آزمایش فریتین

 آزمایش فریتین برای بررسی میزان ذخیره آهن در بدن استفاده می‌شود. این آزمایش اغلب همراه با سطح آهن و ظرفیت اتصال کامل آهن (TIBC، محاسبه شده بر اساس سطح ترانسفرین خون) برای تشخیص سطح پایین آهن (کمبود آهن) یا آهن بیش از حد در بدن (اضافه آهن) به منظور بررسی شدت این شرایط انجام می‌شود.

 هنگامی که آزمایش شمارش کامل خون (CBC) نشان می‌دهد هموگلوبین و هماتوکریت فرد پایین است و گلبول‌های قرمز خون او کوچک‌تر و کم رنگ‌تر از حد طبیعی (میکروسیت و هیپوکرومیک) هستند، ممکن است آزمایش فریتین همراه با سایر آزمایشات آهن انجام شود، که مطرح کننده آنمی فقر آهن است، حتی اگر علائم بالینی دیگری هنوز ایجاد نشده باشد.

 آزمایش فریتین و همچنین سایر آزمایشات مربوط به آهن ممکن است در هنگام ایجاد علائم و نشانه‌های کم خونی فقر آهن از جمله موارد زیر درخواست شود:

•  خستگی مزمن 

•  ضعف

•  سرگیجه

•  سردرد

•  پوست رنگ پریده (رنگ پریدگی)

 در صورت مشکوک به زیاد بودن آهن، ممکن است سطح فریتین نیز اندازه‌گیری شود. علائم و نشانه‌های اضافه بار آهن در افراد مختلف متفاوت است و با گذشت زمان بدتر می شود که به دلیل تجمع آهن در خون و بافت‌ها هستند.  آن‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

•  درد مفصل

•  خستگی، ضعف

•  کاهش وزن

•  کمبود انرژی

•  درد شکم

•  از دست دادن میل جنسی

•  آسیب به اندام، مانند قلب و کبد

 برای تأیید وجود آهن اضافی، سایر آزمایشات آهن (آهن، TIBC) و آزمایش ژنتیکی  برای هموکروماتوز ارثی نیز ممکن است درخواست شود.

 سطح فریتین اغلب همراه با سایر آزمایشات آهن بررسی می‌شود. خلاصه‌ای از تغییرات در آزمایشات آهن که در بیماری‌های مختلف دیده می‌شود،  در جدول زیر نشان داده شده است.

کمبود آهن

 مرحله اولیه کمبود آهن، تخلیه‌ی آهسته ذخایر آهن است.  به این معنا که هنوز آهن کافی برای ساختن سلول‌های قرمز وجود دارد اما ذخائر بدون جایگزینی کافی در حال مصرف هستند.  سطح آهن سرم ممکن است در این مرحله طبیعی باشد، اما سطح فریتین پایین خواهد بود.

 با ادامه کمبود آهن، تمام آهن ذخیره شده مصرف می‌شود و بدن سعی می‌کند با تولید ترانسفرین بیشتر، این کمبود را جبران کند تا حمل و نقل آهن بیشتر شود. سطح آهن سرم همچنان  به کاهش ادامه می‌دهد و ترانسفرین و TIBC و UIBC افزایش می‌یابد.  با پیشرفت این مرحله، گلبول‌های قرمز به تعداد کم‌تر و با اندازه‌های کوچکتر تولید می‌شوند که در نهایت منجر به کم خونی فقر آهن می‌شود. اشباع ترانسفرین با کمبود آهن کاهش می‌یابد.

 اضافه بار آهن

 اگر سطح آهن و اشباع ترانسفرین زیاد باشد، TIBC ، UIBC و فریتین طبیعی هستند و فرد دارای سابقه بالینی مطابق با مصرف بیش از حد آهن است، پس احتمال دارد که فرد مسمومیت آهن داشته باشد.  مسمومیت با آهن زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی آهن به یکباره یا در مدت زمان کوتاه مصرف شود. مسمومیت آهن در کودکان تقریباً همیشه حاد است و در کودکانی رخ می‌دهد که مکمل‌های آهن والدین خود را می‌خورند.  در برخی موارد، مسمومیت حاد آهن می تواند کشنده باشد.  در بیماران با اضافه بار مزمن آهن، سطح فریتین افزایش می‌یابد.

فردی که جهش در ژن HFE داشته باشد، با هموکروماتوز ارثی تشخیص داده می‌شود.  با این وجود، در حالی که بسیاری از افرادی که هموکروماتوز دارند هیچ علائمی در طول زندگی خود نخواهند داشت، در دیگران علائمی مانند درد مفصل، درد شکم و ضعف در دهه‌های ۳۰ یا ۴۰ عمرشان شروع می‌شود.  مردان بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند زیرا زنان در طی سال‌های باروری خود از طریق قاعدگی خون از دست می‌دهند.

 اضافه بار آهن ممکن است در افرادی که هموسیدروز دارند و در افرادی که تزریق مکرر خون (ترانسفوزیون)  داشته‌اند نیز رخ دهد.  

این حالت از اضافه بار آهن در کم خونی سلول داسی شکل، تالاسمی ماژور یا سایر اشکال کم خونی وابسته به ترانسفوزیون خون رخ می‌دهد.  آهن موجود در هر واحد انتقال خون (کیسه خون) در بدن باقی مانده و در نهایت باعث تجمع زیاد در بافت‌ها می‌شود.  برخی از افراد مبتلا به اعتیاد به الکل و بیماری مزمن کبدی نیز دچار اضافه بار آهن می‌شوند.

 به طور معمول، بیشتر فریتین در داخل سلول‌ها وجود دارد و فقط مقدار کمی از آن در خون است. بیماران مبتلا به اضافه بار آهن سطح فریتین بالایی دارند.  با این وجود، حتی اگر مقدار کل آهن در بدن طبیعی باشد، سطح فریتین می تواند تحت شرایط خاصی افزایش یابد (به عنوان مثال، بیماری حاد).

ایجاد کم خونی فقر آهن یک روند تدریجی است. اگر بدن به اندازه کافی آهن دریافت نکند، بدن شما ابتدا از آهن ذخیره شده در بافت‌ها (یعنی فریتین) استفاده می‌کند و سطح فریتین خون شروع به کاهش می‌کند.  در صورت عدم اصلاح، آهن ذخیره شده از آنجا که در تولید گلبول‌های قرمز مصرف می‌شود، شروع به تخلیه می کند.  در مراحل اولیه کمبود آهن، سطح آهن در خون می‌تواند نرمال باشد در حالیکه آهن ذخیره شده و بنابراین سطح فریتین شروع به کاهش می‌کند.

 بله.  مصرف آهن بیشتر باعث افزایش سطح آهن در بدن می‌شود. اگر سطح آهن در بدن افزایش یابد و بیش از نیاز بدن باشد، بدن شما شروع به ذخیره آهن بیشتر به شکل فریتین می‌کند.

 افزایش سطح فریتین ممکن است در سوء مصرف الکل، هپاتیت حاد و عفونت‌ها دیده شود.

 افرادی که به طور معمول به مکمل‌های آهن نیاز دارند، زنان باردار و کسانی هستند که کمبود آهن در آن‌ها ثابت شده است. زنان جوانی که به دلیل رژیم غذایی ضعیف دچار کم خونی می‌شوند و یا در طی چرخه قاعدگی به طور مزمن و یا بیش از حد خون از دست می‌دهند، ممکن است به مکمل‌های آهن نیاز داشته باشند. افراد نباید قبل از صحبت با پزشک خود از مکمل‌های آهن استفاده کنند زیرا آهن بیش از حد باعث اضافه بار مزمن آهن می‌شود. مصرف بیش از حد قرص آهن می‌تواند به ویژه برای کودکان سمی باشد.

اگر به دلیل شرایط موقتی یا مصرف مکمل‌های آهن باشد، پس از برطرف شدن شرایط یا توقف مصرف مکمل، احتمالاً به خودی خود برطرف می‌شود. اگر به علت هموکروماتوز یا یک بیماری مزمن باشد، نمی‌توان آن را درمان کرد. مدیریت دقیق توسط پزشک مورد نیاز است. در موارد شدید، فصد خون به‌صورت دوره‌ای، که به عنوان فلبوتومی درمانی نیز شناخته می‌شود، ممکن است لازم باشد.