آزمایش آلفا فتوپروتئین

از تست آلفافتوپروتئین (AFP) به عنوان مارکر تومور برای کمک به تشخیص سرطان‌های کبد، بیضه‌ها و تخمدان‌ها استفاده می‌شود. اگرچه این آزمایش معمولا برای نظارت بر افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز، هپاتیت B مزمن یا هپاتیت C انجام می‌شود؛ (زیرا این بیمار‌ها در طول زندگی فرد، خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند) اما اکثر دستورالعمل‌های فعلی، استفاده از این تست را در این افراد توصیه نمی‌کنند. پزشک ممکن است برای تعیین تشخیص سرطان کبد در مراحل اولیه و قابل درمان، آزمایش AFP را به همراه بررسی‌های تصویربرداری درخواست کند.

اگر کارسینوم هپاتوسلولار یا نوع دیگری از سرطان تولید کننده AFP در فردی تشخیص داده شده باشد، آنگاه از تست AFP برای کمک به نظارت بر پاسخ بیمار به درمان و همچنین نظارت بر عود سرطان استفاده شود.

 بعضی اوقات برای مقایسه مقدار AFP-L3 نسبت به مقدار کل AFP، آزمایش %AFP-L3 نیز درخواست می‌شود. آزمایش %AFP-L3  هنوز در ایالات متحده به طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفته است اما در کشورهای دیگر مانند ژاپن دارای مقبولیت بیشتری است. این آزمایش برای کمک به ارزیابی خطر ابتلا به سرطان هپاتوسلولار به ویژه اگر فرد به بیماری مزمن کبدی مبتلا هست و همچنین برای ارزیابی پاسخ سرطان هپاتوسلولار به درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پزشک ممکن است آزمایش خون AFP را در موارد زیر درخواست کند:

• وقتی به سرطان کبد یا برخی سرطان‌های بیضه یا تخمدان مشکوک باشد. مثلا در معاینه بدنی توده‌هایی در ناحیه شکم احساس کند یا وقتی آزمایش‌های تصویربرداری، تومورهای احتمالی را نشان دهند.
• هنگامی که سرطان کبد، بیضه یا تخمدان تشخیص داده شده است  و بیمار تحت درمان قرار گرفته و از نظر اثربخشی درمان تحت کنترل می‌باشد.
• هنگامی که بیمار از نظر عود سرطان تحت نظر قرار گرفته است.
• جهت پیگیری در مواقع ابتلا به هپاتیت مزمن یا سیروز کبدی.

گاهی ٪AFP-L3 برای ارزیابی میزان خطر ابتلا به سرطان هپاتوسلولار هنگامی که به بیماری مزمن کبدی مبتلا هستید یا برای آزمایش اثربخشی درمان سرطان هپاتوسلولار و یا نظارت از نظر عود آن، درخواست داده می‌شود.

افزایش سطح AFP ممکن است وجود سرطان و معمولا سرطان کبد، تخمدان، یا تومور سلول‌‌های زایا در بیضه‌ها را نشان دهد. با این حال همه‌ی سرطان‌های کبد، تخمدان یا بیضه مقادیر قابل توجهی AFP تولید نمی‌کنند.

سطح بالا از این نشانگر ممکن است گاهی اوقات در سایر سرطان‌ها مانند معده، روده بزرگ، ریه، پستان و لنفوم دیده شود؛ اگرچه برای ارزیابی این شرایط به ندرت درخواست داده می‌شود. بیماری‌های دیگری مانند سیروز و هپاتیت نیز می‌توانند باعث افزایش سطح آن شوند.

هنگامی که از AFP به عنوان ابزاری نظارتی استفاده می‌شود، کاهش سطح آن نشان دهنده پاسخ به درمان است. اگر سطح AFP پس از درمان سرطان به طور قابل توجهی کاهش پیدا نکند، یعنی به حد نرمال یا تقریبا طبیعی نرسد، نشان دهنده‌ی این است که بخشی از بافت تومور ممکن است هنوز در بدن فرد وجود داشته باشد.

اگر سطح AFP شروع به افزایش کند، احتمال عود مجدد سرطان وجود دارد. با این حال از آنجا که AFP می‌تواند در هپاتیت یا سیروز افزایش یابد، نتیجه‌ی این آزمایش گاهی اوقات گمراه کننده است. اگر قبل از شروع درمان سطح AFP بالا نباشد، انجام آزمایش معمولا برای نظارت بر اثربخشی درمان یا نظارت بر عود بیماری مفید نخواهد بود.

هنگامی که به بیماری مزمن کبدی مبتلا هستید و سطح AFP شما از حد نرمال یا متوسط ​​بالا رفته و بسیار بالا می‌رود، خطر ابتلا به سرطان کبد افزایش می‌یابد. وقتی AFP توتال و %AFP-L3 به طور قابل توجهی افزایش می‌یابند، در یک یا دو سال آینده خطر ابتلا به سرطان هپاتوسلولار افزایش می‌یابد. با این حال در صورت ابتلا به هپاتیت مزمن و سیروز، غلظت AFP و %AFP-L3 می‌تواند افزایش و نیز نوسان داشته باشد. در این موارد، افزایش شدید AFP از مقدار عددی واقعی نتیجه آزمایش مهم‌تر است.

هر فردی با افزایش نتایج آزمایش AFP و %AFP-L3،  مبتلا به سرطان نیست یا به سرطان کبد مبتلا نخواهد شد. تست‌های AFP و %AFP-L3 به خودی خود ارزش تشخیصی ندارند بلکه در واقع آن‌ها در حکم شاخص و یا نشانگر هستند. نتایج این تست‌ها را باید همراه با اطلاعات تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی و همچنین معاینه هیستوپاتولوژیک و مطالعات تصویربرداری برای جستجوی تومورها مورد استفاده قرار داد.

اگرچه این آزمایشات می‌توانند اطلاعات مفیدی را ارائه دهند اما به همان اندازه که پزشکان می‌خواهند، اختصاصی و حساس نیستند. AFP می‌تواند به طور موقت هر زمان که بافت کبد آسیب دیده و بازسازی می‌شود، افزایش یابد و افزایش متوسط ​​را می‌توان در شرایط مختلف مشاهده کرد. به همین دلیل از آزمایش AFP نمی‌توان صرفا برای تشخیص سرطان استفاده کرد. علاوه بر این هر سرطانی AFP تولید نمی‌کند، بنابراین حتی در صورت طبیعی بودن مقدار AFP، همچنان فردی می‌تواند مبتلا به سرطان باشد. به همین دلایل از آزمایش AFP برای غربالگری جمعیت عمومی برای سرطان استفاده نمی‌شود.

AFP تنها یک نشانگر تومور است؛ از آنجا که AFP توسط جنین نیز تولید می‌شود، به طور معمول میزان آن در زنان باردار و در نوزادان بالاتر است. 

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تست AFP در دوران بارداری، به مبحث غربالگری سرم مادران در سه ماهه دوم مراجعه کنید.

این سرطان معمولا در صورت وجود اسکارهای مزمن در کبد به نام سیروز، ایجاد می‌شود. در رایج‌ترین حالت این مسئله به دلیل عفونت مزمن با یکی از این دو ویروس ایجاد می‌شود: هپاتیت B یا هپاتیت C.

سوء مصرف الکل همچنین خطر ابتلا به سیروز کبدی را افزایش می‌دهد. برخی از بیماری‌های ارثی به ویژه اختلالی به نام هموکروماتوز (که در آن بدن مقدار زیادی آهن جذب می‌کند و آهن اضافی بیشتر در کبد رسوب می‌کند)، می‌تواند باعث سیروز و به مرور زمان سرطان هپاتوسلولار شود؛ علاوه بر این استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) که عبارت از رسوب چربی در کبد همراه با التهاب و آسیب است نیز با خطر این نوع سرطان همراه است.

اگر دچار عفونت یا آسیب مزمن کبدی شده‌اید و AFP شما ناگهان افزایش یافته است، یا اگر بسیار بالا رفته باشد، پزشک معمولا بررسی‌های جامعی را بر روی کبد انجام می‌دهد که این بررسی‌ها شامل معاینه سونوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی، یا تکه برداری (بیوپسی) برای ارزیابی هیستوپاتولوژیک بافت‌های تومور می‌باشد.

روش‌های رادیولوژیک تصویربرداری (اسکن‌ها) معمولا در صورت وجود سرطان‌های (نقطه‌ای) کبد، می‌توانند آن‌را تشخیص دهند. پزشک ممکن است برای کمک به تشخیص و نظارت بر سرطان کبد، آزمایش خون برای  des-gamma carboxy prothrombin  (DCP) درخواست کند. این تست تحت عنوان پروتئین القائی در غیبت ویتامین کا یا آنتاگونیست ۲ نیز شناخته شده است (prothrombin induced by vitamin K absence-II).

توضیح: پروتئین القائی در غیبت ویتامین کا یا آنتاگونیستِ دو  (PIVKA-II)، یک نوع پروتئین پروترومبین غیر نرمال است (یک فاکتور انعقادی) که در غیاب ویتامین کا و یا در حضور آنتاگونیست آن (وارفارین) و در نتیجه‌ی مهار واکنش گاماکربوکسیلاسیون در کبد تولید می‌شود و در مقادیر بالائی در سرم مبتلایان به سرطان سلول‌های کبدی (هپاتوسلولار) یافت می‌شود.

AFP یک آزمایش خانگی نیست و معمولا در مطب پزشک نیز انجام نمی‌شود. آزمایش توسط آزمایشگاه بیمارستان یا از طریق آزمایشگاه مرجع انجام می‌شود و نیازمند تجهیزات آزمایشگاهی است.