برای تشخیص سطح بالای آمونیاک در خون که ممکن است در اثر بیماری شدید کبدی، نارسایی کلیه یا برخی اختلالات ژنتیکی نادر ایجاد شده باشد؛ همچنین برای کمک به بررسی علت تغییرات در رفتار و هوشیاری و نیز برای کمک به تشخیص انسفالوپاتی کبدی یا سندرم ری، از این آزمایش استفاده می‌شود.
نمونه خونی که از ورید بازویی گرفته می‌شود.
خیر.
آمونیاک یک ماده زائد است که در درجه اول توسط باکتری‌های روده هنگام هضم پروتئین تولید می‌شود. در صورتی که به‌طور مناسب از بدن پاکسازی نشود، آمونیاک اضافی می‌تواند در خون تجمع یابد. این آزمایش میزان آمونیاک خون را اندازه‌گیری می‌کند.
آمونیاک موجود در خون به‌صورت معمول به کبد منتقل می‌شود و در آنجا به دو ماده به نام‌های اوره و گلوتامین تبدیل می‌شود. سپس اوره به کلیه‌ها منتقل شده و در آنجا از طریق ادرار دفع می‌شود. اگر این "چرخه اوره" تجزیه آمونیاک را کامل نکند، آمونیاک در خون جمع می‌شود و می‌تواند از خون به مغز منتقل گردد.
آمونیاک برای مغز سمی است. به‌عنوان مثال هنگامی که عملکرد کبد به دلیل اختلالاتی مانند سیروز یا هپاتیت به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد، آمونیاک و سایر ترکیبات فرآوری شده توسط کبد می‌توانند در مغز تجمع یافته و باعث ایجاد حالتی به نام انسفالوپاتی کبدی شوند.
انسفالوپاتی کبدی باعث تغییرات ذهنی و عصبی می‌شود که می‌تواند منجر به گیجی، فقدان جهت‌یابی (اختلال در وقوف به زمان، مکان و شخص)، خواب آلودگی و در نهایت به حالت اغماء و حتی مرگ منجر شود.
نوزادان و کودکان با افزایش سطح آمونیاک ممکن است مرتبا استفراغ کنند، تحریک پذیر باشند و به‌طور فزاینده‌ای بی‌حال شوند. اگر بدون درمان رها شوند ممکن است تشنج را تجربه کنند، در تنفس مشکل داشته باشند و به اغماء بروند.
مشکلات مربوط به فرآوری آمونیاک می‌تواند از شرایط زیر ناشی شود:
۱. بیماری شدید کبدی – آسیب، توانایی کبد در فرآوری آمونیاک را محدود می‌کند. افزایش ناگهانی در سطح آمونیاک ممکن است در افراد مبتلا به بیماری کبدی پایدار، به‌ویژه پس از یک رویداد تحریک کننده مانند خونریزی دستگاه گوارش یا عدم تعادل الکترولیت، مشاهده شود.
۲. کاهش جریان خون به کبد – در این حالت آمونیاک کمتر قادر به رسیدن به کبد برای فرآوری است.
۳. سندرم ری – حالت نادری است که بر روی خون، مغز و کبد تأثیر می‌گذارد. به‌طور معمول باعث افزایش سطح آمونیاک و کاهش گلوکز می‌شود. این بیماری در درجه اول کودکان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در بیشتر موارد به دنبال یک عفونت ویروسی مانند آنفولانزا یا آبله مرغان ایجاد می‌شود. کودکانی که به آن‌ها آسپرین می‌دهند در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
۴. نارسایی کلیوی (رنال) – در این حالت کلیه‌ها قادر نیستند بدن را به طور موثر از اوره پاک کنند و این موضوع منجر به تجمع آمونیاک در خون می‌شود.
۵. اختلال ژنتیکی نادر مانند نقص در چرخه اوره - کمبود یکی از آنزیم‌های لازم برای تکمیل تبدیل آمونیاک به اوره نیز موجب تجمع آمونیاک در خون می‌شود.
آزمایش آمونیاک برای تشخیص سطح بالای آمونیاک در خون استفاده می‌شود. ممکن است به همراه سایر آزمایش‌ها مانند گلوکز، الکترولیت‌ها و آزمایش‌های عملکرد کلیه و کبد، برای بررسی علت تغییرات در رفتار و هوشیاری فرد یا کمک به تشخیص سندرم ری یا انسفالوپاتی کبدی ناشی از بیماری‌های مختلف کبدی، درخواست داده شود.
برخی از پزشکان از آزمایش آمونیاک برای نظارت بر اثربخشی درمان انسفالوپاتی کبدی استفاده می‌کنند، اما توافق گسترده‌ای در مورد این استفاده وجود ندارد. از آنجا که انسفالوپاتی کبدی می‌تواند در اثر تجمع انواع سموم در خون و مغز ایجاد شود، سطح آمونیاک خون ارتباط کمی با شدت بیماری دارد.
سطح آمونیاک نیز ممکن است برای کمک به تشخیص برخی اختلالات ژنتیکی نادر درخواست شود. به عنوان مثال ممکن است برای تشخیص نقص چرخه اوره، ارزیابی شدت اختلال چرخه اوره در این شرایط و همچنین نظارت بر درمان استفاده شود.
آزمایش آمونیاک ممکن است هنگامی که علائم و نشانه‌های افزایش سطح آمونیاک را تجربه می‌کنید، درخواست شود. مانند:
علائم فوق می‌توانند همراه و یا بدون بیماری کبد یا نارسایی کلیه باشند. در بیماری پایدار کبدی، ممکن است آزمایش سطح آمونیاک همراه با سایر آزمایش‌های عملکرد کبد، هنگامی که ناگهان به‌صورت حاد بیمار می‌شوید، تجویز شود.
آزمایش آمونیاک ممکن است هنگامی انجام شود که یک نوزاد تازه متولد شده در چند روز اول پس از تولد دارای علائم و نشانه‌هایی مانند زیر باشد:
هنگامی که کودک در حین بهبودی از بیماری ویروسی مانند آنفلوانزا یا آبله مرغان، همین علائم را نشان می‌دهد، برای رد کردن سندرم ری آزمایش آمونیاک انجام می‌شود.
سطح قابل توجهی از آمونیاک در خون نشان می‌دهد که بدن شما در حال فرآوری و از بین بردن آمونیاک نیست و ممکن است دلیلِ علائم و نشانه‌های موجود در شما باشد.
در کودکان و بزرگسالان، افزایش سطح آمونیاک ممکن است نشان دهد که آسیب شدید کبد یا کلیه بر توانایی بدن در پاکسازی آمونیاک تأثیر گذاشته و مغز نیز تحت تأثیر قرار گرفته است. غالبا یک بیماری حاد یا مزمن به‌عنوان محرک عمل می کند تا سطح آمونیاک را تا حدی افزایش دهد که فرد مبتلا در پاکسازی آمونیاک مشکل داشته باشد.
در نوزادان، سطوح بالا ممکن است نشان دهنده اختلال در چرخه اوره به دلیل یک اختلال ژنتیکی نادر مانند کمبود یکی از آنزیم‌های چرخه اوره باشد، یا ممکن است در بیماری همولیتیک نوزادان نیز دیده شود. افزایش متوسط و موقت آمونیاک در نوزادان نسبتا شایع است، جایی که ممکن است سطح آن بدون ایجاد علائم قابل توجهی، افزایش و کاهش یابد.
افزایش آمونیاک خون و گلوکز پایین به‌همراه افزایش برخی از آنزیم‌های کبدی ممکن است وجود سندرم ری در کودکان و نوجوانانِ علامت‌دار را نشان دهد. افزایش سطح ِ آمونیاک نیز ممکن است نشان دهنده نقص آنزیمی قبلی چرخه اوره باشد که تشخیص داده نشده است.
سطح طبیعی آمونیاک خون ممکن است به این معنی باشد که علائم و نشانه‌های شما مربوط به عللی غیر از آمونیاک اضافی است. با این حال سطح طبیعی آمونیاک، وجود انسفالوپاتی کبدی را رد نمی‌کند. سایر محصولات حاصل از تجزیه می‌توانند به تغییر در عملکرد ذهنی و هوشیاری کمک کنند و سطح آمونیاک مغزی ممکن است بسیار بالاتر از سطح خون باشد. این حالت می‌تواند ارتباط علائم با سطح خونی آمونیاک را دشوار کند.
کاهش سطح آمونیاک ممکن است در برخی از انواع فشار خون بالا، مانند فشار خون اولیه (فشار خون بالا با علت نامشخص) و بدخیم (فشار خون بسیار بالا که به طور ناگهانی و سریع اتفاق می‌افتد) دیده شود.
افزایش سطح آمونیاک نیز ممکن است با موارد زیر مشاهده شود:
با استفاده از برخی آنتی بیوتیک‌ها مانند نئومایسین و مترونیدازول ممکن است سطح آمونیاک کاهش یابد.
آزمایش آمونیاک همچنین می‌تواند بر روی خون شریانی انجام شود؛ اما این حالت بسیار کمتر از استفاده از خون وریدی مرسوم است. برخی از پزشکان احساس می‌کنند که اندازه‌گیری آمونیاک شریانی از نظر بالینی مفیدتر است اما توافق گسترده‌ای در این مورد وجود ندارد.
به‌طور کلی خیر. در اکثر موارد، آمونیاک به‌صورت موضعی عمل می‌کند، هرچه با آن تماس پیدا کند می‌سوزاند یا تحریک می‌کند، اما طبق اظهارات آژانس ثبت مواد سمی و بیماری (ATSDR)، معمولا به‌عنوان یک سم سیستمیک عمل نمی‌کند. آمونیاک غلیظ تجاری به صورت مایع یا بخار، می‌تواند سوختگی شدیدتری نسبت به آمونیاک خانگی که رقیق‌تر است ایجاد نماید، اما هر دو می‌توانند به چشم، پوست، دستگاه تنفسی و در صورت بلعیدن به دهان، گلو و معده آسیب برسانند.
در درجه اول بستگی به این دارد که چرا افزایش یافته است. اگر شرایط موقت داشته باشید، احتمالا پایداری سطح آمونیاک به حالت عادی ادامه خواهد داشت. اگر به یک بیماری مزمن مبتلا هستید، این احتمال وجود دارد که مجددا افزایش یابد و احتمالا نیاز به کنترل وضعیت سلامتی شما باشد. با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین تجویز را برای شما انجام دهد.