یا استریل گفته می‌شود.

اما چگونه یک فرد در معرض ابتلا به این عفونت قرار می‌گیرد؟

شرایط زیر می‌تواند منجر به التهاب صفاق شود:

• زخم شکمی، مانند زخم جراحی
• آسیب شکمی
• ترکیدن آپاندیس
• زخم معده
• سوراخ شدن روده بزرگ
• دیورتیکولیت (التهاب روده بزرگ)
• پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
• بیماری‌‍‌های کبدی، مانند سیروز کبدی
• عفونت در کیسه صفرا، روده یا جریان خون
• بیماری التهابی لگن
• بیماری کرون
• اقدامات پزشکی مانند درمان نارسایی کلیه، جراحی یا استفاده از لوله تغذیه
• نارسایی کلیه یا کبد

از کجا بفهمیم التهاب صفاق داریم؟

علائم پریتونیت بسته به علت متفاوت خواهد بود. اولین علائم پریتونیت معمولاً کم اشتهایی و حالت تهوع و درد مبهم شکمی است که به سرعت به درد شدید و مداوم تبدیل می‌شود و با هر حرکتی بدتر می‌شود.

سایر علائم عبارتند از:

• حساسیت در ناحیه شکم
• درد در شکم که با لمس شدیدتر می‌شود
• نفخ یا اتساع شکم
• تهوع و استفراغ
• اسهال
• یبوست یا ناتوانی در دفع گاز معده
• کم شدن مقدار ادرار
• بی اشتهایی یا از دست دادن اشتها
• تشنگی بیش از حد
• خستگی
• تب و لرز

التهاب صفاق در بیمارانی که تحت دیالیز صفاقی هستند، ممکن است سبب تیره و کدر شدن مایع دیالیز شود. همچنین ممکن است در مایع دیالیز لکه یا توده‌های سفید رنگی ظاهر شود. قرمزی یا احساس درد در اطراف کاتتر نیز می‌تواند از علائم پریتونیت باشد.

عوارض پریتونیت چیست؟

اگر التهاب صفاق به موقع درمان نشود، عفونت ممکن است وارد جریان خون شده و باعث آسیب به سایر اندام‌ها بدن گردد. این عفونت می‌تواند کشنده باشد.

همانطور که در قسمت‌های قبل گفته شد، پریتونیت انواع مختفی دارد. هریک از آن‌ها می‌توانند عوارض جدی برای بیمار ایجاد کنند که در ادامه به آن اشاره شده است.

عوارض پریتونیت باکتریایی خودبخودی

• آنسفالوپاتی کبدی (hepatic encephalopathy): به معنای از دست دادن عملکرد مغز است و زمانی رخ می‌دهد که کبد دیگر نتواند مواد سمی را از خون شما خارج کند.
• سندرم هپاتورنال (hepatorenal syndrome): به معنای نارسایی پیشرونده کلیه در افراد مبتلا به بیماری پیشرفته کبدی است.
• سپسیس (sepsis): سپسیس در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن به یک عفونت ایجاد می‌شود. اگر این واکنش ازحالت تعادل خارج شود، سپسیس رخ می‌دهد.

عوارض پریتونیت ثانویه

• آبسه داخل شکمی
• گانگرن روده (گانگرن به مرگ بافت بدن به دلیل عدم جریان خون یا عفونت جدی گفته می‌شود.)
• چسبندگی‌های داخل صفاقی که به اندام‌های شکمی می‌پیوندند و می‌توانند باعث انسداد روده شوند.
• شوک سپتیک، که با فشار خون پایین مشخص می‌شود و می‌تواند کشنده باشد.

پریتونیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر علائم پریتونیت دارید، فورا به پزشک مراجعه کنید. تاخیر در درمان می‌تواند زندگی شما را به خطر بیندازد.

با مراجعه به مرکز درمانی، پزشک در مورد سابقه پزشکی شما سوالاتی خواهد پرسید و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد. این معاینه شامل لمس یا فشار دادن شکم است که احتمالاً باعث درد خفیف می‌شود.

اگر تحت دیالیز هستید، پزشک ممکن است پریتونیت را بر اساس ظاهر مایع دیالیز تشخیص دهد.

به دنبال معاینه فیزیکی، ممکن است آزمایش‌های زیر برای تشخیص قطعی التهاب صفاق صورت گیرد.

• آزمایشات خون: آزمایش خون که شمارش کامل خون (CBC) نیز نامیده می‌شود، می‌تواند تعداد گلبول‌های سفید (WBC) و گلبول‌های قرمز (RBC) را اندازه‌گیری کند. تعداد بالای گلبول‌های سفید معمولاً نشانه التهاب یا عفونت است. همچنین تعداد کم گلبول‌های قرمز ممکن است نشان دهنده خونریزی داخل شکمی باشد.

کشت خون نیز می‌تواند به شناسایی باکتری‌های عامل عفونت یا التهاب کمک کند.

• ست‌های تصویربرداری: تست‌های تصویربرداری، مانند سی.تی.اسکن و اشعه ایکس، می‌توانند هر گونه سوراخ در صفاق را نشان دهد.

• آنالیز سیالات: اگر مایعی در شکم تجمع یافته است، پزشک می‌تواند با استفاده از یک سوزن مقداری از آن را برداشته و برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه بفرستد. کشت مایع همچنین می‌تواند به پزشک در شناسایی عامل عفونت کمک کند.

آیا عفونت صفاق قابل درمان است؟

التهاب صفاق نوعی عفونت است و قابل درمان می‌باشد. اما اقدامات درمانی باید به سرعت شروع شود تا از عوارض جدی و کشنده برای بیمار جلوگیری گردد.

اولین قدم در درمان پریتونیت، تعیین علت اصلی آن است. پس از تشخیص علت بروز پریتونیت و نوع آن، پزشک درمان‌هایی را تجویز خواهد کرد.

درمان التهاب صفاق معمولاً شامل داروی مسکن و آنتی بیوتیک‌ها داخل وریدی (IV) یا داروهای ضدقارچ است.

اگر بیمار دچار عفونت روده‌ای، آبسه شکمی یا پارگی آپاندیس باشد، ممکن است برای برداشتن بافت عفونی عمل جراحی انجام شود.

همچنین در بیماران تحت دیالیز کلیه، ممکن است دیالیز برای مدتی متوقف شود تا عفونت پریتونیت برطرف گردد.

چگونه از پریتونیت اجتناب کنیم؟

پریتونیت، عفونتی است که هر فردی ممکن است به آن دچار شود. به‌ویژه افرادی که دچار نارسایی کبد بوده و تحت دیالیز قرار دارند. اما با رعایت یکسری اقدامات ساده می‌توان تا حد زیادی از ابتلا به این عفونت جلوگیری کرد.

اگر تحت دیالیز هستید:

• قبل از دست زدن به کاتتر، دست‌ها و ناخن‌های خود را بشویید.
• پوست اطراف کاتتر را روزانه تمیز کنید.
• دستورالعمل‌های پزشک خود را در مورد مراقبت و نگهداری از لوازم پزشکی دنبال کنید.

سخن پایانی

پریتونیت یا التهاب صفاق، نوعی التهاب است که اغلب به دلیل عفونت در بدن ایجاد می‌شود اما عوامل دیگری مانند آسیب به شکم، عمل جراحی و یا تجمع خون در شکم نیز می‌تواند باعث بروز این عارضه شود.

اگر درمان به موقع شروع نشود، عفونت می‌‌تواند گسترش یابد و در صورت عدم درمان، پریتونیت می‌تواند به سرعت در خون و سایر اندام‌ها گسترش یابد و منجر به نارسایی چند عضو یا حتی مرگ شود.

بنابراین در صورت بروز هر یک از علائم پریتونیت، که شایع‌ترین آن‌ها درد شدید شکم است، ضروری است که به دنبال ارزیابی فوری پزشکی و درمان باشید.

آیا تا به حال این عارضه را تجربه کرده‌اید؟

واژه نامه