برای کمک به تشخیص کمبود هورمون رشد (GH) یا گاهی اوقات برای بررسی علل افزایش ترشح هورمون رشد، برای بررسی عملکرد هیپوفیز، برای پایش بر اثربخشی درمان افزایش ترشح هورمون رشد.
هنگامی که یک کودک رشد کند، کوتاهی قد و رشد حرکتی تاخیری مشاهده می‌شود یا گاهی اوقات که یک فرد بزرگسال دچار کاهش تراکم استخوان و یا کاهش قدرت عضلانی است و یا سطح چربی خون وی افزایش داشته باشد که می‌تواند به کمبود هورمون رشد مرتبط باشد.
هنگامی که یک کودک یا بزرگسال دارای علائم و نشانه‌هایی از افزایش هورمون رشد است، که می‌تواند به ترتیب باعث دو بیماری نادر یعنی ژیگانتیسم (غول پیکری) و آکرومگالی شود.
وقتی مشکوک به اختلال هیپوفیز هستید و سطوح سایر هورمون‌های هیپوفیز غیرطبیعی است.
معمولاً چندین نمونه خون وریدی است که در فواصل زمانی مشخص تهیه می‌شود. گاهی اوقات یک نمونه از خون به دنبال ناشتایی و استراحت، پس از یک دوره ورزش شدید یا پس از نوشیدن محلول گلوکز (قند) گرفته می‌شود.
برای آمادگی در این آزمایش، هر دستورالعملی (مانند ناشتایی) که به شما داده می‌شود را رعایت کنید.
هورمون رشد (GH) هورمونی است که برای رشد و نمو طبیعی کودکان ضروری است. این هورمون باعث رشد قدی مناسب استخوان از بدو تولد تا بلوغ می‌شود. هم در کودکان و هم در بزرگسالان، هورمون رشد به تنظیم میزان تولید انرژی بدن از طریق غذا (متابولیسم) و ساخت لیپیدها، پروتئین‌ها و گلوکز (قند) کمک می‌کند. همچنین به تنظیم تولید سلول‌های قرمز خون و توده عضلانی کمک می‌کند.
هورمون رشد توسط غده هیپوفیز که یک غده کوچک واقع در قاعده‌ی مغز در پشت پل بینی است ترشح می‌شود. به طور معمول در طول شبانه روز به صورت پالس (ضربانی) آزاد می‌شود و قله‌های ترشح آن بیش‌تر در طول شب اتفاق می‌افتد. به همین دلیل، تفسیر یک اندازه‌گیری واحد از سطح GH در خون دشوار است و از نظر بالینی معمولا مفید نیست. اگر نمونه در حین پالس گرفته شود، مقدار بالاتر و اگر در یک دوره بین پالس‌ها گرفته شود، مقدار آن کم‌تر خواهد بود.
بنابراین، روش‌هایی به نام آزمایشات تحریک و سرکوب هورمون رشد اغلب برای تشخیص شرایط ناشی از کمبود یا افزایش هورمون رشد استفاده می‌شوند. این روش‌ها همراه با علائم و نشانه‌ها و سطوح فاکتور رشد (به عنوان مثال، فاکتور رشد شبه انسولین ۱ (IGF-1) و پروتئین اتصال دهنده فاکتور رشد انسولین ۳) استفاده می‌شود. برای جزئیات بیش‌تر در قسمت "سوالات متداول" موضوع "چگونه از این تست استفاده می‌شود؟" را ببینید.
کمبود هورمون رشد
برخی از کودکان در بدو تولد دچار کمبود هورمون رشد هستند (مادرزادی)، اما بعضی از آن‌ها ممکن است به علت آسیب مغزی یا تومور بعداً دچار کمبود این هورمون شوند. این شرایط می‌تواند بر غده هیپوفیز تأثیر بگذارد و باعث کاهش عملکرد هیپوفیز و در نتیجه کاهش تولید هورمون‌های هیپوفیز شود.
گاهی، علت کمبود شناخته شده نیست، که تحت عنوان ایدیوپاتیک نامیده می‌شوند.
در بزرگسالان، هورمون رشد در تنظیم تراکم استخوان، توده عضلانی و متابولیسم گلوکز و لیپید نقش دارد. همچنین می‌تواند بر عملکرد قلب و کلیه تأثیر بگذارد. کمبودها ممکن است از کودکی شروع شوند یا در بزرگسالی ایجاد شوند، برای مثال، به دلیل آسیب به غده هیپوفیز ناشی از آسیب به سر، تومور مغزی، یا جراحی یا پرتودرمانی ایجاد شوند. این عوامل می‌توانند منجر به کاهش هورمون‌های هیپوفیز (کم کاری هیپوفیز) شوند.
ازدیاد هورمون رشد
افزایش سطح هورمون رشد اغلب اوقات به دلیل تومور هیپوفیز (معمولاً خوش‌خیم) است.
ترشج بیش از حد این هورمون در کودکان می‌تواند باعث رشد استخوان‌های بلند آن‌ها بیش از بلوغ شود، و وضعیتی بنام ژیگانتیسم یا غول پیکری را پدید آورد با ارتفاع ۷ فوت یا بیش‌تر که البته این شرایط بسیار نادر است، کسانی که ترشح بیش از حد هورمون رشد دارند ممکن است قسمت‌های برجسته و برآمده‌ی روی صورت آن‌ها مانند بینی، لب‌ها و یا لاله‌های گوش ضخیم‌تر شده باشند، ضعف عمومی، تاخیر در بلوغ و سردرد نیز از دیگر علائم مربوطه است. تومورهای هیپوفیز که هورمون رشد اضافی آزاد می‌کنند، در صورت بزرگ شدن می‌توانند باعث از بین رفتن بینایی شوند.
هورمون رشد بیش از حد در بزرگسالان می‌تواند منجر به حالت نادری بنام آکرومگالی شود، که نه با افزایش طول استخوان بلکه با ضخیم شدن استخوان همراه است. اگرچه علائمی مانند ضخیم شدن پوست، تعریق، خستگی، سردرد و دردهای مفصلی در ابتدا می‌توانند نامحسوس باشند، اما افزایش سطح GH می‌تواند منجر به بزرگ شدن دست و پا، بزرگ شدن استخوان‌های صورت، سندرم تونل کارپ و بزرگ شدن غیرطبیعی اندام‌های داخلی شود. GH اضافی همچنین می‌تواند باعث ایجاد زائده‌های گوشتی بر روی پوست و پولیپ‌های روده‌ای شود.
غالبا تومور هیپوفیز که باعث تولید بیش از حد GH می‌شود، می‌تواند با جراحی برداشته شود و یا با دارو یا پرتودرمانی درمان شود. در بیش‌تر موارد، این روند باعث می‌شود که سطح GH و IGF-1 به سطح نرمال یا تقریباً نرمال برگردد.
در صورتی که اقدام درمانی صورت نگیرد، آکرومگالی و غول آسایی می‌توانند منجر به عوارضی مانند دیابت نوع ۲، افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی، فشار خون بالا، آرتریت و به طور کلی کاهش طول عمر شوند.
چگونه نمونه برای آزمایش جمع‌آوری می‌شود؟
هورمون رشد به صورت پالسی آزاد می‌شود، و یک بار اندازه‌گیری آن در یک مقطع زمانی معمولاً از نظر بالینی مفید نیست. بنابراین، سطح هورمون رشد معمولاً با استفاده از روش‌های سرکوب یا تحریک هورمون رشد اندازه‌گیری می‌شود. پس از ۱۰ تا ۱۲ ساعت ناشتایی، یک نمونه خون از ورید بازو گرفته می‌شود. سپس، تحت نظر پزشک، روش سرکوب یا تحریک انجام می‌شود. این حالت ممکن است شامل استفاده از تزریق داخل وریدی (به صورت انفوزیون) باشد. سپس در فواصل زمانی مشخص نمونه خون از ورید (یا در صورتی که کاتتروریدی برای انفوزیون در محل باشد از طریق آن) گرفته می‌شود.
گاهی، به دنبال یک ناشتایی و استراحت یا پس از یک دوره ورزش شدید، نمونه‌ی خون گرفته می‌شود.
آیا برای اطمینان از کیفیت نمونه، آمادگیِ خاصی برای انجام آزمایش نیاز است؟
هر دستورالعملی را که به شما داده می‌شود رعایت کنید. در بیش‌تر موارد، باید ناشتا باشید. استراحت یا ورزش شدید برای یک دوره زمانی قبل از جمع‌آوری نمونه ممکن است لازم باشد.
کودکان و نوجوانانی که از نظر کمبود هورمون رشد مورد آزمایش قرار می‌گیرند باید چند روز قبل از آزمایش برای درمان با استروئیدهای جنسی آماده شوند. چنین درمانی تحریک تعداد پاسخ‌های کاذب پائین هورمون رشد را کاهش می‌دهد. پزشکی که آزمایش GH را درخواست می‌دهد باید نسخه‌ای از این داروها را به والدین کودک ارائه دهد. برخی از پزشکان نیز قبل از آزمایش پروپرانولول را تجویز می‌کنند تا تعداد پاسخ‌های کاذب پایین هورمون رشد را نسبت به تحریک کاهش دهند.
آزمایش هورمون رشد در درجه اول برای کمک به تشخیص کمبود هورمون رشد و برای کمک به بررسی عملکرد غده هیپوفیز، معمولاً به عنوان پیگیری نتایج غیرطبیعی سایر هورمون‌های هیپوفیز استفاده می‌شود.
آزمایش GH همچنین برای تشخیص ترشح بیش از حد GH و کمک به تشخیص و پایش بر درمان آکرومگالی و غول‌آسایی استفاده می‌شود.
هورمون رشد به صورت پالسی (ضربانی یا ضربه‌ای) آزاد می‌شود، بنابراین اندازه‌گیری یک بار در یک مقطع زمانی معمولاً از نظر بالینی مفید نیست و لذا معمولاً آزمایش سرکوب یا تحریک ترشح هورمون رشد (توسط هیپوفیز) انجام می‌شود.
آزمایشات دیگری که ممکن است انجام شود شامل موارد زیر است:
آزمایش سرکوب هورمون رشد و تست IGF-1 همچنین می‌تواند برای پایش بر درمان تومور هیپوفیز که هورمون رشد بیش از حد تولید می‌کند، استفاده شود. اگر یک تومور وجود داشته باشد، می توان سطح هورمون رشد و IGF-1 را پس از برداشتن تومور اندازه گیری کرد تا تعیین کند که آیا کل تومور با موفقیت برداشته شده است. آزمایشات ممکن است سال‌ها بعد در فواصل منظم برای پایش بر تولید هورمون رشد و تشخیص عود تومور انجام شود.
آزمایش تحریک هورمون رشد برای کودکی با علائم و نشانه‌های کمبود هورمون رشد درخواست می‌شود. این علائم شامل:
هنگامی که علائم و نشانه‌های کمبود هورمون رشد و یا کم کاری هیپوفیز وجود دارد، ممکن است آزمایش تحریک برای بزرگسالان انجام شود:
سایر آزمایش‌های هورمونی، مانند آزمایش تیروئید، به طور معمول ابتدا برای رد سایر شرایطی که ممکن است علائم مشابه ایجاد کنند، انجام می‌شود. کمبود هورمون رشد در کودکان و بزرگسالان نادر است.
آزمایش سرکوب هورمون رشد به طور معمول درخواست نمی‌شود اما ممکن است هنگامی که کودکان یا بزرگسالان علائم و نشانه‌های ازدیاد ترشح هورمون رشد را نشان دهند (ژیگانتیسم و آکرومگالی) انجام شود.
آزمایش GH و IGF-1 ممکن است در فواصل منظم برای سال‌های طولانی برای کنترل و پایش ترشح بیش از حد هورمون رشد انجام شود.
تست تحریک هورمون رشد
اگر در طول آزمایش تحریک هورمون رشد سطح این هورمون به طور قابل توجهی تحریک نشود (کم‌تر از حدی که باید باشد باقی بماند) و بیمار علائم و نشانه‌های کمبود هورمون رشد (از جمله کاهش IGF-1 و یا IGFBP-3 ) داشته باشد، احتمال دارد که کمبود GH وجود داشته باشد که ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.
اگر میزان TSH یا T4 شما غیرطبیعی باشد، ابتدا این مشکل لازم است رفع شود زیرا اختلالات تیروئید می‌تواند علائمی مشابه کمبود هورمون رشد ایجاد کند. همچنین ممکن است دچار کم کاری هیپوفیز و یا کاهش عمومی عملکرد هیپوفیز شوید. آزمایش GH برای کمبود GH نباید انجام شود تا عملکرد تیروئید شما بررسی شود. اگر کم کاری تیروئید در کودک وجود داشته باشد، باید آن را درمان کرده و میزان رشد کودک قبل از این‌که آزمایش GH در نظر گرفته شود، مورد ارزیابی قرار گیرد.
اگر به شدت ورزش می‌کنید و افزایش سطح GH را تجربه نمی‌کنید، ممکن است کمبود GH داشته باشید. این یافته باید با آزمایش‌های دیگر پیگیری شود.
کودکان مبتلا به کمبود GH که در دوران کودکی داروهای GH دریافت کرده‌اند، پس از این‌که رشدشان کامل شد مجدداً باید مورد آزمایش مجدد قرار گیرند.
آزمایش سرکوب GH
اگر سطوح هورمون رشد در طی آزمایش سرکوب GH به طور قابل توجهی سرکوب نشود (بالاتر از حدی که باید باشد، باقی بماند) و شما علائم و نشانه‌هایی از ازدیاد ترشح (غول پیکری یا آکرومگالی) و سطح IGF-1 بالا (در صورت اندازه‌گیری) دارید، احتمالاً بیش از حد GH تولید می‌کنید. اگر توده‌ای در اسکن تصویربرداری پیدا شود (معمولاً MRI)، احتمالا تومور هیپوفیز (معمولاً خوش خیم) وجود دارد. اگر پس از درمان موفقیت آمیز تومور، تحت نظر باشید، افزایش GH ممکن است عود تومور را نشان دهد.
سایر آزمایش‌های خونی که ممکن است برای بررسی عملکرد غده هیپوفیز استفاده شود شامل پرولاکتین، T4 آزاد یا T4 توتال، TSH، کورتیزول، FSH ،LH و یا تستوسترون است. این آزمایشات معمولاً قبل از آزمایش GH برای اطمینان از طبیعی بودن آن‌ها و یا کنترل آن‌ها توسط دارو انجام می‌شود. به عنوان مثال، کم کاری تیروئید باید قبل از آزمایش کمبود GH در کودکان درمان شود. در غیر این صورت، ممکن است نتیجه GH که به طور کاذب پائین است دیده شود.
آزمایش‌های دیگر، مانند پروتئین متصل به فاکتور رشد شبه انسولین ۳ (IGFBP-3)، گاهی برای کمک به ارزیابی تولید GH درخواست می‌شوند.
سطوح غیر طبیعی GH معمولاً پس از شناسایی علل قابل درمان است.
این مسئله اهمیت دارد که برای رسیدن به پیامدهای خوب، کمبود و یا ازدیاد ترشح هورمون رشد در اولین فرصت شناسایی شود. در صورت عدم درمان، کودکی که دچار کمبود هورمون است در مقایسه با همسالان خود کوتاه قد خواهد شد. به همین ترتیب، تغییرات رشد استخوان مرتبط با غول پیکری و آکرومگالی دائمی است.
ممکن است عوارض طولانی مدت ناشی از موارد غیرطبیعی هورمون رشد وجود داشته باشد. به عنوان مثال آکرومگالی می‌تواند باعث پولیپ روده بزرگ (خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد)، دیابت، فشار خون بالا و مشکلات بینایی شود. اگر تومور هیپوفیز به طور دائمی به سلول‌های هیپوفیز آسیب برساند، درمان‌های جایگزینی چند هورمونی ممکن است لازم باشد. افزایش رشد استخوان همچنین ممکن است منجر به تحت فشار قرار گرفتن اعصاب (سندرم تونل کارپ)، آرتریت و استخوان‌های ضعیف شود.
عواملی که می‌توانند در آزمایش GH تداخل ایجاد کنند عبارتند از:
باید توجه داشت که بیش‌تر موارد کوتاهی قد به دلیل کمبود GH نیست. این مسئله همچنین می‌تواند به صفات یا خصوصیات خانوادگی، انواع بیماری‌ها و شرایط و سایر اختلالات ژنتیکی مرتبط باشد. به‌ندرت، یک فرد ممکن است علائم مرتبط با کمبود GH داشته اما سطوح هورمون رشد نرمال و یا افزایش داشته که مربوط به مقاومت ارثی در برابر GH باشد. در موارد مقاومت در برابر GH، سطح GH بالا و سطوح IGF-1 پایین است.
علاوه‌بر کمبود هورمون رشد، کودکان ممکن است با داروهای جایگزین کننده هورمون رشد درمان شوند:
هورمون رشد باعث رشد عضلات در بزرگسالان می‌شود، بنابراین ممکن است توسط برخی از بزرگسالان به عنوان داروی تقویت‌کننده عملکرد مصرف شود. ممکن است ورزشکارانی که برای سایر داروهای افزایش عملکرد آزمایش می‌شوند، از نظر GH یا IGF-1 مورد آزمایش قرار گیرند.