آزمایش گازهای خونی

از اندازه‌گیری گاز خون برای ارزیابی عملکرد ریه و تعادل اسید / باز فرد بیمار استفاده می‌شود.

اگر کسی علائم بدتر شدن یک مشکل تنفسی مانند تنگی نفس را داشته باشد و مشکوک به بیماری مانند آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) باشد، معمولاً این آزمایش برای آن‌ها درخواست می‌شود.

از گازهای خون نیز ممکن است برای نظارت بر درمان بیماری‌های ریوی و ارزیابی اثر بخشی اکسیژن درمانی به‌صورت مکمل، استفاده شود. از گازهای خون همچنین می‌توان برای نشان دادن عدم تعادل اسید و باز استفاده کرد که می‌تواند در نارسایی کلیه، نارسایی قلبی، دیابت کنترل نشده، عفونت‌های شدید و مصرف بیش از حد دارو رخ دهد.

این آزمایشات ممکن است همراه با آزمایش‌های دیگر مانند :

الکترولیت‌ها برای بررسی اینکه آیا عدم تعادل الکترولیتی وجود دارد، گلوکز برای ارزیابی غلظت قند خون و آزمایش‌های اوره و کراتینین، برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها انجام شوند .

آنالیز گاز خون هنگامی انجام می‌شود که کسی علائم عدم تعادل اکسیژن / دی‌اکسید کربن یا pH را داشته باشد، مانند مشکل تنفس، تنگی نفس، حالت تهوع یا استفراغ.

همچنین ممکن است هنگامی که شخصی مبتلا به بیماری تنفسی، متابولیکی یا کلیوی است و دچار ناراحتی تنفسی می‌شود، این آزمایش درخواست شود.

وقتی کسی "متصل به دستگاه اکسیژن" است ( دستگاه تهویه)، ممکن است گازهای خون در فواصل زمانی اندازه‌گیری شود که اثربخشی درمان را کنترل کند. سایر درمان‌های بیماری‌های ریوی نیز ممکن است با گازهای خون کنترل شود.

گازهای خون همچنین ممکن است در صورت ضربه به سر یا گردن، که ممکن است بر تنفس تأثیر بگذارد و هنگامی که کسی تحت بیهوشی طولانی مدت قرار دارد - به خصوص برای جراحی بای پس قلبی یا جراحی مغز- برای نظارت بر گازهای خون در طی زمان جراحی و همچنین تا کمی بعد از آن، درخواست داده می‌شود.

بررسی گازهای خون از بند ناف نوزاد تازه متولد شده ممکن است مشکلات تنفسی را کشف کند و همچنین وضعیت اسید / باز را تعیین کند.

این آزمایش معمولا فقط در صورتی انجام می‌شود که نوزاد مشکل تنفسی داشته باشد.

مقادیر طبیعی از آزمایشگاه به آزمایشگاه دیگر متفاوت خواهد بود. نتیجه این تست همچنین به ارتفاع از سطح دریا بستگی دارد زیرا اگر یک فرد بالاتر از سطح دریا زندگی کند، سطح اکسیژن خون پایین‌تری خواهد داشت.

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل گاز خون شریانی جنبه‌ی تشخیصی ندارند. آن‌ها باید همراه با نتایج سایر آزمایشات، برای ارزیابی فرد از نظر تنفسی، متابولیکی یا کلیوی مورد استفاده قرار گیرند.

نتایج غیر طبیعی هر یک از اجزای گاز خون ممکن است نشان‌دهنده یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

• فرد اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند
• فرد نمی تواند به اندازه کافی از دی اکسید کربن رهایی یابد
• فرد در عملکرد کلیوی مشکلی‌دار

فشار جزئی پایین اکسیژن (PaO₂) نشان می‌دهد که فرد اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند، در حالی که نتایج در حد طبیعی معمولاً به معنای کافی بودن اکسیژن دریافتی است.

تمام اجزای دیگر آنالیز گاز خون (^-pH ،PaCO₂ ،HCO₃) با هم مرتبط هستند و نتایج باید با هم در نظر گرفته شوند. ترکیبات خاصی از نتایج در صورت غیرطبیعی بودن، ممکن است نشان‌دهنده وضعیتی باشد که باعث اسیدوز یا آلکالوز می‌شود.

این نتایج ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اسیدوز تنفسی با PH پایین‌تر و افزایش PaCO₂ مشخص می‌شود و به دلیل کاهش توانایی تنفسی (اکسیژن کافی گرفته نشده و دی‌اکسید کربن نیز به میزان کافی خارج نمی‌شود) است. این حالت می‌تواند توسط بسیاری از موارد از جمله ذات الریه، بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)، و تسکین بیش از حد ناشی از مواد مخدر، ایجاد شود.
• آلکالوز تنفسی، که با افزایش PH و کاهش PaCO₂ مشخص می‌شود، به دلیل تهویه بیش از حد ناشی از تنفس شدید، درد، پریشانی عاطفی یا برخی بیماری‌های ریوی است که با تبادل اکسیژن تداخل دارند.
• اسیدوز متابولیک با PH پایین‌تر و کاهش ^-HCO₃ مشخص می‌شود و باعث می‌شود خون برای عملکرد مناسب متابولیک / کلیه، بیش از حد اسیدی باشد. علل آن شامل دیابت، شوک و نارسایی کلیه است.
• آلکالوز متابولیک با افزایش pH و افزایش ^-HCO₃ مشخص می‌شود و در هیپوکالمی، استفراغ مزمن (از دست دادن اسید از معده) و مصرف بیش از حد بی‌کربنات سدیم دیده می‌شود.

نمونه‌هایی از حالات مرتبط با شرایط فوق در قسمت زیرین خلاصه می‌شود:

در صورت عدم درمان، این شرایط می‌تواند عدم تعادل ایجاد کند که در نهایت می‌تواند تهدید‌کننده زندگی فرد باشد. پزشک می تواند مداخلات پزشکی لازم را برای به دست آوردن تعادل طبیعی اسید/ باز فراهم کند، اما باید علت اصلی عدم تعادل را نیز برطرف کرد.

جمع‌آوری نمونه خون شریانی معمولاً کمی دردناک‌تر از نمونه‌گیری از ورید است. ممکن است احساس ناراحتی داشته باشید و برای جلوگیری از هرگونه خونریزی از ناحیه، مدتی به فشاردادن بر این ناحیه نیاز باشد.

گاهی اوقات از خون وریدی مخلوط گرفته شده از یک کاتتر مرکزی در شرایط خاص مانند آزمایشگاه‌های کاتتریزاسیون قلب و بخش خدمات پیوند استفاده می‌شود. تفسیر دقیق نتایج لازم است. خون وریدی محیطی (مانند آن که از ورید بازو گرفته می‌شود) برای بررسی وضعیت اکسیژن فایده‌ای ندارد، زیرا از خون برگشتی به قلب تشکیل شده است و مقدار اکسیژن در آن کاهش یافته است.

آنالیز گاز خون که توسط پرسنل آموزش دیده انجام می‌شود، معمولاً در بیمارستان، اورژانس، مرکز جراحی، آمبولانس یا آزمایشگاه‌های بزرگ انجام می‌شود زیرا باید بلافاصله پس از جمع‌آوری نمونه، این تست انجام شود و همچنین برای انجام آن نیاز به تجهیزات تخصصی است.

بیشتر مطب‌های پزشکان چنین توانایی‌هایی را ندارند.

بیشتر موارد ذات الریه یا آسم را می‌توان با علائم تشخیص داد و با گوش دادن به صدای قفسه سینه یا بررسی نتایج آزمایش‌های اسپیرومتری یا اشعه ایکس قفسه سینه، تحت نظارت قرار داد. بیشتر اوقات آسم به داروهای تجویز شده پاسخ می‌دهد و ذات الریه به استراحت و احتمالاً آنتی بیوتیک پاسخ می‌دهد. اگر مشکلات تنفسی شدید یا حاد یا طولانی مدت و مزمن دارید، تجزیه و تحلیل گاز خون ممکن است لازم باشد. در این موارد، آنالیز گاز خون معمولاً در یک اتاق اورژانس یا بیمارستان انجام می‌شود.

پالس اکسی‌متر روشی غیر تهاجمی است (بدون نیاز به سوزن یا نمونه خون) برای کنترل مداوم اشباع O₂. یک دستگاه کوچک (سنسور) شبیه به کلیپس، به انتهای انگشت یا لاله گوش متصل می‌شود .

سنسور، نوری را که از طریق پوست منتقل می‌شود، می خواند. اکسی مترهای پالس برای نظارت بر روند اشباع O₂ مفید هستند اما دقت آن‌ها می‌تواند تحت تأثیر وجود اشکال غیر طبیعی هموگلوبین مانند کربوکسی هموگلوبین (به قسمت زیرین مراجعه کنید)، فشار خون پایین به دلیل پرفیوژن ضعیف (پمپاژ خون در اندام یا بافت)، و سطح بسیار پایین هموگلوبین به دلیل کم خونی شدید، قرار گیرد .

اگر گازهای خون شما با استفاده از ابزاری معروف به کو- اکسی متر اندازه‌گیری شده باشد، در گزارش آزمایشگاهی شما ممکن است نتایج مربوط به کربوکسی هموگلوبین و سایر اشکال تغییر یافته هموگلوبین نیز ذکر شود.

کو- اکسیمتر یک آنالیز کننده گاز خون است که می‌تواند علاوه بر اندازه‌گیری‌های معمول گاز خون، غلظت مشتقات هموگلوبین (مانند کربوکسی هموگلوبین) را نیز اندازه‌گیری کند. کو- اکسیمتر همیشه استفاده نمی‌شود، بنابراین این مقادیر برای همه آنالیزهای گاز خون گزارش نمی‌شود.

کربوکسی هموگلوبین یک فرم تغییر یافته یا نوعی مشتق هموگلوبین است که هنگام اتصال مونوکسیدکربن به هموگلوبین تشکیل می‌شود. سطح کربوکسی هموگلوبین غالبا با مسمومیت با مونوکسیدکربن افزایش می‌یابد و برای اندازه‌گیری سطح کربوکسی هموگلوبین و نظارت بر اکسیژن درمانی، از کو- اکسی‌متر استفاده می‌شود. هموگلوبین تقریباً 210 برابر بیشتر از اکسیژن به مونوکسیدکربن متصل می‌شود. اتصال به مونوکسیدکربن به طور قابل توجهی توانایی هموگلوبین در انتقال اکسیژن از بدن را کاهش می‌دهد، که می‌تواند منجر به یک وضعیت جدی و تهدید‌کننده برای زندگی فرد شود.