Logo

آزمایش گازهای خونی

اسامی مترادف: گازهای شریانی (خون) ، ABGs نام رسمی: آنالیز گازهای خونی شریانی

چرا آزمایش انجام می شود؟

  • ارزیابی عملکرد ریه با اندازه‌گیری pH خون، اکسیژن (O2) و دی‌اکسید کربن (CO2) .
  • برای نظارت بر درمان بیماری‌های ریوی.
  • برای تشخیص عدم تعادل اسید و باز در خون، که ممکن است نشان‌دهنده یک اختلال تنفسی، متابولیکی یا کلیوی باشد.
  • برای ارزیابی اثربخشی اکسیژن درمانی.

چه زمانی باید آزمایش انجام شود؟

  • هنگامی که فرد علائمی از یک مشکل تنفسی مانند سختی در نفس کشیدن، تنگی نفس، یا تنفس سریع دارد.
  • هنگامی که شما برای یک بیماری ریوی تحت درمان هستید.
  • هنگامی که به عدم تعادل اسید و باز مشکوک هستید .
  • هنگامی که شما یک بیماری دارید که باعث کمبود حاد یا مزمن اکسیژن می‌شود و تحت اکسیژن درمانی هستید، در این حالت این آزمایش بصورت دوره‌ای انجام می‌شود.
  • در طی جراحی‌های خاص برای نظارت بر سطح O2 و CO2 .

نمونه مورد نیاز ؟

اغلب از نمونه خون شریانی استفاده می‌‌شود که معمولاً از شریان رادیال مچ دست بیمار گرفته می‌شود.

گاهی اوقات یک نمونه خون از سیاهرگ بازوئی فرد گرفته می‌شود؛ البته برای نوزادان از خون مویرگی پاشنه پا استفاده می‌شود.

آیا برای انجام این تست به آمادگی خاصی نیاز است؟

به طور معمول آمادگی خاصی لازم نیست. با این حال اگر شما تحت درمان با اکسیژن هستید، ممکن است لازم باشد دستگاه یا کپسول اکسیژن به مدت 20 تا 30 دقیقه قبل از دریافت نمونه خون خاموش شود تا میزان اکسیژنی که از طریق هوا کسب می‌شود آزمایش شود (یعنی تحت اثر فشار اکسیژن دریافتی از طریق دستگاه مربوطه نباشید). اگر این حالت برای شما قابل تحمل نیست یا اگر پزشک می‌خواهد سطح اکسیژن خون شما را در حالی که زیر دستگاه هستید بررسی کند، در این‌صورت میزان اکسیژن دریافت شده ثبت می‌شود.

شرح آزمایش

گازهای خونی گروهی از آزمایشات هستند که برای ارزیابی pH و مقدار اکسیژن (O2) و دی اکسید کربن (CO2) موجود در یک نمونه خون (معمولاً از یک شریان) با هم انجام می‌شوند تا عملکرد ریه‌ها ارزیابی شود و به تشخیص عدم تعادل اسید- باز که می‌تواند نشان دهنده یک اختلال تنفسی، متابولیکی یا کلیوی باشد، کمک کند.

بدن فرد با دقت pH خون را تنظیم می‌کند و آن را در محدوده 7.35 - 7.45 نگه می‌دارد و اجازه نمی‌دهد خون خیلی اسیدی (حالت اسیدوز) و یا خیلی قلیایی (حالت آلکالوز) شود. تنظیم اسیدها و بازهای بدن دارای دو جزء اصلی است. اولین جزء متابولیسم و کلیه، هر دو را درگیر می‌کند: فرآیند سلولی تبدیل ماده‌ای به ماده دیگر برای تأمین انرژی، مقادیر زیادی اسید تولید می‌کند که کلیه‌ها به حذف آن کمک می‌کنند.

دومین جزء تنظیم تعادل pH شامل از بین بردن دی‌اکسید‌کربن (که موقع انحلال در خون اسید است) از طریق بازدم توسط ریه‌ها است. این جزء تنفسی همچنین راهی است که بدن اکسیژن را به بافت‌ها می‌رساند. ریه‌ها اکسیژن را به داخل بدن وارد می‌کنند، سپس در خون حل می‌شود و در سراسر بدن به بافت ها منتقل می‌شود.

این فرایندهای تبادل گاز و تعادل اسید / باز نیز با تعادل الکترولیت بدن ارتباط نزدیک دارند. در یک وضعیت طبیعی سلامتی، این فرایندها در یک تعادل پویا قرار دارند و pH خون پایدار است.

طیف گسترده‌ای از بیماری‌های حاد و مزمن وجود دارد که می‌تواند بر عملکرد کلیه، تولید اسید و عملکرد ریه تأثیر بگذارد و آن‌ها مسئول ایجاد عدم تعادل در pH ، دی‌اکسید‌کربن و اکسیژن یا عدم تعادل الکترولیت‌ها، هستند.

به عنوان مثال می‌توان به دیابت کنترل نشده که می‌تواند منجر به کتواسیدوز و اسیدوز متابولیک و بیماری‌های شدید ریوی شود که می‌تواند بر تبادل گاز CO2 / O2 تأثیر بگذارد، اشاره کرد. حتی شرایط موقتی مانند شوک، اضطراب، درد، استفراغ طولانی مدت و اسهال شدید نیز ممکن است گاهی منجر به اسیدوز یا آلکالوز شد. آنالیز گازهای خونی یک تصویر آنی از pH ، محتوای O2 و CO2  را در خون فرد می‌دهد.

اجزای زیر به طور کلی در آنالیز گازهای خون وجود دارد:

  • pH: کار آن اندازه‌گیری تعادل اسیدها و بازها در خون است. افزایش مقادیر دی‌اکسید‌ کربن و سایر اسیدها باعث کاهش pH خون (اسیدی شدن) می‌شود. کاهش دی‌اکسید ‌کربن یا افزایش مقادیر بازها، مانند بی‌کربنات (-HCO3)، می‌تواند باعث افزایش pH خون (قلیایی شدن) شود.
  • فشار جزئی O2  یا PaO2: میزان گاز اکسیژن موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند.

  • فشار جزئی CO2 یا PaCO2: میزان گاز دی‌اکسید کربن در خون را اندازه‌گیری می‌کند.با افزایش سطح PaCO2 ،pH خون کاهش می‌یابد و باعث اسیدی شدن خون می‌شود. با کاهش PaCO2 ،pH  افزایش می‌یابد، و خون را قلیایی‌تر(آلکالی) می‌کند.

  • O2 اشباع (O2Sat یا SaO2): درصدی از هموگلوبین که حامل اکسیژن است. هموگلوبین، پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از طریق رگ‌های خونی به بافت‌های بدن منتقل می‌کند .

  • O2 محتوای (O2CT یا CaO2): مقدار اکسیژن در هر 100 میلی‌لیتر خون را بیان می‌کند.

  • بیکربنات (-HCO3): شکل اصلی CO2 در بدن است؛ و می‌توان آن را از pH و PaCO2 محاسبه کرد. یک کمیت برای جزء متابولیکی تعادل اسید- باز است. -HCO3 در پاسخ به عدم تعادل pH توسط کلیه‌ها آزاد و باز جذب می‌شود و با سطح pH ارتباط مستقیمی دارد. با افزایش میزان -HCO3 در خون، PH نیز افزایش می‌یابد (قلیایی می‌شود).

  • کمبود/ بالابودن قلیا - یک عدد محاسبه شده نشان‌دهنده مجموع عوامل بافر کننده متابولیک (آنیون‌ها) در خون است. این آنیون‌ها شامل هموگلوبین، پروتئین‌ها، فسفات‌ها و -HCO3 (بی‌کربنات که آنیون غالب است) هستند. آنیون‌ها برای جبران عدم تعادل در pH خون، تنظیم می‌شوند. پزشک در هنگام تصمیم گیری در مورد درمان برای اصلاح عدم تعادل، نتایج -HCO3 و کمبود / بالا بودن قلیا را برای ارزیابی ظرفیت کلی بافری ریه‌ها و کلیه‌ها بررسی می‌کند.

نحوه جمع‌آوری نمونه برای این آزمایش به چه صورتی است ؟

خون کامل که از شریان گرفته شده باشد، تقریباً همیشه برای تجزیه و تحلیل گازهای خون استفاده می‌شود اما در بعضی موارد مانند نوزادان، خون کامل از پاشنه پا جمع می‌شود. همچنین ممکن است خون از بند ناف نوزاد تازه متولد شده گرفته شود. از آنجا که خون شریانی اکسیژن را به بدن می‌رساند و خون وریدی مواد زائد را به ریه‌ها و کلیه‌ها می‌رساند، میزان گاز و pH در هر دو نوع نمونه خون یکسان نخواهد بود. به طور معمول بیشترین اختلاف در مقادیر گزارش شده بین خون وریدی و شریانی، PaO2 است و هنگام بررسی نتایج باید نوع نمونه را در نظر گرفت.

یک نمونه خون شریانی معمولاً از شریان رادیال مچ دست، واقع در داخل مچ دست (زیر انگشت شست) جایی که نبض احساس می‌شود، جمع‌آوری می‌شود .

قبل از جمع‌آوری نمونه، آزمایش گردش خون به نام تست آلن انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که گردش خون کافی در مچ دست فرد وجود دارد. این آزمایش شامل فشرده سازی شریان‌های رادیال و اولنار مچ دست است؛ سپس هر کدام را به نوبه خود آزاد می‌کند تا "حالت داغ شدن" و صورتی شدن پوست هنگام بازگشت خون به دست، مشاهده شود.

اگر دست شما قرمز نشود، مچ دست دیگر آزمایش می‌شود. نمونه‌ی خون همچنین می‌تواند از شریان بازویی در آرنج یا از شریان ران در کشاله ران گرفته شود، اگرچه برای دستیابی مناسب از این مکان‌ها نیاز به آموزش خاص وجود دارد. همچنین ممکن است از طریق کاتتر شریانی نمونه خون جمع‌آوری شود اما باید از آلودگی ِ حداقل، اطمینان حاصل شود.

در نوزادان تازه متولد شده که بلافاصله پس از تولد در تنفس دچار مشکل می‌شوند، خون از شریان و ورید ناف جمع‌آوری می‌شود و به طور جداگانه آزمایش می‌شوند. پس از خونگیری شریانی، باید حداقل 5 دقیقه به محل نمونه‌گیری شده، فشار وارد کرد.

از آن‌جا که خون از طریق شریان پمپ می‌شود، ممکن است سوراخ ایجاد شده برای مدتی نگه داشته شود تا خونریزی متوقف شود. اگر کسی از داروهای رقیق‌کننده خون یا آسپرین استفاده می‌کند، ممکن است 10-15 دقیقه طول بکشد تا خونریزی متوقف شود. پس از خونگیری، فرد نمونه گیرنده، توقفِ خونریزی را باید تحت نظر داشته باشد و دور مچ دست را می‌بندد که باید حدود یک ساعت به‌صورت بسته باقی بماند.

آیا برای اطمینان از کیفیت نمونه به آمادگی خاصی جهت انجام آزمایش لازم است؟

به طور معمول هیچ آمادگی برای انجام این آزمایش مورد نیاز نیست. با این حال اگر کسی تحت درمان با اکسیژن است، ممکن است اکسیژن به مدت 20 تا 30 دقیقه قبل از جمع‌آوری برای آزمایش اکسیژن خون (در شرایطی که تنفس عادی دارد) قطع شود یا اگر این حالت قابل تحمل نیست یا اگر پزشک می‌خواهد سطح اکسیژن را (در شرایط دریافت O2 چک کند)، میزان اکسیژن دریافتی ثبت می‌شود.

این اندازه‌گیری معمولاً به صورت کسری از اکسیژن مایع (استنشاق شده) بر حسب درصد (FiO2) یا بر حسب لیتر O2 که در هر دقیقه جریان یافته بیان می‌شود.

سوالات متداول

از اندازه‌گیری گاز خون برای ارزیابی عملکرد ریه و تعادل اسید / باز فرد بیمار استفاده می‌شود.

اگر کسی علائم بدتر شدن یک مشکل تنفسی مانند تنگی نفس را داشته باشد و مشکوک به بیماری مانند آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) باشد، معمولاً این آزمایش برای آن‌ها درخواست می‌شود.

از گازهای خون نیز ممکن است برای نظارت بر درمان بیماری‌های ریوی و ارزیابی اثر بخشی اکسیژن درمانی به‌صورت مکمل، استفاده شود. از گازهای خون همچنین می‌توان برای نشان دادن عدم تعادل اسید و باز استفاده کرد که می‌تواند در نارسایی کلیه، نارسایی قلبی، دیابت کنترل نشده، عفونت‌های شدید و مصرف بیش از حد دارو رخ دهد.

این آزمایشات ممکن است همراه با آزمایش‌های دیگر مانند :

الکترولیت‌ها برای بررسی اینکه آیا عدم تعادل الکترولیتی وجود دارد، گلوکز برای ارزیابی غلظت قند خون و آزمایش‌های اوره و کراتینین، برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها انجام شوند .

آنالیز گاز خون هنگامی انجام می‌شود که کسی علائم عدم تعادل اکسیژن / دی‌اکسید کربن یا pH را داشته باشد، مانند مشکل تنفس، تنگی نفس، حالت تهوع یا استفراغ.

همچنین ممکن است هنگامی که شخصی مبتلا به بیماری تنفسی، متابولیکی یا کلیوی است و دچار ناراحتی تنفسی می‌شود، این آزمایش درخواست شود.

وقتی کسی "متصل به دستگاه اکسیژن" است ( دستگاه تهویه)، ممکن است گازهای خون در فواصل زمانی اندازه‌گیری شود که اثربخشی درمان را کنترل کند. سایر درمان‌های بیماری‌های ریوی نیز ممکن است با گازهای خون کنترل شود.

گازهای خون همچنین ممکن است در صورت ضربه به سر یا گردن، که ممکن است بر تنفس تأثیر بگذارد و هنگامی که کسی تحت بیهوشی طولانی مدت قرار دارد - به خصوص برای جراحی بای پس قلبی یا جراحی مغز- برای نظارت بر گازهای خون در طی زمان جراحی و همچنین تا کمی بعد از آن، درخواست داده می‌شود.

بررسی گازهای خون از بند ناف نوزاد تازه متولد شده ممکن است مشکلات تنفسی را کشف کند و همچنین وضعیت اسید / باز را تعیین کند.

این آزمایش معمولا فقط در صورتی انجام می‌شود که نوزاد مشکل تنفسی داشته باشد.

مقادیر طبیعی از آزمایشگاه به آزمایشگاه دیگر متفاوت خواهد بود. نتیجه این تست همچنین به ارتفاع از سطح دریا بستگی دارد زیرا اگر یک فرد بالاتر از سطح دریا زندگی کند، سطح اکسیژن خون پایین‌تری خواهد داشت.

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل گاز خون شریانی جنبه‌ی تشخیصی ندارند. آن‌ها باید همراه با نتایج سایر آزمایشات، برای ارزیابی فرد از نظر تنفسی، متابولیکی یا کلیوی مورد استفاده قرار گیرند.

نتایج غیر طبیعی هر یک از اجزای گاز خون ممکن است نشان‌دهنده یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

  • فرد اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند
  • فرد نمی تواند به اندازه کافی از دی اکسید کربن رهایی یابد
  • فرد در عملکرد کلیوی مشکلی‌دار

فشار جزئی پایین اکسیژن (PaO2) نشان می‌دهد که فرد اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند، در حالی که نتایج در حد طبیعی معمولاً به معنای کافی بودن اکسیژن دریافتی است.

تمام اجزای دیگر آنالیز گاز خون (-pH ،PaCO2 ،HCO3) با هم مرتبط هستند و نتایج باید با هم در نظر گرفته شوند. ترکیبات خاصی از نتایج در صورت غیرطبیعی بودن، ممکن است نشان‌دهنده وضعیتی باشد که باعث اسیدوز یا آلکالوز می‌شود.

این نتایج ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • اسیدوز تنفسی با PH پایین‌تر و افزایش PaCO2 مشخص می‌شود و به دلیل کاهش توانایی تنفسی (اکسیژن کافی گرفته نشده و دی‌اکسید کربن نیز به میزان کافی خارج نمی‌شود) است. این حالت می‌تواند توسط بسیاری از موارد از جمله ذات الریه، بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)، و تسکین بیش از حد ناشی از مواد مخدر، ایجاد شود.
  • آلکالوز تنفسی، که با افزایش PH و کاهش PaCO2 مشخص می‌شود، به دلیل تهویه بیش از حد ناشی از تنفس شدید، درد، پریشانی عاطفی یا برخی بیماری‌های ریوی است که با تبادل اکسیژن تداخل دارند.
  • اسیدوز متابولیک با PH پایین‌تر و کاهش -HCO3 مشخص می‌شود و باعث می‌شود خون برای عملکرد مناسب متابولیک / کلیه، بیش از حد اسیدی باشد. علل آن شامل دیابت، شوک و نارسایی کلیه است.
  • آلکالوز متابولیک با افزایش pH و افزایش -HCO3 مشخص می‌شود و در هیپوکالمی، استفراغ مزمن (از دست دادن اسید از معده) و مصرف بیش از حد بی‌کربنات سدیم دیده می‌شود.

نمونه‌هایی از حالات مرتبط با شرایط فوق در قسمت زیرین خلاصه می‌شود:

علل شایع

حالت یا وضعیت

فشار دی اکسید کربن

بیکربنات

pH

نارسائی کلیه، شوک، کتواسیدوز دیابتیک، مسمومیت با متانول، سالیسیلات، اتانول

اسیدوز متابولیک

پائین

پائین

کمتر از 7.35

استفراغ مزمن، پتاسیم پائین، نارسائی قلبی، سیروز

الکالوز متابولیک

بالا

بالا

بیشتر از 7.45

مخدرها، بیماری‌های ریوی مثل آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه، انسداد مجاری هوائی، ذات الریه، میاستنی گراویس

اسیدوز تنفسی

بالا

بالا

کمتر از 7.35

تنفس شدید، درد، اضطراب، ترومای مغزی، ذات الریه، داروهای خاص (سالیسیلات‌ها، کاتکول آمین‌ها)

الکالوز تنفسی

پائین

پائین

بیشتر از 7.45

در صورت عدم درمان، این شرایط می‌تواند عدم تعادل ایجاد کند که در نهایت می‌تواند تهدید‌کننده زندگی فرد باشد. پزشک می تواند مداخلات پزشکی لازم را برای به دست آوردن تعادل طبیعی اسید/ باز فراهم کند، اما باید علت اصلی عدم تعادل را نیز برطرف کرد.

جمع‌آوری نمونه خون شریانی معمولاً کمی دردناک‌تر از نمونه‌گیری از ورید است. ممکن است احساس ناراحتی داشته باشید و برای جلوگیری از هرگونه خونریزی از ناحیه، مدتی به فشاردادن بر این ناحیه نیاز باشد.

گاهی اوقات از خون وریدی مخلوط گرفته شده از یک کاتتر مرکزی در شرایط خاص مانند آزمایشگاه‌های کاتتریزاسیون قلب و بخش خدمات پیوند استفاده می‌شود. تفسیر دقیق نتایج لازم است. خون وریدی محیطی (مانند آن که از ورید بازو گرفته می‌شود) برای بررسی وضعیت اکسیژن فایده‌ای ندارد، زیرا از خون برگشتی به قلب تشکیل شده است و مقدار اکسیژن در آن کاهش یافته است.

آنالیز گاز خون که توسط پرسنل آموزش دیده انجام می‌شود، معمولاً در بیمارستان، اورژانس، مرکز جراحی، آمبولانس یا آزمایشگاه‌های بزرگ انجام می‌شود زیرا باید بلافاصله پس از جمع‌آوری نمونه، این تست انجام شود و همچنین برای انجام آن نیاز به تجهیزات تخصصی است.

بیشتر مطب‌های پزشکان چنین توانایی‌هایی را ندارند.

بیشتر موارد ذات الریه یا آسم را می‌توان با علائم تشخیص داد و با گوش دادن به صدای قفسه سینه یا بررسی نتایج آزمایش‌های اسپیرومتری یا اشعه ایکس قفسه سینه، تحت نظارت قرار داد. بیشتر اوقات آسم به داروهای تجویز شده پاسخ می‌دهد و ذات الریه به استراحت و احتمالاً آنتی بیوتیک پاسخ می‌دهد. اگر مشکلات تنفسی شدید یا حاد یا طولانی مدت و مزمن دارید، تجزیه و تحلیل گاز خون ممکن است لازم باشد. در این موارد، آنالیز گاز خون معمولاً در یک اتاق اورژانس یا بیمارستان انجام می‌شود.

پالس اکسی‌متر روشی غیر تهاجمی است (بدون نیاز به سوزن یا نمونه خون) برای کنترل مداوم اشباع O2. یک دستگاه کوچک (سنسور) شبیه به کلیپس، به انتهای انگشت یا لاله گوش متصل می‌شود .

سنسور، نوری را که از طریق پوست منتقل می‌شود، می خواند. اکسی مترهای پالس برای نظارت بر روند اشباع O2 مفید هستند اما دقت آن‌ها می‌تواند تحت تأثیر وجود اشکال غیر طبیعی هموگلوبین مانند کربوکسی هموگلوبین (به قسمت زیرین مراجعه کنید)، فشار خون پایین به دلیل پرفیوژن ضعیف (پمپاژ خون در اندام یا بافت)، و سطح بسیار پایین هموگلوبین به دلیل کم خونی شدید، قرار گیرد .

اگر گازهای خون شما با استفاده از ابزاری معروف به کو- اکسی متر اندازه‌گیری شده باشد، در گزارش آزمایشگاهی شما ممکن است نتایج مربوط به کربوکسی هموگلوبین و سایر اشکال تغییر یافته هموگلوبین نیز ذکر شود.

کو- اکسیمتر یک آنالیز کننده گاز خون است که می‌تواند علاوه بر اندازه‌گیری‌های معمول گاز خون، غلظت مشتقات هموگلوبین (مانند کربوکسی هموگلوبین) را نیز اندازه‌گیری کند. کو- اکسیمتر همیشه استفاده نمی‌شود، بنابراین این مقادیر برای همه آنالیزهای گاز خون گزارش نمی‌شود.

کربوکسی هموگلوبین یک فرم تغییر یافته یا نوعی مشتق هموگلوبین است که هنگام اتصال مونوکسیدکربن به هموگلوبین تشکیل می‌شود. سطح کربوکسی هموگلوبین غالبا با مسمومیت با مونوکسیدکربن افزایش می‌یابد و برای اندازه‌گیری سطح کربوکسی هموگلوبین و نظارت بر اکسیژن درمانی، از کو- اکسی‌متر استفاده می‌شود. هموگلوبین تقریباً 210 برابر بیشتر از اکسیژن به مونوکسیدکربن متصل می‌شود. اتصال به مونوکسیدکربن به طور قابل توجهی توانایی هموگلوبین در انتقال اکسیژن از بدن را کاهش می‌دهد، که می‌تواند منجر به یک وضعیت جدی و تهدید‌کننده برای زندگی فرد شود. 

© 2020 پل ایده آل پارس. تمام حقوق نزد شرکت پل ایده‌ال پارس محفوظ است.

WWW.MEDPIP.COM