آزمایش سدیم

از آزمایش سدیم خون برای تشخیص سطح غیرطبیعی سدیم، از جمله سدیم کم (هیپوناترمی) و سدیم بالا (هایپرناترمی) استفاده می‌شود.

 این اغلب به‌عنوان بخشی از یک پنل الکترولیت یا پنل متابولیک اساسی برای یک آزمایش روتین سلامتی استفاده می‌شود. از آزمایش سدیم خون نیز می‌توان برای موارد زیر استفاده کرد: 

• کمک به شناسایی، ارزیابی و پایش بر عدم تعادل الکترولیت‌ها و یا عدم تعادل اسید باز (pH) (اسیدوز یا آلکالوز) 
• شناسایی علت کم آبی یا تجمع مایعات بیش از حد (ادم) و کمک به پایش درمان در افراد مبتلا.
• کمک به بررسی و پایش بر انواع بیماری‌های مزمن یا حادی که مغز، ریه‌ها، کبد، قلب، کلیه، تیروئید یا غدد فوق کلیوی را درگیر می‌کنند. 
• پایش بر افرادی که از داروهایی استفاده می‌کنند که می‌تواند بر میزان سدیم تأثیر بگذارد، مانند ادرار آورها.

آزمایش تعیین سطح سدیم ادرار ممکن است در حالتی که مقدار سدیم خون غیرطبیعی باشد انجام شود که مشخص شود آیا این عدم تعادل مربوط به مصرف زیاد سدیم است یا در اثر از دست دادن مقادیر زیاد آن از طریق ادرار ایجاد شده است.

در صورت داشتن نتایج غیر طبیعی در آزمایشات کلیه، آزمایش سدیم ادرار نیز ممکن است انجام شود تا به پزشک  معالج در تعیین علت بیماری کلیه و روش درمانی کمک شود. 

از آنجا که وعده‌های غذایی که در روز می‌خوریم بر میزان سدیم ما تأثیر می‌گذارد، آزمایش ۲۴ ساعته سدیم ادرار می‌تواند برای پزشک معالج مفید باشد تا تأثیر یک وعده غذایی را  بر روی نتیجه‌ی سدیم ادرار کاهش دهد.

آزمایش سدیم ممکن است به عنوان بخشی از یک پنل الکترولیت یا پنل متابولیک در طی یک معاینه روتین پزشکی یا هنگام بررسی یک بیماری حاد یا مزمن انجام شود.

 ممکن است آزمایش سدیم خون در صورت وجود علائم و نشانه‌های کم سدیم انجام شود، مانند:

• ضعف، خستگی
• گیجی
• بیحالی (لتارژی)  
• در موارد شدید، کما 

با این حال، هنگامی‌که سطح سدیم به آرامی پایین می‌آید ممکن است علائمی وجود نداشته باشد، به همین دلیل است که سطح سدیم اغلب حتی اگر علائم اختصاصی نداشته باشد بررسی می‌شود.

 در صورت داشتن علائم و نشانه‌های سدیم بالا، آزمایش سدیم خون انجام می‌شود.

مانند:

•  تشنگی
•  غشاء‌های مخاطی خشک (به‌عنوان مثال، دهان، چشم‌ها)
•  دفع کمتر ادرار
•  انقباض عضله
•  تحریک (آژیتاسیون)
•  در موارد شدید (غلظت‌های بسیار زیاد)، بی‌قراری، غیر منطقی عمل کردن، کما یا تشنج

 سدیم و سایر الکترولیت‌ها ممکن است هنگام پایش بر درمان مایعات داخل وریدی (IV) یا احتمال بروز کمبود آب (دهیدراسیون) اندازه‌گیری شوند.

هنگام پایش بر درمان برخی شرایط، از جمله فشار خون بالا، نارسایی قلبی و بیماری‌های کبدی و کلیوی، پنل‌های الکترولیت و پنل‌های متابولیک اساسی نیز به‌طور منظم بررسی می‌شوند.

 در صورت غیرطبیعی بودن نتیجه آزمایش سدیم خون برای کمک به تعیین علت عدم تعادل یا پایش بر درمان، ممکن است آزمایش رندوم سدیم ادرار یا آزمایش سدیم ادرار ۲۴ ساعته انجام شود.

سطح سدیم معمولاً همزمان همراه با نتایج سایر آزمایشات، مانند نتایج سایر آزمایشات الکترولیت تفسیر می‌شود. سطوح بالا یا پایین سدیم می‌تواند در اثر شرایط و بیماری‌های مختلف ایجاد شود. نمونه‌هایی از شرایطی که می‌تواند باعث کاهش سدیم خون (هیپوناترمی) شود عبارتند از: 

• از دست دادن بیش از حد سدیم، معمولاً در شرایطی مانند اسهال، استفراغ، تعریق زیاد، استفاده از داروهای ادرار آور، بیماری‌های کلیوی یا مقادیر کم کورتیزول، آلدوسترون و هورمون‌های جنسی (بیماری آدیسون) 
• نوشیدن بیش از حد آب مثلا در حین ورزش 
• تجمع مایعات بیش از حد بدن (ادم) ناشی از نارسایی قلبی، سیروز و بیماری‌های کلیوی که باعث دفع پروتئین می‌شود (سندرم نفروتیک)
•  شرایطی که منجر به تولید بیش از حد هورمون ضد ادرار (ADH) شده و باعث می‌شود فرد مقدار زیادی آب در بدن نگه دارد. این شرایط می‌تواند در چندین بیماری اتفاق بیفتد، به‌ویژه مواردی که شامل درگیری مغز و ریه‌ها، انواع مختلف سرطان و با استفاده از برخی داروها می‌‌شود.

نمونه‌هایی از شرایطی که می‌تواند باعث بالا رفتن سطح سدیم خون (هایپرناترمی) شود عبارتند از: 

• کمبود آب بدن، از دست دادن بیش از حد آب بدون نوشیدن آب کافی، یک دلیل شایع است.
•  سندرم کوشینگ 
• دیابت بی‌مزه، حالتی که مربوط به مقدار بسیار کم  ADH می‌باشد
• به ندرت نمک زیاد در رژیم غذایی

دامنه‌ی مرجع سدیم

دامنه‌های مرجع* که در اینجا نشان داده می‌شوند بیانگر یک راهنمای نظری (تئورتیکال) است که نباید برای تفسیر نتایج آزمایشات شما مورد استفاده قرار گیرند. احتمالا تفاوتی در این اعداد و دامنه‌ی مرجعی که در گزارش آزمایشگاهی شما درج شده وجود دارد، لطفا در این مورد با پزشک خود مشورت نمایید.

*منبع:

Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics. Burtis CA, Ashwood ER, Bruns DE, eds. 5th edition, St. Louis: Elsevier Saunders; 2011

غلظت سدیم ادرار باید با سطح سدیم خون مقایسه شود. بدن به‌طور معمول سدیم اضافی را دفع می‌کند، بنابراین ممکن است غلظت در ادرار افزایش یابد زیرا در خون افزایش یافته است. هنگامی که بدن بیش از حد سدیم از دست می‌دهد، ممکن است میزان سدیم در ادرار نیز افزایش یابد. در این حالت، سطح سدیم خون طبیعی یا پایین است. اگر به‌دلیل عدم دریافت کافی، میزان سدیم خون کم باشد، غلظت ادرار نیز کم خواهد بود. کاهش سطح سدیم ادرار ممکن است کم آبی، نارسایی احتقانی قلب، بیماری کبدی یا سندرم نفروتیک را نشان دهد. افزایش سطح سدیم ادرار ممکن است نشان دهنده استفاده از ادرار آور یا بیماری آدیسون باشد.

 سطح سدیم اغلب در ارتباط با سایر الکترولیت‌ها بررسی می‌شود و می‌توان از آن‌ها برای محاسبه کمیتی به‌نام شکاف آنیون استفاده کرد.

 برای جزئیات بیشتر، تست Electrolytes and Anion Gap را بخوانید.

سطح سدیم شما توسط پزشک و با توجه به آزمایشات دیگری که انجام داده‌اید و همچنین سایر فاکتورها مانند سابقه پزشکی شما تفسیر می‌شود. یک نتیجه‌ی منفرد بالا یا پایین بودن سدیم ممکن است اهمیت پزشکی داشته یا نداشته باشد. به‌طور کلی، این زمانی است که مقدار سدیم فقط کمی بیشتر یا کمتر از محدوده مرجع باشد.

به‌همین دلیل پزشکان ممکن است آزمایشی را تکرار کنند و ممکن است نتایج آزمایش مربوط به زمان‌های قبلی را که شما انجام داده‌اید، بررسی کنند. از طرف دیگر، نتیجه‌ای در خارج از محدوده ممکن است مشکلی را نشان دهد و بررسی‌های بیشتری را الزام کند. ممکن است پزشک شما نتایج آزمایش شما را بررسی کرده و تعیین کند که آیا نتیجه‌ای که خارج از محدوده مرجع باشد معنای قابل توجهی برای شما دارد یا خیر.

شورای غذا و تغذیه مصرف سدیم کمتر از ۲۳۰۰ میلی گرم در روز را برای بزرگسالان توصیه می‌کند. افراد به‌طور معمول مقادیر کافی سدیم را در رژیم روزانه خود دریافت می‌کنند، اما مهم است که از این حداکثر مقدار توصیه شده بیشتر نشود. منابع غذایی معمول سدیم غالباً غذای فراوری شده‌ای است که هنگام تهیه، نمک به آن اضافه می‌شود، مانند پنیرها، سوپ‌ها، ترشی‌ها و چوب شورها. علاوه بر این، سایر غذاهای فرآوری شده، تجاری یا رستوران‌ها به‌طور کلی سرشار از سدیم هستند. برای افرادی که حساس به سدیم هستند و یا فشار خون بالا دارند، کاهش مصرف سدیم می‌تواند منجر به اثرات قابل توجهی در سلامتی شود. اما حتی اگر فشار خون بالا ندارید، محدود کردن سدیم به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی سالم ممکن است خطر ابتلا به مشکلات فشار خون و بیماری‌های قلبی را کاهش دهد. ذائقه‌ی شما برای نمک هم اکتسابی و هم برگشت‌پذیر است. هرچه نمک کم‌تری استفاده کنید، عادت شما برای استفاده از آن کاهش می‌یابد.

 بله. افرادی که به اسهال طولانی مدت یا استفراغ، تعریق زیاد، سوختگی، بیماری آدیسون، بیماری کلیوی یا نارسایی احتقانی قلب مبتلا هستند، ممکن است سطح سدیم کمی داشته باشند. افرادی که دچار کمبود آب بدن، سندرم کوشینگ، فیبروز کیستیک، اختلالات عصبی، کم کاری تیروئید یا نارسایی کلیوی هستند و از ادرار آور استفاده می‌کنند، ممکن است سطح سدیم بالایی داشته باشند.

بله، در طی ورزش طولانی مدت و شدید، هم آب و هم سدیم در اثر تعریق از بین می‌رود. برای حفظ تعادل سطح آب و سدیم در بدن، ممکن است افراد نه تنها به نوشیدن آب بلکه برای اطمینان از دریافت کافی سدیم، چه از طریق غذاهای شور و چه "نوشیدنی‌های ورزشی" که فرمولاسیون خاصی دارند، نیاز داشته باشند.

داروهای خاصی مانند استروئیدهای آنابولیک، آنتی بیوتیک‌ها، کورتیکواستروئیدها، ملین‌ها، داروهای ضد سرفه و داروهای ضد بارداری خوراکی ممکن است باعث افزایش سطح سدیم شوند. داروهای دیگری مانند مهار کننده‌های ACE، داروهای ادرار آور، کاربامازپین، هپارین و داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای ممکن است باعث کاهش سطح سدیم شوند.