دفع زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه چگونه انجام می شود؟
دفع زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه می‌تواند یکی از موضوعات چالش برانگیز باشد.
زباله‌های ایمنی زیستی بخشی از یک روز کاری استاندارد در آزمایشگاه هستند. این زباله‌ها می‌توانند خطراتی چدی را نه تنها برای کابران آزمایشگاه، بلکه برای سلامت جامعه ایجاد نمایند. به همین دلیل دانستن اینکه چه چیزی به عنوان یک خطر زیستی در نظر گرفته می‌شود و نحوه دفع مواد در آزمایشگاه‌ها اهمیت بسزایی دارد.
در ادامه این مطلب قصد داریم مراحل شناسایی، بسته بندی، حمل و نقل و بی‌خطرسازی زباله‌های ایمنی زیستی را بررسی کنیم. پس با ما همراه باشید.
زباله ایمنی زیستی چیست؟
زباله‌های ایمنی زیستی یا biohazard یک ماده بیولوژیکی هستند که سلامت انسان یا حیوانات را به خطر می‌اندازند. این مواد بیولوژیکی می‌تواند شامل میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، ویروس‌ها، سموم، هاگ‌ها، قارچ‌ها و مواد فعال باشد.
اگر مواد خطرناک زیستی به درستی دفع نشوند، می‌توانند محیطی ناامن ایجاد کنند. یک خطر زیستی می‌تواند در هر جایی رخ دهد. به عنوان مثال بیمارستان‌ها، کلینیک‌های جراحی پزشکان، خانه‌ها، مراکز خرید، محل کار و مراکز مراقبت از سالمندان.
نماد زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه
اکثر افراد، چه در آزمایشگاه چه عموم مردم، می‌توانند نماد خطر زیستی را به عنوان هشداری در مورد قرار گرفتن در معرض احتمالی با یک ماده خطرناک تشخیص دهند. نماد نارنجی روشن در ایالات متحده توسط چارلز بالدوین، در سال ۱۹۹۶ ایجاد شد. از آن زمان به بعد نماد نارنجی یا زرد در سطح بین‌المللی برای برچسب‌گذاری مواد بیولوژیکی که حاوی (یا ممکن است حاوی) خطرات سلامتی باشد، استفاده می‌شود.
نمونه‌هایی از زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه
زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه می‌تواند شامل زباله‌های عفونی، فضولات حیوانی، پسماندهای تیز و برنده، واکسن‌های دور ریخته شده و زباله‌های پاتولوژیک باشد. در ادامه به بررسی این مواد و زباله‌ها خواهیم پرداخت.
زباله‌های عفونی
ضایعات عفونی شامل خون، تجهیزات حفاظت فردی آلوده و استفاده شده (PPE) و لوله‌های IV هستند. هر گونه کشت یا تجهیزات آزمایشگاهی که ممکن است به یک بیماری عفونی آلوده باشد نیز در این دسته از زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه جای می‌گیرند.
فضولات حیوانی
فضولات حیوانی شامل هر عضوی از بدن و لاشه حیوانی است که با میکروارگانیسم‌های بیماری زا که برای انسان عفونی هستند، آلوده شده یا با آنها تلقیح شده است.
پسماندهای نوک تیز
پسماندهای نوک تیز به هر جسمی گفته می‌شود که ممکن است به مواد بیولوژیکی آلوده باشد و پوست را بریده یا سوراخ کند. این گروه نیز در دسته زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه و محیط‌های درمانی قرار می‌گیرند.
زباله پاتولوژیک
ضایعات پاتولوژیک هر بافت یا عضوی از بدن انسان است که ممکن است در طی جراحی، بیوپسی یا کالبد شکافی برداشته شده باشد.
خون و مایع بدن انسان
خون و فرآورده‌های خونی از جمله سرم، پلاسما و اجزای خون به صورت مایع یا نیمه مایع به اضافه مایعات بدن و بافت‌های حاوی خون خطرناک هستند.
برخی از این مایعات بدن عبارتند از مایع مغزی نخاعی، مایع آمنیوتیک، مایع پریکارد، مایع منی، مدفوع، مایع صفاقی و بزاق در مطب های دندانپزشکی.
DNA و RNA نوترکیب
قطعه‌ای از DNA و اسیدهای نوکلئیک نوترکیب یا مصنوعی (recDNA)، از جمله مواد زائد حاصل از فرآیندهایی شامل پلاسمیدها، ناقلان ویروسی، E.coli، مخمرها و اسیدهای نوکلئیک هستند. این مواد نیز جزء زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه محسوب می‌شوند.
دفع زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه
یکی از مسئولیت‌های پرسنل و متخصصین آزمایشگاهی، دفع پسماندهای ایمنی زیستی در آزمایشگاه است. همانطور که در بخش‌های قبلی نیز گفته شد، اگر این زباله‌ها به درستی دفع نشوند، نه تنها سلامت پرسنل بلکه سلامت کل جامعه را تهدید خواهند کرد. از آنجایی که زباله‌ها و پسماندهای ایمنی زیستی دسته بندی مختلفی دارند، در ادامه به بررسی نحوه دفع هریک خواهیم پرداخت.
البته توجه داشته باشید که قوانین دفع این نوع زباله‌ها می‌تواند بین آزمایشگاه‌ها، مناطق و حتی کشورهای مختلف متفاوت باشد. پس پیش از هرچیز باید به دستورالعمل‌های موجود در ازمایشگاه خود مراجعه کنید.
دفع زباله‌های جامد ایمنی زیستی
زباله‌های جامد ایمنی زیستی باید در کیسه‌های زباله پلاستیکی قابل اتوکلاو با نماد خطر زیستی جمع‌آوری شوند. برای پتری دیش‌های آلوده، استفاده از دو کیسه توصیه می‌شود.
کیسه را در داخل یک ظرف سفت و محکم و ضد نشت قرار دهید که خود دارای نماد خطر زیستی است یا اجازه می‌دهد نماد خطر زیستی کیسه قابل مشاهده باشد.
قبل از اتوکلاو، درب کیسه‌ها را آزاد ببندید تا بخار به آن نفوذ کند.
شیشه و پلاستیک آزمایشگاهی خطرناک
شیشه و ظروف پلاستیکی آلوده باید در ظرفی که سوراخ نمی‌شود جمع آوری گردد. توصیه می‌شود از سیفتی باکس استفاده کنید.
برای اطلاعات بستر در مورد انتخاب سیفتی باکس مناسب به مقاله راهنمای خرید سیفتی باکس مراجعه کنید.
دفع زباله‌های تیز
زباله‌های تیز یکی از خطرناک‌ترین پسماندهای ایمنی زیستی در آزمایشگاه محسوب می‌شوند. این زباله‌ها عامل انتقال بیماری‌های خطرناکی مانند هپاتیت و ایدز هستند. زباله‌های تیز باید در سیفتی باکس‌های پلاستیکی با درب قرمز با نماد خطر زیستی جمع‌آوری شوند.
زباله‌های مایع ایمنی زیستی
زباله‌های مایع باید در ظروف سفت و ضد نشتی که دارای برچسب خطر زیستی هستند جمع آوری شوند. در صورت حمل و نقل، درب ظروف را ببندید و مهر و موم کنید و در ظرف ثانویه ضد نشت قرار دهید.
بی‌خطر سازی زباله‌های ایمنی زیستی
دفع زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه تنها به جمع‌آوری آنها در ظروف ایمن ختم نمی‌شود. بلکه پیش از دفع باید حتما بی‌خطر شوند. فرایند بی‌خطرسازی معمولا با استفاده از اتوکلاو انجام می‌شود.
استریلیزاسیون در محل
اگر به اتوکلاو دسترسی دارید، می‌توانید زباله‌های ایمنی زیستی مرکز خود را بی خطرسازی و دفع کنید. استریلیزاسیون بخار با اتوکلاو به طور موثر اکثر عوامل عفونی را غیرفعال می‌کند. البته قوانین و مقررات اتوکلاو کردن ممکن است در مراکر مختلف، متفاوت باشد. همه اپراتورهای اتوکلاو باید در مورد اطلاعات ایمنی و روش‌های خاص آموزش ببینند. معمولا لازم است پیش از اتوکلاو کردن مطمئن شوید که فرم‌ها و دستورالعمل‌های زیر در دسترس باشند.
- دستورالعمل‌های ایمنی عمومی اتوکلاو
- دستورالعمل‌های اتوکلاو زباله‌های خطرناک زیستی
- SOP برای اتوکلاو زباله‌های خطرناک
- گزارش آموزش اتوکلاو
- چک لیست کنترل کیفیت شاخص بیولوژیکی اتوکلاو
- برگه ثبت اتوکلاو
مراکز اتوکلاو
بسته به موقعیت مکانی خود، می‌توانید برای بی‌خطرسازی و دفع زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه به یک مرکز اتوکلاو، هزینه پرداخت کنید. هر مرکز قوانین و رویه‌های خاص خود را دارد. برای اطلاعات بیشتر مستقیماً با آنها تماس بگیرید.
عقیم سازی خارج از محل
اگر به اتوکلاو در محل یا مراکز اتوکلاو دسترسی ندارید، می‌توانید تصفیه و دفع زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه را به پیمانکاران بسپارید. البته توجه داشته باشید که آموزش برای کلیه پرسنلی که زباله را بسته بندی و حمل می‌کنند لازم است.
زباله‌های مایع خطرناک زیستی
زباله‌های خطرناک زیستی مایع را نمی‌توان مانند زباله جامد دفع و بی‌خطر کرد. برای دفع این مواد در وهله اول به دستورالعمل‌های آزمایشگاه خود مراجعه کنید. یکی از راه‌های دفع این نوع زباله‌ها در آزمایشگاه به شرح زیر است:
زباله‌های مایع خطرناک زیستی را در ظروف سفت و ضد نشتی که دارای برچسب خطر زیستی هستند جمع آوری کنید.
در صورت حمل و نقل، ظروف را ببندید و مهر و موم کنید و در ظرف ثانویه ضد نشت قرار دهید.
سفید کننده کلر با غلظت نهایی ۱۰ درصد را اضافه کنید.
اجازه دهید محلول حداقل ۳۰ دقیقه بماند. سپس می‌توانید آن را از طریق فاضلاب دفع کنید.
اگر حجم زباله‌های مایع برابر یا بیشتر از ۱۰ لیتر است، حتما با مراکز دفع پسماندهای ایمنی زیستی تماس بگیرید.
زباله‌های پاتولوژیک
سوزاندن ضایعات پاتولوژیک انسان و لاشه پستانداران غیرانسانی و اعضای بدن پیش از دفع لازم است. قبل از به دست آوردن نمونه‌های پاتولوژیک پستانداران انسانی یا غیر انسانی، مقدمات دفع را انجام دهید. زباله‌های پاتولوژیک را با سایر زباله‌های خطرناک زیستی دفع نکنید.
مروری بر برخی سوالات متداول در مورد زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه
آیا باید نوک سمپلری که برای PCR استفاده شده است اتوکلاو کنم؟
بله. از آنجایی که DNA/RNA نوترکیب یا مصنوعی به عنوان یک خطر زیستی در نظر گرفته می‌شود، این نوک سمپلرها باید اتوکلاو شوند.
چگونه دندان‌های کشیده شده انسان را دفع کنم؟
اگر دندان‌های کشیده شده معمولا به‌عنوان زباله‌های پاتولوژیک انسانی دفع می‌شوند. به “استریلیزاسیون خارج از محل” در بخش ضدعفونی کردن زباله های خطرناک زیستی در بالا مراجعه کنید. اگر دندان های کشیده شده حاوی آمالگام هستند، برای جمع آوری و دفع با مراکز دفع ضایعات شیمیایی تماس بگیرید.
سخن پایانی
دفع زباله‌های ایمنی زیستی در آزمایشگاه یکی از مسائل چالش برانگیز است که کاربران آزمایشگاه باید حتما با آن آشنا باشند. به طور کلی، همانطور که در این مطلب هم گفته شد، ۴ دسته کلی زباله‌های خطرناک زیستی بر اساس شکل فیزیکی زباله‌ها وجود دارد. هر فرم باید جداسازی، شناسایی و آلودگی زدایی شود و به روشی مناسب رم دور ریخته شود .
