آزمایش زمان لخته شدن فعال (ACT)

از زمان لخته شدن فعال (ACT) معمولا برای نظارت بر درمان با هپارین با دوز بالا قبل، حین و برای مدت کوتاهی پس از اقدامات پزشکی یا جراحی (مانند جراحی بای پس قلب، آنژیوپلاستی کرونر، و دیالیز) استفاده می‌شود که در آن جلوگیری از لخته شدن خون اهمیت دارد.

ACT یک آزمایش سریع است که می‌تواند قبل از جراحی یا سایر اقدامات پزشکی در بالین بیمار انجام شود. همچنین می‌تواند در فواصل زمانی و بلافاصله پس از جراحی در اتاق عمل یا نزدیک آن انجام شود. (این نوع آزمایش به عنوان آزمایش در بالین بیمار شناخته می‌شود.)

آزمایش ACT امکان اندازه‌گیری تغییرات نسبتا سریع در انفوزیون هپارین را فراهم می‌کند و به دستیابی و حفظ سطح ثابت وضعیت عدم انعقاد خون در کل مراحل جراحی یا پزشکی کمک می‌کند. پس از اتمام عمل و تثبیت وضعیت حیاتی بیمار، دوزهای هپارین به طور معمول کاهش می‌یابد.

ACT اثر بازدارندگی هپارین بر روی سیستم لخته شدن بدن را اندازه‌گیری می‌کند. البته سطح واقعی هپارین را در خون اندازه‌گیری نمی‌کند. حساسیت تست ACT به هپارین به روش استفاده شده بستگی دارد. برخی از آزمایشات ACT برای نظارت بر سطح پایین هپارین طراحی شده‌اند در حالی که برخی دیگر در کنترل سطح بالای هپارین بهتر پاسخ می‌دهند. هنگامی که هپارین به سطح نگهداری درمانی می‌رسد، ACT معمولا به عنوان یک ابزار نظارت توسط تست PTT جایگزین می‌شود.

از آزمایش ACT همچنین گاهی اوقات برای کنترل دوز منظم هپارین درمانی در افراد واجد فاکتور ضد انعقادی لوپوس (LAC) استفاده می‌شود. از تست PTT نمی‌توان در این بیماران استفاده کرد زیرا LAC با PTT تداخل دارد. در شرایط بالینی نادر ممکن است از آزمایش ACT برای نظارت بر اثر مهارکنندگی کلاس متفاوتی از داروهای ضد انعقاد خون به نام مهار کننده‌های مستقیم ترومبین (به عنوان مثال، آرگاتروبان) بر روی سیستم لخته شدن استفاده شود.

زمان طبیعی لخته شدن خون بدون استفاده از هپارین بین ۷۰ الی ۱۲۰ ثانیه و در صورت استفاده از هپارین ۱۸۰ الی ۲۴۰ ثانیه است.

توضیح: فاکتور ضدانعقادی لوپوس یک پادتن است که به فسفولیپید و پروتئین موجود در غشای پلاسمایی سلول پیوند می‌خورد. وجود این آنتی بادی در خون باعث افزایش زمان نسبی ترومبوپلاستین می‌شود.

ACT پس از تزریق یک دوز (ابتدائی) هپارین و قبل از شروع جراحی قلب باز یا سایر روش‌هایی که به سطح بالای انعقاد خون نیاز دارد، انجام می‌شود. در حین جراحی، ACT در فواصل زمانی اندازه‌گیری می‌شود تا سطح ضدانعقادی مناسب هپارین بدست آید و مقدار این سطح را حفظ کند. پس از جراحی، ACT کنترل  می‌شود تا زمانی که وضعیت فرد تثبیت شود و دوز هپارین با کمک ماده ضد آن مانند سولفات پروتامین کاهش یابد و یا خنثی شود.

گاهی اوقات ممکن است ACT در طی یک رخداد خونریزی اندازه‌گیری شود یا به عنوان بخشی از ارزیابی بالینی سطح ضد انعقاد هپارین مورد استفاده قرار گیرد، خصوصاً اگر فرد دارای فاکتور ضد انعقادی لوپوس (LAC) باشد.

همچنین وقتی کسی تحت درمان با مهار کننده‌های ترومبین مستقیم است (به عنوان مثال آرگاتروبان) ممکن است این آزمایش درخواست شود.

ACT برحسب ثانیه اندازه‌گیری می‌شود؛ هرچه زمان لخته شدن بیشتر باشد، درجه مهار لخته شدن (ضد انعقاد) بالاتر است. در طی جراحی، ACT بالاتر از حد پائینی زمان لخته شدن نگه داشته می‌شود (حدی که در آن بیشتر افراد لخته خون ایجاد نمی‌کنند). توافق گسترده‌ای درباره این که این حد پایین دقیقاً باید چه باشد وجود ندارد و از بیمارستانی به بیمارستان دیگر متفاوت خواهد بود و تا حدی به روش استفاده شده برای تعیین ACT بستگی دارد.

ارزیابی چگونگی پاسخ‌دهی فرد به این حد پایین ACT و میزان هپارین دریافتی مهم است. مقدار هپارین مورد نیاز برای رسیدن و حفظ ACT خاص (به عنوان مثال ۳۰۰ ثانیه) و همچنین پتانسیل لخته شدن خون در آن مقدار ACT متفاوت خواهد بود. در صورت وجود مشکلات لخته شدن یا خونریزی، ممکن است لازم باشد دوزها و ACT بر اساس آن تنظیم شود. پس از جراحی، ACT ممکن است در یک دامنه‌ی باریک حفظ شود (به عنوان مثال ، ۲۲۵-۱۷۵ ثانیه) تا زمانی که وضعیت فرد تثبیت شود.

 آزمایش زمان لخته شدن فعال به‌ندرت در آزمایشگاه‌های مرکزی انجام می‌شود. این یک آزمایش در بالین بیمار است که باید بلافاصله پس از جمع‌آوری خون، نزدیک به بیمار و معمولاً در بالین، اتاق عمل یا آزمایشگاه ماهواره‌ای نزدیک به این مکان‌ها انجام شود، برای هدایت درمان سریعاً به نتیجه ACT نیاز است.

در بعضی از بیماران وجود فاکتور ضد انعقادی لوپوس (LAC) باعث طولانی شدن ACT می‌شود. اما در موارد دیگر ممکن است ACT نسبتاً تحت تأثیر قرار نگیرد. با این وجود نشان داده شده است که وجود LAC در آزمایش ACT خاص، تداخل ایجاد می‌کند. بنابراین برای آزمایشگاه مهم است که از دستورالعمل‌های شرکت سازنده پیروی کند و تعیین کند که آیا این آزمایش برای نظارت بر هپارین درمانی در فردی با سابقه مستند LAC یا سندرم آنتی فسفولیپید مناسب است یا خیر.

نتایج ACT و PTT  قابل معاوضه نیستند. در ناحیه‌ای که همپوشانی دارند (مقادیر بالائی  PTT و سطوح پایینی  ACT)، همبستگی ضعیفی بین آن‌ها وجود دارد. نتایج ACT و PTT باید به طور مستقل ارزیابی شوند. بهتر است الزامات ضد انعقادی هپارین یک بیمار را تعیین  کرده وضعیت وی ابتدا تثبیت شود و سپس ابزار نظارت را تغییر دهید.

ACT ممکن است تحت تأثیر تعداد پلاکت و عملکرد پلاکت فرد باشد. پلاکت‌هایی که در حین جراحی فعال می‌شوند غالباً ناکارآمد می‌شوند و جراحی و هپارین هر دو می‌توانند باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی) شوند.

دمای خون همچنین ممکن است بر نتایج ACT تأثیر بگذارد. خون در حین عمل جراحی تمایل به سرد شدن دارد زیرا به کمک دستگاه‌های مکانیکی فیلتره شده و اکسیژن‌دار می‌شود. شرایط اکتسابی و ارثی مانند کمبود فاکتورهای انعقادی، دریافت داروهای ضد انعقاد خوراکی یا بیماری‌های کبدی نیز ممکن است بر نتایج ACT تأثیر بگذارد.

با دوزهای بالای هپارین و در افراد با PTT طولانی مدت، قبل از استفاده از ضد انعقاد هپارین (به عنوان مثال فاکتور ضد انعقاد لوپوس)، باید دانست که از PTT نمی‌توان برای نظارت بر هپارین درمانی استفاده کرد. در چنین شرایطی به ترتیب از آزمایشات ACT و Heparin Anti-Xa به جای PTT استفاده می‌شود.

مهار کننده‌های مستقیم ترومبین (به عنوان مثال آرگاتروبان)، زمان ACT را طولانی می‌کنند.