آزمایش کلسیم خون

آزمایش کلسیم خون برای غربالگری، تشخیص و پایش طیف وسیعی از شرایط مربوط به استخوان‌ها، قلب، اعصاب، کلیه‌ها و دندان‌ها انجام می‌شود. اگر فردی علائم اختلال پاراتیروئید، سو جذب، یا تیروئید پرکار را داشته باشد، ممکن است آزمایش نیز انجام شود.

سطح توتال کلسیم اغلب به عنوان بخشی از غربالگری روتین سلامت اندازه‌گیری می‌شود. این تست در پانل متابولیک جامع (CMP) و پانل متابولیک پایه (BMP)، که شامل گروه‌هایی از آزمایشات هستند که برای تشخیص یا پایش بر شرایط مختلف در کنار یکدیگر انجام می‌شوند، وجود دارد.

هنگامی که یک نتیجه کلسیم توتال غیر طبیعی به دست می‌آید، به عنوان نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای مشاهده می‌شود. برای کمک به تشخیص مشکل زمینه‌ای، آزمایشات تکمیلی جهت اندازه‌گیری کلسیم یونیزه، کلسیم ادرار، فسفر، منیزیم، ویتامین D، هورمون پاراتیروئید یا پاراتورمون (PTH) و پپتید مرتبط با پاراتورمون (PTHRP) انجام می‌شود. PTH و ویتامین D مسئول حفظ غلظت کلسیم در خون در محدوده باریکی می‌باشند.

اگر کلسیم خون غیرطبیعی باشد، اندازه‌گیری کلسیم و هورمون پاراتیروئید با هم می‌تواند کمک کنند که آیا عملکرد غدد پاراتیروئید طبیعی هست. اندازه‌گیری کلسیم ادرار نشان می‌دهد که آیا میزانِ مناسبی از کلسیم از طریق کلیه‌ها  دفع می‌شود یا خیر، آزمایش ویتامین D، فسفر و یا منیزیم می‌تواند به تعیین کمبودها یا مقادیر اضافی مواد دیگر کمک کند. غالباً، تعادل در بین این مواد مختلف (و تغییرات در آن‌ها) به اندازه غلظت‌های آن‌ها مهم است.

اگر فردی علائمی دارد که نشان‌دهنده‌ی شرایط زیر است، از کلسیم می‌توان به عنوان آزمایش تشخیصی استفاده کرد:

• سنگ کلیه

• بیماری‌های استخوان

• اختلالات عصبی

کلسیم توتال، آزمایش خونی است که غالب اوقات برای بررسی وضعیت کلسیم درخواست می‌شود. در بیش‌تر موارد بازتاب خوبی از مقدار کلسیم آزاد موجود در خون است، زیرا تعادل بین کلسیم آزاد و باند شده معمولاً پایدار و قابل پیشبینی است. با این حال، در برخی از افراد، تعادل بین کلسیم  آزاد و باند شده به هم می‌خورد و کلسیم توتال منعکس‌کننده‌ی خوبی برای وضعیت کلسیم نیست. در این شرایط، اندازه‌گیری کلسیم یونیزه ممکن است لازم باشد. برخی از شرایطی که کلسیم یونیزه باید اندازه‌گیری شود، عبارتند از: بیماران باشرایط حاد، کسانی که تزریق خون یا مایعات داخل وریدی دریافت می‌کنند، بیمارانی که تحت عمل جراحی بزرگ قرار می‌گیرند و افرادی که دارای ناهنجاری‌های پروتئین خون مانند کمبود آلبومین هستند.

نوسانات زیاد کلسیم یونیزه می‌تواند باعث کند شدن ضربان قلب و یا افزایش ضربان شود، باعث می‌شود عضلات دچار اسپاسم (تتانی) شوند و باعث حالت گیجی یا حتی کما شوند. در افرادی که به شدت بیمار هستند، کنترل سطح کلسیم یونیزه شده برای توانایی در درمان و پیشگیری از عوارض جدی می‌تواند بسیار مهم باشد.

هنگامی که فرد تحت معاینه پزشکی قرار می‌گیرد، اغلب آزمایش کلسیم خون انجام می‌شود. به طور روتین در پانل متابولیک جامع (CMP) و پانل متابولیک اساسی (BMP) گنجانده شده است، دو مجموعه آزمایش که ممکن است در طول بررسی اولیه یا به عنوان بخشی از غربالگری روتین سلامت، مورد استفاده قرار گیرد.

بسیاری از افراد تا زمانی که سطح کلسیم خون آن‌ها خیلی از حد مجاز خارج نشود، علائم کاهش یا افزایش آن را ندارند. آزمایش کلسیم برای کسی که حالات و شرایط زیر را دارد درخواست می‌شود:

• بیماری کلیه، زیرا کمبود کلسیم به ویژه در کسانی که نارسایی کلیه دارند، دیده می‌شود.

• علائم کلسیم بالا مانند خستگی، ضعف، کاهش اشتها، حالت تهوع، استفراغ، یبوست، درد شکم، تکرر ادرار و افزایش تشنگی

• علائم کمبود کلسیم مانند گرفتگی (کرامپ) شکم، گرفتگی یا کرامپ عضلات، یا خارش انگشتان

سایر بیماری‌ها که با میزان غیرطبیعی کلسیم خون همراه هستند مانند بیماری تیروئید، اختلال پاراتیروئید، سوجذب، سرطان یا سوتغذیه می‌باشند.

وقتی کسی بی‌حسی در اطراف دهان و در دست‌ها و پاها و اسپاسم عضلات در همان نواحی وجود دارد، ممکن است آزمایش کلسیم یونیزه انجام شود. این علائم می‌تواند مربوط به سطح پایین کلسیم یونیزه باشد. اگرچه، هنگامی که سطح کلسیم به آرامی کاهش می‌یابد، بسیاری از افراد هیچ علائمی ندارند.

در صورت ابتلای فرد به انواع خاصی از سرطان (به ویژه پستان، ریه، سر و گردن، کلیه یا مولتیپل میلوما)، داشتن بیماری کلیوی یا پیوند کلیه، پایش کلسیم ممکن است لازم باشد.

وقتی کسی برای سطح غیر طبیعی کلسیم درمان می‌شود، برای بررسی اثربخشی درمان‌هایی مانند مکمل‌های کلسیم یا ویتامینD، نیز ممکن است پایش لازم باشد.

هنگامی که کسی علائم سنگ کلیه را دارد، مانند درد شدید در ناحیه پهلو یا کمر در اطراف کلیه‌ها، دردی که ممکن است به طرف پائین شکم  بیاید و یا خون در ادرار باشد، ممکن است آزمایش کلسیم ادرار انجام شود.

سطح کلسیم خون میزان کلسیم استخوان را نشان نمی‌دهد بلکه میزان کلسیم در گردش خون را نشان می‌دهد.

جذب، استفاده و دفع کلسیم توسط یک حلقه بازخورد که ویتامین D و هورمون پاراتیروئید را درگیر می‌کند، تنظیم و تثبیت می‌شود. شرایط و بیماری‌هایی که تنظیم کلسیم را مختل می‌کنند، می‌توانند باعث افزایش  یا کاهش نامناسب حاد یا مزمن کلسیم شده و منجر به علائم هیپرکلسمی یا هیپوکلسمی شوند.

در بیش‌تر موارد، توتال کلسیم اندازه‌گیری می‌شود زیرا این آزمایش راحت‌تر از آزمایش کلسیم یونیزه انجام می‌شود و نیاز به عملیات خاصی روی نمونه خون نیست. کلسیم توتال معمولا انعکاسی از کلسیم آزاد است از آنجا که فرم‌های آزاد و باند شده هرکدام تقریبا نصف مقدار کلی هستند.

اگرچه، از آنجا که حدود نیمی از کلسیم موجود در خون به پروتئین متصل است، نتایج آزمایش کلسیم توتال می‌تواند تحت تأثیر سطح بالا یا پایین پروتئین قرار گیرد. در چنین مواردی، اندازه‌گیری کلسیم آزاد مستقیماً با استفاده از آزمایش کلسیم یونیزه مفیدتر است.

کلسیم طبیعی

نتیجه‌ی طبیعی آزمایش توتال یا یونیزه ی کلسیم همراه با سایر نتایج آزمایشگاهی طبیعی به طور کلی به این معنی است که متابولیسم کلسیم فرد طبیعی است و سطح خونی به طور مناسب تنظیم می‌شود.

کلسیم توتال بالا (هیپرکلسمی)

دوعلل شایع افزایش کلسیم خون عبارتند از:

• هایپرپاراتیروئیدیسم، افزایش عملکرد غده پاراتیروئید: این بیماری معمولاً به دلیل تومور خوش خیم غده پاراتیروئید ایجاد می‌شود. این شکل از هیپرکلسیمی معمولاً خفیف است و می‌تواند سال‌ها قبل از اطلاع، وجود داشته باشد.

• سرطان: سرطان وقتی به استخوان‌ها سرایت می‌کند باعث آزاد شدن کلسیم از استخوان به خون می‌شود یا وقتی که سرطان هورمونی شبیه به PTH تولید می‌کند که باعث افزایش کلسیم می‌شود.

برخی از دلایل دیگر افزایش کلسیم خون عبارتند از:

• پرکاری تیروئید

• سارکوئیدوز

• بیماری سل

• بی حرکتی طولانی مدت

• دریافت بیش از حد ویتامین D

• داروهای ادرارآور تیازیدی

• پیوند کلیه
• HIV 
• کاهش کلسیم توتال (هیپوکلسمی)

شایع‌ترین علت کم شدن کلسیم توتال:

سطح پایین پروتئین خون، به ویژه سطح پایین آلبومین، که می‌تواند ناشی از بیماری کبدی یا سوء تغذیه باشد، هر دو این‌ها ممکن است ناشی از اعتیاد به الکل (الکلیسم) یا بیماری‌های دیگر باشد. آلبومین پایین نیز در افرادی که به شدت بیمار هستند بسیار شایع است. با کاهش آلبومین، فقط کلسیم متصل شده (باند شده) کم است. کلسیم یونیزه نرمال باقی می‌ماند و متابولیسم کلسیم به طور مناسب تنظیم می‌شود.

برخی دیگر از دلایل کمبود کلسیم عبارتند از:

• غده پاراتیروئید کم کار (هیپوپاراتیروئیدیسم)

• مقاومت ارثی در برابر اثرات هورمون پاراتیروئید

• کمبود شدید کلسیم در رژیم غذایی

• کاهش سطح ویتامین D

• کمبود منیزیم

• افزایش سطح فسفر

• التهاب حاد لوزالمعده (پانکراتیت) 
• نارسائی کلیه

محدوده مرجع کلسیم توتال

محدوده های مرجع^۱ ارائه شده در اینجا نشان‌دهنده یک دستورالعمل نظری است که نباید برای تفسیر نتایج آزمون شما استفاده شود. احتمالاً برخی از تغییرات بین این اعداد و دامنه مرجع گزارش شده توسط آزمایشگاهی که آزمون شما را انجام داده است، وجود دارد. لطفا با پزشک خود مشورت کنید.

۱ از کتاب درسی شیمی بالینی و تشخیص مولکولی tietz. burtis ca ، ashwood er ، bruns de ، eds. چاپ 5، خیابان louis: elsevier saunders؛ 2011

۲ واحد متداول به طور معمول برای گزارش نتایج در آزمایشگاه‌های ایالات متحده استفاده می‌شود. 

۳ واحد SI برای گزارش نتایج آزمایشگاه در خارج از ایالات متحده استفاده می‌شود.

سطح کلسیم ادرار ممکن است تحت تأثیر همان شرایط و بیماری‌هایی باشد که بر سطح خون تأثیر می‌گذارند (ذکر شده در بالا). سطح بالایی از کلسیم در ادرار (هایپرکلسیوری) ممکن است منجر به تشکیل بلورها یا سنگ‌های کلیوی شود. حدود ٪۷۵ از سنگ‌های کلیه حاوی کلسیم است.

نوزادان تازه متولد شده، به ویژه نوزادان نارس و کم وزن، اغلب طی چند روز اول زندگی از نظر هیپوکلسمی نوزادان، بااستفاده از آزمایش کلسیم یونیزه کنترل می‌شوند.

این می‌تواند به دلیل غده پاراتیروئید نابالغ رخ دهد و همیشه دارای علائم نیست. این شرایط ممکن است به خودی خود برطرف شود یا ممکن است نیاز به درمان با کلسیم مکمل داشته باشد که از راه خوراکی یا داخل وریدی داده می‌شود.

اندازه‌گیری کلسیم خون و ادرار نمی‌تواند مقدار کلسیم موجود در استخوان‌ها را تشخیص دهد. آزمایشی مشابه اشعه ایکس، به نام تراکم استخوان یا اسکن "دگزا"، برای این منظور استفاده می‌شود.

مصرف داروهای ادرار آور تیازیدی متداول ترین علت دارویی برای سطح بالای کلسیم است. مصرف لیتیوم یا تاموکسیفن نیز ممکن است سطح کلسیم فرد را افزایش دهد.

خیر. اندازه‌گیری کلسیم توتال معمولاً برای اهداف غربالگری کافی است. آزمایش کلسیم توتال راحت‌تر از آزمایش کلسیم یونیزه انجام می‌شود زیرا نیاز به انجام اقدامات خاصی بر روی نمونه‌ی خون نیست.

آزمایش کلسیم یونیزه نیاز به مراحل تخصصی و تحویل سریع نمونه خون به آزمایشگاه برای آنالیز سریع دارد. دستیابی و تحویل درست در خارج از محیط بیمارستان دشوار است.

در بیش‌تر موارد، کلسیم توتال جایگزین خوبی برای کلسیم آزاد است زیرا فرم‌های آزاد و پیوند خورده معمولاً هر کدام تقریباً نیمی از کلسیم توتال هستند. اندازه‌گیری مستقیم کلسیم یونیزه به ویژه در حین جراحی و همچنین در افرادی که به بیماری‌های شدیدی مبتلا هستند اهمیت دارد زیرا در این بیماران تغییرات کلسیم توتال به طور قابل اعتماد نشان نمی‌دهد که میزان کلسیم یونیزه غیر طبیعی چگونه است.

محصولات لبنی منبع اصلی کلسیم است، اما مقادیر کمتری در تخم مرغ، سبزیجات دارای برگ سبز، کلم بروکلی، حبوبات، مغزها و غلات کامل یافت می‌شود. بسیاری از آب میوه‌ها اکنون با کلسیم غنی شده‌اند.

به طور کلی، مصرف غذاهای غنی شده به طور مستقیم بر نتایج آزمایش کلسیم تأثیر نمی‌گذارد. با پزشک خود در مورد نیاز کلسیم خود صحبت کنید تا در تعیین این که آیا باید از مکمل‌های کلسیم یا ویتامین استفاده کنید، راهنمایی کند.

خیر، در حالی که ابزار دستی در دسترس است، این ابزارها برای استفاده در بیمارستان یا مطب پزشکی در نظر گرفته شده‌اند و باید توسط افراد آموزش دیده انجام شوند.

از آنجا که حدود نیمی از کلسیم در خون به  آلبومین متصل است، ممکن است سطح غیر طبیعی زیاد یا پایین آلبومین در تفسیر نتایج کلسیم تأثیر بگذارد و کلسیم" آزاد" یا "یونیزه" باید اندازه‌گیری شود. اما گاهی، آزمایشگاه‌ها منابعی برای اندازه‌گیری مستقیم کلسیم آزاد، یعنی فرم فعال بیولوژیکی ندارند. در این موارد، برخی از آزمایشگاه‌ها یک کلسیم اصلاح شده با آلبومین یا کلسیم تنظیم شده را با فرمولی محاسبه می‌کنند که از نتایج تست کلسیم توتال و آزمایش آلبومین استفاده می‌کنند. این عمل گاهی اوقات، برای مثال در بیمارانی که بیماری کبدی یا نارسایی کلیه دارند استفاده می‌شود.

اگرچه، برخی از مطالعات سودمندی این عمل را زیر سوال برده‌اند. تا حدی عدم اطمینان وجود دارد که آیا نتایج کلسیم اصلاح شده ارزیابی بهتری از مقدار کلسیم آزاد موجود در خون در مقایسه با آزمایش کلسیم توتال استاندارد ارائه می‌دهند.